🔵 « موسسه ی انتشارات نگاه » ، در چهل و چهارمین سال تلاش هایش برای پدید آوردن هوایی تازه در عرصه ی ادبیات معاصر ایران ، در ابتکاری تازه همت به انتشار آثار مطرح ترین شاعران امروز ایران در مجموعه ای نفیس و خوش چاپ، در قطع زیبا و خوشدست پالتویی با عنوان « باران » نموده که در برگ برگ این آثار ماندگار تازگی و طراوت ادبیات معاصر را می توان احساس کرد.
امید آنکه این خدمت و تلاش فرهنگی موسسه ی انتشارات نگاه ، بر لوح دل فرهنگدوستان این سرزمین اهورایی نقش بندد…
هزار و یکشب که ترجمان آن توسط عبداللطیف طسوجی و به خواستۀ بهمن میرزا فرزند عباس میرزا در روزگار محمدشاه قاجار به انجام رسیده است. از امهات کتب در سرآغاز نهضت ترجمه در زبان فارسی است. نثر روان و شیوای آن همراه با انتخاب و ذوق‌ورزی‌های سروش اصفهانی در گزینش و سرایش اشعار پارسی به‌جای ترجمۀ عربی آنها، این اثر را تبدیل به کتابی یگانه و ماندگار کرده است. هزار و یکشب از قرن شانزدهم در اروپا شناخته و ترجمه و تفسیرهایی بر آن انتشار یافت، ترجمۀ فارسی آن از چاپ عربی کتاب در قاهره صورت گرفته است، تردید نیست که این اثر نیز در گذر از سده‌ها و سالیان و مهاجرت از زبانی به زبانی دیگر دچار دگرگونی و تغییرات فراوان شده و افتادگی‌ها و افزودگی‌های بسیاری در آن راه پیدا کرده است و کار تحقیقی بسیاری لازم است تا اصل آن به زبان سانسکریت احیاء شود. از دوران ترجمۀ این اثر تاکنون چاپ‌های زیادی از آن در ایران و دیگر کشورها صورت گرفته، اما با تأسف تاکنون چاپی منقح در اختیار علاقمندان نبوده است. مهمترین چاپ‌های آن عبارتند از:
هزار و یکشب، 1261 قمری، تبریز، رحلی، خط نسخ، سنگی، دو جلد، جلد نخست 402 ص، جلد دوم 382 ص، اندازۀ متن 15*5/25 سانتی‌متر، مقدار خطوط متن در هر صفحه: 34 خط.
حاشیه‌دار، نوشته‌ها یکنواخت، در پی هم، بدون نقطه سر سطر، بدون تصویر.
این کتاب نخستین چاپ هزار و یکشب در ایران است و نشان می‌دهد که ترجمۀ آن باید بیش از تاریخ یادشده به انجام رسیده باشد، زیرا چاپ چنین اثری و خطاطی آن قطعاً کمتر از یک‌دو سالی زمان نمی‌برده است. در پشت جلد نخستین چاپ فارسی هزار و یکشب چنین آمده است:
… تا اینکه در سال 1261 هجری که مجلدات عدیدۀ کتاب در دارالسلطنه‌ی تبریز به سعی و اهتمام میزرا علی خوشنویس در زمان سلطنت محمدشاه قاجار (1264-1250 هجری) در دارالطبایع به طبع رسید.
هزار و یکشب، 1272 قمری، طهران، رحلی، خط نستعلیق، سنگی، 41 سطر در هر صفحه.
در آغاز جلد دوم آن آمده است: اتمام جلد اول من کتاب الف‌لیله، شروع، فی جلد الثانی، اللهم انی اسئلک التوفیق فی اتمام هذه النسخه الشریفه من دارالخلافه طهران، در کارخانۀ عالیشأن عزت‌نشان آقا محمدرضای همدانی به سعی و اهتمام الاستاد فی الصنا آخوند ملاحسین التبریزی، فی سنۀ 1272 ]قمری[
این چاپ در هر جلد دو سرلوحۀ زیبا دارد که در پائین سرلوحه‌ی اول: هذا مجلد الثانی من کتاب الف‌لیله و لیله در کنار آن با قلم ریزتر چنین نوشته شده: «به تعجیل قلمی شد، رقم میرزا رضا تبریزی» 1272.
در پائین سرلوحۀ دوم جلد دوم، «عمل میرزا علی قلی خویی» ثبت شده است.
کتاب 51 تصویر دارد که 14 تای آن امضاءدار است، دکتر جهانگیر کازرونی به‌درستی این متن را که توسط استاد جواد صفی‌نژاد معرفی شده دارای نقص دانسته‌اند، متن اصلی کتاب 67 تصویر دارد.
14 نقاشی آن به ترتیب کار: 1 تصویر، میرزا علی‌قلی خویی، شبانه 352؛ 8 تصویر کار میرزا رضا تبریزی، ساکن تبریز، فرزند محمدعلی خان آشتیانی؛ 5 تصویر کار میرزا حسن فرزند آقا سید نقاش، ساکن تبریز که از تربیت‌یافتگان شاهزاده ملک قاسم میرزاست (ذیل نقاشی شبانه 964).
در آخرین صفحه کتاب آمده: «هذه الکتاب اقل الخلیفه الراجی محمدعلی بن مرحوم مغفور عبدالله بیک جراح‌باشی طهرانی فی سنه 1272 والسلام، در پشت این صفحه اشعاری آمده که در کنار آخرین بیت آن نوشته شده: «به استادی محمدقلی طهرانی به اتمام رسید، 1272».
هزار و یکشب مشهور به چاپ شاهزاده، 1275 قمری، طهران، رحلی، خط نستعلیق، سنگی، اندازۀ متن 1730 سانتی‌متر، خطوط متن در هر سرصفحه: 41 خط، مصور، 41 تصویر، بدون شماره صفحه.
این چاپ سه لوحه زیبای تزیین شده‌ی اسلیمی و 41 تصویر دارد که 22 تای آن در جلد اول و 19 تصویر در جلد دوم ترسیم شده است، تصاویر سیاه‌قلم، در برخی نسخه‌ها با دست رنگ شده‌اند.
نقاشِ تصاویر آقا میرزا سید حسن موسوی اصفهانی که زیر چهار نقاشی چنین امضاء کرده است:
شبانه 153، رقم میرزا حسن اصفهانی، مجلس شمس‌النهار با علی بن کازر، سیاه و سفید.
شبانه 246، عمل آقا میرزا حسن، ملاقات نمودن قمرالزمان با ملک تیمور.
شبانه 729، رقم میرزا سید حسن الموسوی، به قصد رفتن دختر و صیاد، به دام انداختن مرغ را.
شبانه 991، رقم میرزا حسن اصفهانی، مجلس خلیفه که دختر خود را به شخص بازرگان می‌دهد.
در آخرین صفحۀ کتاب نیز چنین آمده: به سعی و اهتمام عالی‌شأنان، رفیع‌مکانان عزت و سعادت‌نشانان آقا محمد رضا تاجر کاشانی خلف مرحمت و غفران‌پناه آقا عبدالباقی تاجر کاشانی و آقای علی‌نقی تاجر کاشانی خلف مرحمت و غفران‌پناه خیرالحاج حاجی محمد ابراهیم تاجر کاشانی الشهیر به مهره‌کش در دارالخلافه طهران صورت انطباع پذیرفت.
همین مطلب در آخرین صفحۀ جلد اول نیز آمده است.
قد فرغ من تسوید عشر الجزو الاخر محمدجعفر گلپایگانی فی سنه 1275 ]قمری[
الف و لیل؛ 1293 قمری، رحلی، نستعلیق، تحریر شده در دو جلد، جلد اول سرلوحه دارد. 285 صفحه که به شبانۀ 525 ختم می‌شود که در پایان آن آمده:¹ªU ، حرّره فرج‌الله تفرشی، روزنامه‌نویس سنۀ 1289. جلد دوم دارای سرلوح، شماره‌گذاری صفحات از 1 شروع و به صفحۀ 334 پایان می‌یابد، مجموع صفحات کتاب 519 صفحه در پایان آن آمده: تحت‌الکتاب بعون الملک الوهاب علی ید الحقیر محرر علی غفر و توبه 1293 ]قمری[ نقاشی‌های کتاب سیاه‌قلم است، در نقاشی شبانه‌ی 353 امضاء میرزا نصرالله و شبانۀ هیجدهم: عمل عبدالحسین خوانساری و شبانۀ نودم: عمل عبدالحسین آمده است.
اما در یک تبویب موضوعی کلان‌تر می‌توان این نوشته‌ها را در سه بخش مقالات نظری، یادداشت‌ها و شطحیات ادبی تقسیم کرد. رویایی در این کتاب هم از کلمه و حرف و زبان شعر سخن به میان می‌آورد و هم از سید‌علی صالحی و نیما یوشیج و حافظ شیرازی.«چهره پنهان حرف» همان‌گونه که از نامش پیداست نوعی رفتار زبانی با حرف و کلمه است. اما در همه نوشته‌های منثور رویایی رفتار زبانی یکسانی وجود ندارد. در شطحیات به‌اقتضای موضوع، زبان شناور است و مبنایی برای استناد ادبی نیست. در یادداشت‌ها، خاطرات ادبی مرور می‌شود ولی در نوشته‌های انتقادی نویسنده به‌عنوان منتقد حضور فعالی در متن دارد.
رویایی، شاعر است و شعر را با نثر تبیین و تفسیر می‌کند. کوشش او در فهم درست شعر ستودنی است. از این رو نوشته‌های منثور رویایی هم مانند شعر او خواندنی است. تاکنون آثار منثور او شامل نقد‌ها، یادداشت‌ها، مقالات، خاطرات، شطحیات وگفت‌وگوها در کتاب‌های «هلاک عقل به وقت اندیشیدن»، «از سکوی سرخ (مسایل شعر)» و «عبارت از چیست؟ (از سکوی سرخ 2)» چاپ شده است. به تازگی کتاب «چهره پنهان حرف» شامل نوشته‌های منثور رویایی از سوی انتشارات نگاه منتشر شد که مشتمل بر نوشته‌های او در سالیان مختلف از دهه 50 تاکنون است.کتاب «چهره پنهان حرف» شامل ده بخش و یک موخره است که موخره را افشین دشتی نوشته است. اما در یک تبویب موضوعی کلان‌تر می‌توان این نوشته‌ها را در سه بخش مقالات نظری، یادداشت‌ها و شطحیات ادبی تقسیم کرد. رویایی در این کتاب هم از کلمه و حرف و زبان شعر سخن به میان می‌آورد و هم از سید‌علی صالحی و نیما یوشیج و حافظ شیرازی.«چهره پنهان حرف» همان‌گونه که از نامش پیداست نوعی رفتار زبانی با حرف و کلمه است. اما در همه نوشته‌های منثور رویایی رفتار زبانی یکسانی وجود ندارد. در شطحیات به‌اقتضای موضوع، زبان شناور است و مبنایی برای استناد ادبی نیست. در یادداشت‌ها، خاطرات ادبی مرور می‌شود ولی در نوشته‌های انتقادی نویسنده به‌عنوان منتقد حضور فعالی در متن دارد.بی‌تردید رویایی در بین منتقدان معاصر از ادراک شاعرانه و دریافت هنرمندانه خوبی برخوردار است. او همواره چند‌گام جلوتر ازدیگر منتقدان در باره شعر سخن می‌گوید. به‌عنوان نمونه درباره اهمیت شعر حافظ مقالات و کتاب‌های زیادی نوشته شده است اما رویایی زیباترین تحلیل را سال‌ها قبل به‌دست داده است. او در سال 1353، هستی حافظ را مدیون زبانش می‌داند. در اولین مقاله کتاب «چهره پنهان حرف» آمده است:
هستی حافظ سهمی از زبان داشت یا خود دخالت در زبان بود. می‌بینیم از یک سو زبان، مرگ حافظ را حیات می‌دهد و از سویی آن زبان، خود را در مرگ او حفظ می‌کند و نگاه می‌دارد. ص 12 و 13
درک این نکته که شعرحافظ با زبان او گره خورده است، سخنی است که در دهه اخیر برخی از منتقدان به آن اشاره کرده‌اند حال آنکه رویایی در دهه 50 به این حقیقت دست یافته بود. پس بیراهه نخواهد بود اگر رویایی را منتقدی پیشرو در میان شاعران نوآور بنامیم. منتقدی که به درک تازه‌ای از شعرفارسی دست یافته بود.
ظاهراً زنده‌یاد فریدون رهنما نخستین کسی است که الوار را به جمع شاعران جوان نیمایی معرفی کرده است و از میان این شاعران، زنده‌یاد احمد شاملو بیش از همه به مکاشفه در جوهر و زبان شعری، موسیقی درونی کلام، ارزش‌های صوتی کلمه و… در شعر الوار پرداخته و در این رهگذر بیشترین تاثیر را از الوار پذیرفته است. شاملو به ترجمه‌ی اشعار الوار نیز همت گماشته و برگردان نه قطعه شعر شناخته شده‌ی الوار را در سال 1353 در نخستین چاپ کتاب «همچون کوچه‌ای بی‌انتها» آورده است. تعداد این اشعار در تجدید چاپ سال 1381 همان کتاب به شانزده قطعه افزایش یافته است. آقای محمدتقی غیاثی در زمستان 1357 و در گرماگرم انقلاب، ترجمه‌ای از چهل و چهار قطعه شعر الوار را با عنوان «ای آزادی» منتشر کرده است. این مجموعه بر اساس جنگی که لویی پارو و ژان مارسناک از اشعار الوار فراهم آورده‌اند، تنظیم شده است. آقای حشمت جزنی در سال 1373 درکتاب «ده شاعر نامدار قرن بیستم»، جایگاه ویژه‌ای را برای الوار قایل شده و ترجمه‌ی بیست و دو شعر غالبا کوتاه الوار را در آن آورده است. آقای محمدرضا پارسایار متن دوزبانه‌ی منقحی از اشعار پل الوار را با عنوان «تنهایی جهان» در سال 1382 به چاپ داده است که شناخته‌شده‌ترین اشعار الوار را در بر می‌گیرد. آقای قاسم صنعوی در سال 1384، در کتابی با عنوان «کلام را برای شاعران بگذارید» که گزیده‌ای از شعر شاعران فرانسوی دوران اشغال و نهضت مقاومت را در بر می‌گیرد، ترجمه‌ی سیزده شعر از الوار را آورده است که مرجع اصلی شعرها مجموعه‌ی شعری میعاد آلمانی الوار است. علاوه بر کتاب‌هایی که ذکرشان رفت در مجلات ادبی نیز گاهی به مقاله‌ای درباره‌ی الوار و یا به ترجمه‌ی شعری از او برخورد می‌شود که برای نمونه می‌توان به مقاله‌ی «یادی از پل الوار و چند شعر از او» از زنده‌یاد رضا سیدحسینی مندرج در شماره‌ی سوم مجله‌ی فرهنگی و هنری بخارا (آذر و دی 1377) اشاره کرد که ترجمه‌ی هشت شعر کوتاه الوار را در بر دارد.
صفحات زیادی از کتاب در باره فتح شیلی و شکل گیری دسته‌های سربازان و جنگجویان در این مبارزات است. از مقدماتی تا نهایی. ای کاش می شد از این صفحات گذر کرد چرا که مطلقن در ذهن نمی مانند. ولی طبق روال همه رمان‌ها، قهرمانان در طول داستان و لابلای نوشته ها وارد عرصه کتاب می شوند و اجازه عبور از تاریخ شیلی را نمی دهند. خواننده ای که توقع روبرو شدن با کتابی در سطح خانه اشباح را دارد با خواندن این کتاب راضی نمی شود. یعنی کسی که از گابریل گارسا مارکز به این طرف دوست دارد توصیف وقایع در آمریکای لاتین را کمی تا قسمتی خیال انگیز ببیند. وقایعی که حتا اگر قرار باشد در باورهای خیلی ها نگنجد، حداقل توانایی های پرواز ذهن بشر را که می توانند نشان دهند. اینس روح من، این گونه خوانندگانش را ناکام می‌گذارد. همه آنچه که گاه در کتاب دیده می شود و نشان از این رئالیسم جادویی دارد
اینس سوارِس (1580-1507) زنی اسپانیایی و متولد پلاسنسیا بود. به سال 1537 به قاره جدید سفر کرد و در فتح شیلی نقش داشت و از بنیانگذاران شهر سانتیاگو بوده. وی نفوذ سیاسی و قدرت اقتصادی بسیار داشت. موفقیت اینس سوارس از سوی تاریخ نگاران آن عهد به ثبت رسید. گرچه تقریبن بیش از چهارصد سال از سوی مورخان به فراموشی سپرده شد. نگارنده در این صفحات به شرح احوال و اعمال این زن –همان گونه که در اسناد تاریخی آمده- اکتفا کرده و فقط با کمی تخیل، بر آن تار و پودی تنیده است.
سال ۱۳۵۳ تا ۱۳۵۴ صالحی همراه چند نفر از شاعران هم‌نسل خود جریان «موج ناب» را در شعر سپید پی‌ریزی می‌کند. منوچهر آتشی و نصرت رحمانی در تهران از این جریان پیشرو حمایت می‌کنند. در سال ۱۳۵۶ به عنوان برندهٔ جایزهٔ فروغ فرخزاد در شعر اعلام می‌شود. در سال ۱۳۵۷ صالحی از گروه «موج ناب» فاصله می‌گیرد. او در این باره گفته‌است: «حس می‌کردم همه ما شاعران موج ناب داریم شبیه هم می‌شویم. در سال ۱۳۶۳ با نقض تقطیع سنتی و سطربندی کلاسیک در شعر سپید، پیشنهاد «تقطیع هموار و مدرن» را مطرح کرد. سرانجام موفق می‌شود این روش تقطیع را همه گیر کند که تا امروز مورد قبول است. یک سال بعد «جنبش شعر گفتار» را با ساده کردن زبان شعر معرفی می‌کند که با آغاز دهه هفتاد به جریانی مقبول در شعر فارسی تبدیل شد. وی در این باره گفته‌است: «ریشه شعر گفتار به گات‌های اوستا بازمی‌گردد. معمار نخست آن حافظ است و نیما و شاملو هم چند شعر نزدیک به این حوزه سروده‌اند. اما فروغ دقیقا یک شاعر کامل در «شعر گفتار» است. من تنها برای این حرکت «عنوانی دُرُست» یافتم و سپس در مقام تئوریسینِ مولف، مبانی تئوریک آن را کشف و ارائه کردم. همین صالحی از ۱۳۶۹ تا ۱۳۷۹ دبیر سرویس ادبی و صفحه شعر مجله «دنیای سخن» بود و در سال ۱۳۷۹ کارگاه شعر دنیای سخن (در مجله و دفتر دنیای سخن) را با استقبال مناسبی راه‌اندازی کرد.از همین دوره ترجمهٔ شعر صالحی به زبان‌های فرانسه، عربی، آلمانی، انگلیسی، ارمنی، روسی و کردی به صورت پراکنده در مطبوعات چاپ گردید و دو دفتر شعر از وی در کردستان عراق (به زبان کردی) منتشر شد.وی در سال ۱۳۷۸ برای فعالیت مجدد به کانون نویسندگان ایران بازگشت و دو سال بعد از سوی مجمع عمومی به عنوان یکی از دبیران اصلی کانون نویسندگان ایران انتخاب شد.صالحی در سال ۱۳۸۲ به عنوان سردبیر، یک شماره مجله «معیار ادبی» را منتشر کرد که متعاقبا ممنوع‌المصاحبه و از ادامه کار در مجله محروم گردید
در واقع گزارشی داستان‌وار از بزرگ علوی (1282 – 1375) که در 1330 منتشر شد. کتاب 53 نفر به شمار کسانی اشاره دارد که در زمان رضاشاه به جرم عضویت و فعالیت در گروهی اشتراکی بازداشت و محاکمه و به محکومیت‌های متفاوت زندانی شدند و در رأس آنان “تقی ارانی” جای داشت. بزرگ علوی، که خود یکی از پنجاه و سه نفر و به هنگام بازداشت معلم بوده ضمن روایت رویدادهای واقعی، با هنر نویسندگی داستانی شیرین و جذاب و خواندنی پدید آورده است. وی در سه فصل این کتاب به شرح احوال و حوادثی پرداخته که از زمان بازداشت تا لحظه آزادی در 25 شهریور 1320 شاهد آنها بوده است..
به تصویر درختی
که در حوض
زیر یخ زندانی‌ست
چه بگویم؟
من تنها سقف مطمئنم را
پنداشته بودم که خورشید است
که چتر سرگیجه‌ام را
همچنان که فرونشستن فواره‌ها
از ارتفاع پیشانیم می‌کاهد _
در حریق باز می‌کند؛
اما بر خورشید هم
برف نشست.
چه بگویم به آوای دور شدن کشتی‌ها
که کالاشان جز آب نیست
_ آبی که می‌خاست باران باشد _
و بادبان‌هاشان را
خدای تمام خداحافظی‌ها
با کبوتران از شانه‌ی خود رم داده‌ست؟
