در آن جزر و مد دریا
لکه‌های مهتاب
به قلاب ماهیگیران
پناه می‌آوردند
در آن آسمان آبی
دریچه‌هایی از غم
به سوی ما باز می‌شد.
دانسته بودیم
آسمان‌های آبی
در غروب آدینه‌ها
فرو می‌ریزد
و ما باید
نشانی خود را در تنهایی
بیابیم
چنان
با ماهیان و کشتی‌ها
آمیخته بودیم
که نام خشکی را فراموش
کرده بودیم
این بود
که در زیر آسمان آبی
ایستادیم
از سر
کلاه برگرفتیم
گفتیم: ما را تنها بگذارید
ما محتاج صبر و شکیبایی
هستیم.
به تصویر درختی
که در حوض
زیر یخ زندانی‌ست
چه بگویم؟
من تنها سقف مطمئنم را
پنداشته بودم که خورشید است
که چتر سرگیجه‌ام را
همچنان که فرونشستن فواره‌ها
از ارتفاع پیشانیم می‌کاهد _
در حریق باز می‌کند؛
اما بر خورشید هم
برف نشست.
چه بگویم به آوای دور شدن کشتی‌ها
که کالاشان جز آب نیست
_ آبی که می‌خاست باران باشد _
و بادبان‌هاشان را
خدای تمام خداحافظی‌ها
با کبوتران از شانه‌ی خود رم داده‌ست؟
در بگشایید
شمع بیارید
عود بسوزید
پرده به یکسو زنید از رخِ مهتاب…
شاید
این از غبارِ راه رسیده
آن سفری همنشینِ گم شده باشد.
محمد شمس لنگرودی
«شعر دورۀ بازگشت» که به «مکتب بازگشت» شهرت دارد به قول نیما یوشیج محصول «عجز تاریخی» در دوره‌ای از فرهنگ و هنر ایران بود که از زوال صفویه تا بر آمدن مشروطیت را در بر می‌گیرد. در کتاب‌های متعدد تاریخی از این دوره سخن به فراوانی رفته است. یکی از تفاوت‌های عمدۀ کتاب حاضر با سایر نوشته‌ها، چگونگی شکل گیری شعر دورۀ بازگشت است. طی سه دوره- افشاریه، زندیه و قاجاریه – در این کتاب است. دورۀ بازگشت دوره‌ای بود که به قول ادوارد بروان از آرتور رمبو قاآنی را به ما تحویل داده است.
نادرنادرپور (روز شانزدهم خردادماه 1308 ه.ش) در تهران به‌دنيا آمد. دورانِ دبستان و دبيرستان را در شهر زادگاهش سپرى كرد. او به سال 1328 براى تكميل معلومات خود، در زبان و ادبيات فرانسه به اين كشور رفت و سه سال بعد به تهران برگشت.
در همين دوران علاقه‌ى خود را از دوران نوجوانى و جوانى به شعر و سياست پنهان نمى‌كرد. مثل بسيارى از شاعران و نويسندگانِ آن ايّام به عضويّت سازمان جوانان حزب توده درآمد. اما او هم مثل فريدون توللى و نصرت رحمانى و اخوان ثالث و احمد شاملو و آل احمد از سياستِ حزبى روى برگرداند و به شعر و شاعرى پرداخت.
شعر زمان ما نام عام كتاب‌هايى بود كه آقاى محمد حقوقى، به همّت انتشارات نگاه، هر فصل يكى از مجلداتِ آن را منتشر مى‌كرد.
شاعران بزرگ معاصر ايران كه در اين كتاب‌ها، شاخصه‌ها و چگونگى شعرِ آنان و به تقريب همه‌ى جوانب كار آنان را دربرگرفته بود، نيما، اخوان، شاملو، سپهرى و فروغ فرخ‌زاد، بودند.
مرگ تأثّرآور و نابهنگام آقاى حقوقى، باعث توقفِ اين مجموعه‌ها شد. شايد شش ماه پيش از اين اتفاق غم‌انگيز بود كه ايشان تلفنى از من خواست تا اين كار را پى بگيرم. از آن‌جا كه دكتر ايرج صف‌شكن از گفت‌وگوى نگارنده‌ى اين واژگان با جناب حقوقى آگاهى داشت، اين مطلب را با مديريت انتشارات نگاه در ميان نهادم و ايشان با توافقات و تفاهمات و تعهداتى كه در قبالِ مجموعه‌هاى ياد شده دارند، پذيرفتند تا براى آشنايى بيشتر شاعران جوان و دانشجويان، شاعران ديگرى كه در ادبيات معاصر ايران تأثير بلامنازعى داشته‌اند، مورد نقد و تحليل و بررسى قرار گيرند.
بر همين مبنا شاعرانى چون سيمين بهبهانى، نصرت رحمانى، نادرنادرپور، منوچهر آتشى، سياوش كسرايى، سيدعلى صالحى و… كه در پيوند با شاعران گروه اول بوده‌اند، در وهله‌ى اول در نقد و تحليلى خطى و زمانى مورد بررسى قرار مى‌گيرند. به معنى ديگر به‌جز چگونگى سرايش شعرها و زبان شعرى، درون‌مايه، جهان‌بينى و تأثيرپذيرى و تأثيرگذارى آنان، ساختار شعرى و
فضاهاى ويژه و توانمندى‌هاى شاعرانه و ضعف‌هاى آنان، زمينه‌هاى سياسى اجتماعى و تبيين و تشريح اشعار و ديدگاه شاعران و منتقدان و محققان در پايان كتاب مورد توجه قرار مى‌گيرد. طبعاً در نقد و بررسى آثار شاعران فوق‌الذكر، انتظار خواننده‌ى بيشينه خواه خلّاق آن است كه نگارنده اين سطور از نگره و نُرم خود و نه كپى‌بردارى از محقق قبلى، شاعر را در برابرِ ديدگان مخاطبان قرار دهد. بر همين مبنا، در اين نوشتار، بازنمون‌هاى تصويرى و بوطيقاى هنجارين و وزن عروضى و موسيقى درونى شعر و سبك فرودين و ميانه و فخيم و سنجه‌ها و سمفونى‌هاى رنگين‌كمانى و عقلانيت درونى و بيرونى و كرشمه‌سازى‌هاى هنرمندانه شاعر و همچنين كهن‌شيوگى، ميانه ميانى و مدرن گونگى شاعر هم در كانون نگاهِ نگارنده قرار گرفته است :
بنابر همين مقدمات است كه اين كتاب‌ها به دو بخش تقسيم شده‌اند.
1) مقدمه (همه شاخصه‌هاى سبكى شاعر)
2) بدنه (به‌گزين شعرهاى شاخصِ شاعر)
شعر زمان ما نام عام كتاب‌هايى بود كه آقاى محمد حقوقى، به همّت انتشارات نگاه، هر فصل يكى از مجلداتِ آن را منتشر مى‌كرد.
شاعران بزرگ معاصر ايران كه در اين كتاب‌ها، شاخصه‌ها و چگونگى شعرِ آنان و به تقريب همه‌ى جوانب كار آنان را دربرگرفته بود، نيما، اخوان، شاملو، سپهرى و فروغ فرخ‌زاد، بودند.
مرگ تأثّرآور و نابهنگام آقاى حقوقى، باعث توقفِ اين مجموعه‌ها شد. شايد شش ماه پيش از اين اتفاق غم‌انگيز بود كه ايشان تلفنى از من خواست تا اين كار را پى بگيرم. از آن‌جا كه دكتر ايرج صف‌شكن از گفت‌وگوى نگارنده‌ى اين واژگان با جناب حقوقى آگاهى داشت، اين مطلب را با مديريت انتشارات نگاه در ميان نهادم و ايشان با توافقات و تفاهمات و تعهداتى كه در قبالِ مجموعه‌هاى ياد شده دارند، پذيرفتند تا براى آشنايى بيشتر شاعران جوان و دانشجويان، شاعران ديگرى كه در ادبيات معاصر ايران تأثير بلامنازعى داشته‌اند، مورد نقد و تحليل و بررسى قرار گيرند.
بر همين مبنا شاعرانى چون سيمين بهبهانى، نصرت رحمانى، نادرنادرپور، منوچهر آتشى، سياوش كسرايى، سيدعلى صالحى و… كه در پيوند با شاعران گروه اول بوده‌اند، در وهله‌ى اول در نقد و تحليلى خطى و زمانى مورد بررسى قرار مى‌گيرند. به معنى ديگر به‌جز چگونگى سرايش شعرها و زبان شعرى، درون‌مايه، جهان‌بينى و تأثيرپذيرى و تأثيرگذارى آنان، ساختار شعرى و
فضاهاى ويژه و توانمندى‌هاى شاعرانه و ضعف‌هاى آنان، زمينه‌هاى سياسى اجتماعى و تبيين و تشريح اشعار و ديدگاه شاعران و منتقدان و محققان در پايان كتاب مورد توجه قرار مى‌گيرد. طبعاً در نقد و بررسى آثار شاعران فوق‌الذكر، انتظار خواننده‌ى بيشينه خواه خلّاق آن است كه نگارنده اين سطور از نگره و نُرم خود و نه كپى‌بردارى از محقق قبلى، شاعر را در برابرِ ديدگان مخاطبان قرار دهد. بر همين مبنا، در اين نوشتار، بازنمون‌هاى تصويرى و بوطيقاى هنجارين و وزن عروضى و موسيقى درونى شعر و سبك فرودين و ميانه و فخيم و سنجه‌ها و سمفونى‌هاى رنگين‌كمانى و عقلانيت درونى و بيرونى و كرشمه‌سازى‌هاى هنرمندانه شاعر و همچنين كهن‌شيوگى، ميانه ميانى و مدرن گونگى شاعر هم در كانون نگاهِ نگارنده قرار گرفته است :
بنابر همين مقدمات است كه اين كتاب‌ها به دو بخش تقسيم شده‌اند.
1) مقدمه (همه شاخصه‌هاى سبكى شاعر)
2) بدنه (به‌گزين شعرهاى شاخصِ شاعر)
«شعر زمان ما» نام عام كتاب‌هايى است كه مؤسسه‌ى انتشارات نگاه هرچند ماه يك بار، يكى از مجلدات آن را انتشار خواهد داد. با اين منظور كه خوانندگان و علاقمندان شعر اين زمان ــ خاصه دانشجويان و شاعران جوان ــ بتوانند با فضاى راستين شعر اين روزگار، كه صور گوناگون آن، صرفآ در آثار چند شاعر پيشرفته‌ى امروز تجلى يافته است، آشنايى يابند.
چنين كتاب‌هايى، ضمن اين‌كه موفق‌ترين شعرهاى هرشاعر را به عنوان متن دربر خواهد داشت، نيز شامل مقدمه‌اى خواهد بود كه بيش يا كم مسير خاص شاعر را از آغاز ايام شاعرى او تا امروز نشان خواهدداد. و درست از همين‌جاست كه‌اين مجلدات با منتخبات و برگزيده‌هاى معمول و متداول تفاوت مى‌كند.
م. ح
آیا آن‌جا که می‌ایستی
حکایت جان‌هایی‌ست
که در انتظار نوبت خویش‌اند
تا گُر بگیرند؟
آیا آن‌جا که می‌گذری
انبوهی رودهاست
که گلوی مردگان را
می‌جویند و بازپس نمی‌دهند؟
کمان‌داران و آبزیان
غرق می‌شوند دست در آغوش
و بر هر ریگ که فرود می‌آیند
صدای مرا می‌شنوند
که نمی‌خواستم بمیرم.
شعر معاصر ایران از مشروطیت تا امروز روزنامه شرق-شماره 2784 شرق: مجموعه «باران» به چند وجه، مجموعه‌ای تازه و معاصر ما است. هرچند شاملِ دفترشعرهای شاعرانی چون نیما، شاملو، سیمین بهبهانی، كسرایی، مصدق، شاملو و دیگر نامداران شعر نو است كه هر یك در روزگار خود و بعد از آن به اشكال مختلف در قالب یك دفتر یا كلیاتِ شاعری به‌چاپ رسیده‌اند و اینك زیر عنوان «شعر معاصر ایران، از مشروطیت تا امروز» با پانزده مجلد در قطع پالتویی یا به‌نقل از ناشر آن‌ها - نشر نگاه- در «قطع و صفحه‌آرایی جدید، مطابق با استانداردهای جهانی» به‌چاپ رسیده‌اند. اما تازه...
گفت‌و‌گو اختصاصی مؤسسۀ انتشارات نگاه با شمس لنگرودی به بهانه‌ی چاپ تازه‌ترین مجموعه شعرش: واژه‌ها به دیدن من آمدند روز دوشنبه 1395/04/28 محمد شمس لنگرودی به دفتر انتشارات نگاه آمد و به بهانه‌ی چاپ آخرین مجموعه شعرش «واژه‌ها به دیدن من آمدند» به گفت‌و‌گو با او نشستیم، او با آرامش به سوال‌های ما در این گفت‌وگوی صمیمانه پاسخ‌های کوتاه اما جامع داد. نگاه: دیدگاه شما راجع به شعر کنونی فارسی چیست؟ شمس لنگرودی: به نظرم در ایران همه چیز در حالت تعلیق و گذار است، از جمله شعر. البته شعر امروز فارسی از جهاتی هم در حال تحول و دگرگونی است؛...