کتاب جمهوراثر برجستۀ افلاطون به ترجمه فواد روحانی
گزیده‌ای از متن کتاب
عنوان و موضوع کتاب
نام این کتاب ممکن است موجب سوءتفاهم شود، یعنی شاید خواننده تصور کند که موضوع کتاب آن نوع حکومتی است که ما امروز بهنامِ جمهوری میخوانیم، وحال آنکه چنین نیست. نام اصلی کتاب در زبان یونانی «پولیتیا»[1] است که میتوان آن را به کلماتی از قبیل «حکومت» یا «تأسیس شهر» یا «جامعه» ترجمه کرد. اولین کسی که این کتاب را بهزبانِ لاتینی ترجمه کرد نام «رسپوبلیکا»[2] بر آن گذاشت که در اصل همان معنی کلمۀ یونانی پولیتیا را داشت، ولی بعد مفهوم خاص جمهور را پیدا کرد.
مترجمینی که کتاب را به زبانهای اروپایی ترجمه کردهاند همیشه کلمۀ «رپوبلیک» را که البته از همان کلمۀ رسپوبلیکای لاتینی گرفته شده به کار بردهاند و مترجمین زبانهای دیگر هم تقریباً همه همان کلمه را اقتباس نمودهاند. بهاینترتیب نام جمهور بر روی این کتاب مانده است، با آنکه بهمعنیِ امروز کلمه بههیچوجه منطبق با موضوع کتاب نیست.
اما موضوع کتاب چیست؟ این کتاب موضوع واحد ندارد، بلکه دربارۀ موضوعهای متعددی بحث میکند که اهمیت آنها و مقامی که در این کتاب دارند تقریباً یکسان است. از جهتی میتوان گفت که بحث اساسی کتاب بر سر موضوع «عدل» است، اما اهمیتی که افلاطون برای مفهوم عدل قائل است از لحاظ تحقق آن در جامعۀ بشری است، و وی در عالم خیال شهری را پیریزی میکند که صفت عدل هم در تشکیلات و هم در اخلاق افراد آن محقق باشد. پس، ازاینحیث میتوان گفت که هدف اصلی کتاب بحث در تأسیس «مدینۀ فاضله» یا تحقق کمال مطلوب در تنظیم امور جامعه است. از طرفی، اگر کتاب را از نظر فلسفی مطالعه کنیم، چنین میپنداریم که محور همۀ مطالب آن فلسفه است. اما اگر به جنبههای ماوراءالطبیعۀ کتاب توجه کنیم ومخصوصاً جملۀ آخر کتاب را بخوانیم ممکن است چنین نتیجه گیریم که موضوع اصلی کتاب لزوم تربیت و تهذیب نفس است تا برای نیل به مراتب ترقی و تعالی در عوالم بعد از مرگ مستعد و آماده گردد.
باری، مسلم است که افلاطون این کتاب را به مطلب واحدی تخصیص نداده و در حین تألیف هر موضوعی را که بهنحوی مربوط به جریان بحث دانسته وارد مضامین کتاب کرده است. این کتاب از سایر آثار افلاطون طولانیتر است، بهجز کتاب قوانین که از آن طولانیتر، ولی ناتمام است، و درهرصورت تردیدی نیست که این کتاب از همۀ آثار افلاطون مهمتر است، زیرا دامنۀ موضوعهای آن از سایر رسالهها وسیعتر و سبک نگارش آن دقیقتر است.
کتاب جمهور بهصورتِ نقلقول از سقراط تنظیم شده و فرض این است که: در حدود سال 411 قبل از میلاد شبی سقراط در منزل پیرمردی سفالوسنام با عدهای وارد مباحثه میشود و روز بعد جریان گفتوگو را بهشرحِ مندرج در این کتاب برای چند تن از دوستان خود نقل میکند.
جمهور افلاطون مشتمل بر ده کتاب است، ولی معلوم نیست که این تقسیم از خود افلاطون است یا از دیگران. قدر مسلم این است که این تقسیم هیچ ارتباطی با طبقهبندی موضوعهای کتاب ندارد، بلکه بهاحتمالِ قوی فرع گنجایش ورقهای پاپیروس است که در ایام قدیم کتابها را روی آن مینوشتهاند و هر طوماری بهعنوانِ یک کتاب تلقی میشده، و اینکه طول کتابها تقریباً در یک حدود است این نکته را تأیید میکند. همۀ مترجمین این تقسیم دهگانه را رعایت کردهاند، ولیکن بعضی از آنها تقسیمات دیگری بهسلیقۀ خود براساسِ موضوعهای کتاب قائل شدهاند. در این ترجمه به همان تقسیم دهگانۀ اصلی اکتفا شده است، اما برای آنکه خوانندگان بتوانند به یک نظر اجمالی از مضامین کتاب آگاه شوند خلاصهای از طرح کتاب تحت سه عنوان، یعنی شمارۀ کتابها و یک سلسله سرفصل و بالاخره فهرست مطالب، ذیلاً درج میشود.
کتاب اول
بعضی تعریفات جاری وقت دربارۀ عدل: آیا عدل عبارت از راستگویی و درستکاری است؟ _ آیا عبارت از ادای دین است؟ و در آن صورت معنی دین چیست؟ _ آیا عبارت از عمل به نفع طبقۀ حاکمه و اقویا است؟ _ آیا ظلم به حال انسان سودمندتر است یا عدل؟
کتاب دوم
ماهیت عدل در هیئت اجتماع و در اخلاق افراد: آیا عدل بهخودیخود مطلوب است یا بهسببِ نتایج آن؟ _ آیا عدل یک سازش قراردادی بین اعضای جامعه است یا فضیلتی است ذاتی؟ _ تحقیق دربارۀ عدل مجرد و ظلم مجرد _ پیریزی شهر _ حوائج ساده و حوائج تجملی شهر. احتیاج به لشکر _ طبقۀ مردان جنگی و زمامداران _ اصول تربیت طبقۀ حاکمه _ انتقاد آثار ادبی و مخصوصاً اشعاری که در وصف خدایان و عالم بعد ساخته شده.
کتاب سوم
دنبالۀ بحث آخر کتاب دوم _ انتقاد سبک و مضمون اشعار و حکایات _ آهنگ و وزن موسیقی _ اثر تربیتی شعر و موسیقی _ تربیت بدنی _ هم‌آهنگی _ تربیت روحی و جسمی _ انتخاب زمامداران و تقسیم آنها به دو طبقۀ نگاهبان و معاون _ افسانۀ پیدایش جامعه و ساخته شدن افراد از فلزهای سهگانه.
کتاب چهارم
دنبالۀ بحث آخر کتاب سوم _ وظایف زمامداران _ چهار صفت اصلی جامعۀ بشری و نفس انسانی _ طریقۀ تشخیص عدل از میان صفات مزبور_ اجزای سهگانۀ نفس انسان و ارتباط موضوع با تعریف عدل و ظلم وحسن و عیب از لحاظ صفات انسانی.
کتاب پنجم
مقام زن در جامعه و بحث در رسوم جنگ: تساوی زن و مرد _ اشتراک زن و فرزند در بین طبقۀ زمامداران _ زناشویی و زادوولد و اصلاح نژاد و نگاهداری اطفال _ تعلیم فن سربازی _ قواعد و رسوم جنگ _ طرز معامله با دشمن.
حکومت فلاسفه: آیا تأسیس «شهر مطلوب» عملی است؟ _ لزوم حکومت فلاسفه _ تعریف فیلسوف _ عالم وحدت و عالم کثرت _ علم و جهل و گمان.
کتاب ششم
شایستگی فلاسفه برای زمامداری _ علت فاسد شدن فلاسفه در جامعه _ امکان زمامداری فلاسفه _ ماهیت خیر مطلق و مقام آن از نظر موضوع علم _ عالم معقولات و عالم محسوسات _ درجات چهارگانۀ دانش _ خط مفروض برای تفکیک علم و استدلال و گمان و حدس.
کتاب هفتم
تمثیل غار _ تحصیلات عالیۀ زمامداران _ حساب _ هندسه _ نجوم _ موسیقی _ فن مناظره _ برنامۀ تعلیم و تربیت.
کتاب هشتم
انحطاط جامعه و نسل انسان: انحطاط شهر از درجۀ کمال مطلوب _ تنزل حکومتها _ حکومت تیموکراسی و اخلاق فرد متجانس با آن _ کومت الیگارشی و اخلاق فرد متجانس با آن _ حکومت دموکراسی و اخلاق فرد دموکرات _ بحث دربارۀ آرزوها _ حکومت استبدادی و اخلاق فرد مستبد.
کتاب نهم
دنبالۀ بحث آخر کتاب هشتم و بیان معایب اخلاق فرد مستبد.
مقایسۀ زندگانی فرد عادل و فرد ظالم: آیا از لحاظ کسب سعادت زندگانی عادلانه بهتر است یا زندگانی ظالمانه؟ لذائذ مخصوص به هریک از اجزای سهگانۀ نفس _ اثبات برتری عدل بر ظلم _ نمونۀ مدینۀ فاضله در آسمان.
کتاب دهم
ناسازگاری فلسفه و شعر: ارتباط هنرهای توصیفی با حقیقت _ تأثیر شعر در احساسات و عدم ارتباط آن با عقل _ تأثیر سوء شعر در اخلاق.
بقای روح و اجر عدل: دلیل بقای روح _ پاداش عدل در این دنیا _ اجر عدل در آخرت _ افسانۀ ار در باب چگونگی عالم بعد.
نکتهای که خوانندگان آثار افلاطون باید به آن توجه کنند این است که همۀ رسالههای او در قرن شانزدهم بههمتِ دو نفر موسوم به «استفانوس»[3] و «سرانوس»[4] جمعآوری شد و در چندین جلد در پاریس به طبع رسید. پس از آن تقریباً همۀ مترجمین افلاطون برای سهولت مراجعه به آثار وی شمارۀ مجلدات و صفحات چاپ مزبور را در ترجمۀ خود قید کردهاند. کتاب جمهور در آن چاپ جزو مجلد دوم است و از صفحۀ ۳۲۷ آن جلد شروع و به صفحۀ 621 ختم میشود. در این ترجمه شمارۀ صفحات مزبور در حاشیه ذکر شده است.
[1]. Politeia
[2]. Respublica
[3]. Stéphanus
[4]. Serranus
نقد و بررسی‌ها
هنوز بررسی‌ای ثبت نشده است.