« … برای آدم هایی که شیفته ی شورشند و از بی تفاوتی در برابر هشدارهای روح نقادشان عاجز، اسارت طولانی مدت کارگر نمی افتد : شورشگر را چندین سال در قفسی محبوس کن ؛ یا از آن می گزیرد یا با زبردستی تمام و یا با کمک خرت و پرت های دم ذستش خودش را می کشد و یا وقتِ گذشتن از میله های آهنین بر اثر تکه پاره شدنِ بدنش می میرد . مشکل اصلی اما طبیعت زایای این عصیانگران است ؛ طبیعتی که در بطن آگاهی بشر جا خوش کرده : یکیشان که می میرد ، دو تای دیگر جای خالی اش را پر می کنند…»
پسری که اسب آتیلا را ربود دومین رمان ایبان رپیلا نویسندهی معاصر اسپانیایی است . او پس از کتاب اولش _ یک کمدی پلید _ اینک به سراغ روایتی استعاری از دو برادر به نامهای کوچک و بزرگ رفته که در چاه ویلی گرفتار شدهاند و از هر آنچه دور و برشان هست تغذیه میکنند تا در کشاکش برای بقاء با جنون بجنگند و تسلیم تاریکی نشوند .
مجموعهی حاضر در سه بخش شامل بخشی با شعرهای مختلف و برخی بدون عنوان، بخش دوم با نام «غزل، شعر همیشه» و بخش سوم «…و سوكسرودها» ارائه شده است.
همچنین شعرهایی به فروغ فرخزاد، سیمین دانشور، رضا براهنی، محمدعلی سپانلو، خرمشهر، شیرمردانش و مقاومت جانانهشان، پوران فرخزاد، كیومرث منشیزاده، عبدالعلی دستغیب، رزمندگان جبههها، محمد نوری و… تقدیم شده است.
براهنی تاریخ مذکر را با طرح این ایده آغاز کرده است که ایرانیان در دورانی که این کتاب نوشته شده است، یعنی اواخر دهه 40 شمسی، در دوران «تشتت فرهنگی» زندگی میکردهاند. براهنی برای تعریف آنچه تشتت فرهنگی نامیده است، چنانکه خود در بخش اول کتاب عنوان کرده است «نخست به گذشته» و «عواملی در گذشته که هستههای تشتت فرهنگی را پروراندند» نقب زده است و کار را با مقایسه گذشته ایران و گذشته یونان آغاز کرده، چراکه معتقد است فرهنگ یونان «لااقل از نظر آن آغازهای سرشار و اصیل، بیشباهت به فرهنگ ما نیست». او فرهنگ عینی را که یونان بهتدریج بهسمت آن میل کرد با فرهنگ ذهنی که در ادبیات عرفانی ما به اوج رسید، مقایسه کرده است.
بخش دوم کتاب با طرح ایده «تاریخ مذکر» آغاز میشود و براهنی در سرآغاز این بخش مینویسد: «تاریخ ما، به شهادت خودش، در طول قرون، بهویژه پیش از مشروطیت، تاریخی مذکر بوده است؛ یعنی تاریخی بوده است که همیشه مرد، ماجراهای مردانه، زور و ستمها و عدل و عطوفتهای مردانه، نیکیها و بدیها، محبتها و پلشتیهای مردانه، بر آن حاکم بودهاند». براهنی آنگاه با مروری بر تاریخ و ادبیات گذشته ایران، جای خالی زن را در این تاریخ و ادبیات نشان میدهد. این ایده در بخشهای بعدی بسط پیدا میکند و به بررسی گستردهتر ساختهای حاکم بر فرهنگ کهن ما پیوند میخورد و آنگاه به دوران مشروطیت و آسیبشناسی آن میرسد و بعد، اینها همه به زمانهای وصل میشوند که تاریخ مذکر در آن نوشته میشود و اینجاست که پای مسئله شرق و غرب و خطر ازدسترفتن هویت شرقی و مسئله استعمار و غربزدگی نیز در کتاب بهمیان میآید. براهنی در اواخر بخش دهم کتاب مینویسد: «ذهنیت کنونی ما، ذهنیتی است غربزده، بیشتر بهدلیل ماشین و نیز البته بهدلیل اینکه ما از نظر تأسیسات اداری، و اجتماعی نیز غربزده شدهایم و حتی همین غربزدگی در تمام شئون اجتماعی ما رخنه کرده است».
نیمه دوم کتاب، با عنوان «فرهنگ حاکم و فرهنگ محکوم»، از 27 مقاله تشکیل شده است که عنوانهای برخی از آنها عبارتند از: «دانشکده ادبیات در برابر نوجویی»، «فلسفه بیارتباط به زندگی»، «نقاشی ایران، طفیلی غرب»، «شناسایی فرهنگ و ادبیات امروز»، «سه یادداشت پیرامون ادبیات و هنر» و «صادق هدایت و دکتر فردید». این مقالات، چنانکه براهنی در مقدمهای که در اسفند 1362، یعنی بعد از انقلاب، بر یکی از چاپهای این کتاب نوشته و در چاپ تازه نیز همین مقدمه آمده، مقالاتی هستند که براهنی آنها را حولوحوش نگارش و انتشار تاریخ مذکر نوشته و چاپ کرده بوده است.
براهنی در همین مقدمه درباره ضرورت درنظرداشتن زمان نوشتهشدن این کتاب هنگام قضاوت امروزی درباره آن، نوشته است: «اصالت هر کتابی در ابتدا مربوط به چارچوب زمانی خاصی است که در آن نوشته شده. استعداد هر زمانی خود را در صور و جلوههای متنوع فلسفی، ادبی و هنری، خصوصا کتاب، منعکس و منتشر میکند و قضاوت بعدی دربارهی آن کتاب باید با درنظرگرفتن استعداد آن زمان صورت بگیرد. دربارهی یک کتاب باید نوعی داوری مرکب بشود: یکی آن کتاب بهصورت ادامهی کتابهای قبلی یا تغییر دهندهی محتویات آنها به هر نسبتی از نسبتها؛ و دیگری آن کتاب بهصورت ادامهی حیات و منعکسکنندهی یک عصر و استعدادهای فکری آن عصر. خواننده باید بداند تاریخ مذکر در سال چهلوهشت نوشته شده و طبیعی است که منعکسکنندهی روحیهی آن سالهای جامعه ایران، و آن سالهای تفکر خود من باشد».
قصه نویسی دکتر رضا براهنی، مدرن ترین کتاب تالیفی در باب قصه و نگارش آن در زبان فارسی است. با وجود اینکه حالا نزدیک به 5 دهه از چاپ نخست آن می گذرد، نوگرایی و تازگی مطالب آن حیرت انگیز است.قصه نویسی از کتاب های شگفت روزگار ماست و سرگذشت چاپ های آن و فواصل ناخواسته ای که در چاپ کتاب پیش آمده از سرگذشت های حیرت بار کتاب در ایران است.چاپ جدید اثر با مقدمه ای نو حاوی نکاتی تازه یاب از نویسنده با پیراستن از نارسایی ها اینک به دوستداران آثار ادبی عرضه می شود.
رازهای سرزمین من نام رمانی است از رضا براهنی که در بارهٔ فضای ایران قبل از انقلاب اسلامی نوشته شده است. این رمان تا کنون به زبانهای مختلف ترجمه شده است. قهرمان این داستان حسین تنظیفی است که شاهد ترور یک افسر آمریکایی بوده و تا پیروزی انقلاب در زندان به سر می برد. وی بعد از انقلاب به دنبال تهمینه خواهرزن تیمسار شادان است. این تیمسار از شخصیت “سرتیپ مهرداد” که زمانی رئیس ساواک تبریز بود و در شیراز کشته شد گرته برداری شده است. “رازهای سرزمین من” را یکی از پر شخصیت ترین رمانهای فارسی می دانند که راوی واحدی نداشته و راویان متعدد در زمان ها و مکان های مختلف داستان را پیش می برند. این اثر تاریخی که بلندترین رمان رضا براهنی به شمار می آید از لحاظ تصویری و فرمی و نیز سبک روایت مورد توجه منتقدان قرار گرفته است.
دهاتى نمىخواست برود، ولى مترجم دستش را گرفت، كشيد بردش پشت ديوار و بهش گفت كه انگشتهايش را بكند توى گوشهايش و منتظر
بماند. ديويس فتيلهى انفجار را قدرى درازتر گرفت، از الاغ دور شد و فتيله را آورد تا پشت ديوار. الاغ بى خيال وسط جاده ايستاده بود، و شايد به اين فكر بود كه چرا صاحبش در اين موقع روز، و درست در وسط جاده رهايش كرده، رفته است. ديويس منتظر شد تا كاميونى كه از دور
مىآمد، آمد و با صداى بوق بلند و گاز، از كنار الاغ، به سرعت رد شد و رفت. راننده متوجه جيپ آمريكايى و آدمهاى كه پشت ديوار ايستاده بودند نشد.
چاه به چاه،یکی از رمان های نه چندان معروف رضا براهنی است که پیش از این در سال 54 خورشیدی در مجلات فارسی زبان به چاپ رسیده بود.کتاب شرح روایت حمید،یکی از مسئولین سپاه دانش و زندانی کنونی سازمان امنیت از زبان خودش است.برای علاقه مندان به آثار براهنی،این کتاب حکم قطعه پازلی برای درک و ارتباط عمیق با دیگر آثار نویسنده دارد. با خواندن بخش هایی که در اتاق تمشیت و به شکنجه می گذشت،بی اختیار اشعار مجموعه ظل الله و اسماعیل و آنچه بر مرحوم اسماعیل شاهرودی در زندان های ساواک گذشته است پیش رویم تداعی شد
خفقان و شكنجه مربوط به خود آدم هاست ، ما قبول كرده ايم كه خفقان داشته باشيم ، قبول كرده ايم كه شكنجه مان بكنند ، به همين دليل خفقان و شكنجه داريم . اين ديگران نيستند كه ما را شكنجه مي كنند . همين كه پذيرفتيم كابل بزنند ، كابل را زده اند . ما خود شكنجه گران خود هستيم .
«آواز کشتگان» که از رمانهای مطرح دهه60 است؛ روایت محمود شریفی، استاد دانشگاهی است که به خاطر مقالات و نوشتههای ضدرژیم پهلوی راهی زندان میشود و بعد از تحمل شکنجههای سخت از زندان آزاد میشود. اما بعد از آزادی از زندان دیگر نمیتواند در سمت استاد، در دانشگاه تدریس کند. او حالا دیگر کارمند اداری دانشگاه است. محمود پسر مشهدیقربان، پادوی یکی از تجارتخانههای بازار تبریز، بعد از سالها استاد دانشگاه شده اما بهدلیل مبارزه روشنفکرانه در محیط دانشگاه و انتشار مقالاتی و اقدامات افشاگرانه علیه رژیم شاهنشاهی سرنوشت دیگری پیدا میکند. زندان، کابل، شوکبرقی، شکنجههای جوراجور و دستآخر هم شاید مرگ… و حالا فاجعه اینجاست، اگر مرگ نباشد، سوءتفاهم مردم بهخاطر آزادیاش، نوعی مرگ تدریجی است. رمان در سهبخش «قهرمان زشت»، «حدیث پریداران» و «حدیث آینه چشمان» پیش میرود. «اینبار که میآمدند، دیگر دفعه آخر بود. این را میدانست. چیزی سادهتر از این نمیتوانست باشد. آنها باید تصمیم میگرفتند، مستقیم، دقیق و بدون رودربایستی وارد عمل میشدند و عمل را تا مرحله آخر اجرا میکردند… طرفهای او دیگر او را خوب میشناختند و او هم آنها را خوب میشناخت. این دفعه به هر صورتی که پیداشان میشد، دفعه آخر بود.» رمان اینطور آغاز میشود. محمود شریفی به زندان رفته و برگشته بود. اولها بت جوانان شده بود و در هر اثری از او تصویری از یکمبارزه طولانی پیدا میشد. بعدتر از سمت استادی اخراج و به کارمند اداری دانشگاه تبدیل شد.
فصل دوم رمان؛ «حدیث پریداران»، با این تصویر شروع میشود: «در زیرزمین، توی مخزن کتابخانه، پشت میز زهواردررفتهاش نشسته بود و داشت کارتهای یک مجموعه اهدایی جدید را تنظیم میکرد. ولی در ذهنش به فکر قصههای جدید بود که درباره حمله گله گرگها به تبریز مینوشت… پس از آن که همه از مخزن میرفتند، روی قصهاش کار میکرد. قصه خوب پیش نمیرفت.» محمود که تا قبل از زندان اول، استاد ادبیات تطبیقی است، حالا در مخزن کتابخانه دانشگاه پشت میزی زهواردررفته مینشیند و قصه حمله گرگها به تبریز را مینویسد؛ قصهای که پیوند عجیبی با زندگی محمود پیدا کرده است. اما دانشگاه در جریان یککنگره، شلوغ میشود. و او در پایان این فصل درحالیکه سهروز است کنگره تمام شده و شرکتکنندگان هم رفتهاند، پشت همان میز روی قصه گرگها کار میکرد که بازداشت شد.
فصل سوم و آخر رمان؛ «حدیث آینه چشمان» با تلفنی از دکترخرسندی از استانبول شروع میشود که از بهجریانافتادن پروژه افشای ساواک و شاه در خارج از کشور خبر میدهد. و بالاخره با تصویری از یک بازجویی جهنمی ادامه پیدا میکند. و بعد رییس زندان، محمود را از بند به دفتر زیر هشت آورده تا با کمک فردی خارجی که متخصص خط است، از او اعتراف بگیرد که نوشتههای افشاگرانهای که در خارج از کشور چاپ شده و میشود، به خط و امضای اوست. و بالاخره رمان با بازنگری واقعه ۳۰تیر و ۲۸مرداد و ۱۵خرداد از زبان محمود و پدرش تمام میشود. «آواز کشتگان» علاوه بر این مرور سردستی، سرشار از شخصیتهای واقعی و مکانیابیشان در تاریخ است. شخصیتهای تاثیرگذار بسیاری به این رمان فراخوانده میشوند تا با نگاه انتقادی براهنی تاثیرشان در تاریخ و سیر روزگار ما معین شود. احمد فردید یکی از این شخصیتهاست که با عنوان دکتر فیلسوف و در دیالوگی طولانی با راوی به رمان احضار میشود تا نویسنده روایت خود از یکی از تئوریسینهای مطرح و تاثیرش در سرنوشت جامعه را بیان کند.
«مجموعه اشعار اسماعيل شاهرودي» همانهایی است که در قالب پنج مجموعه از او منتشر شده است. بهجز برگزیدهی شعرها ـ انتشارات بامداد، که در واقع انتخابی از شعرهای دو کتاب «آخرین نبرد» و «آینده» و تعدادی شعر پراکنده است که همراه با آنچه با همین عنوان در کتابهای «ویران سرايیدن» و«زیباتری از جنون» دیده میشود، در انتهای این کتاب آمده؛ بهاضافهي چند شعر چاپ نشده که در میان دستنوشتههایی از او از سالهای دور نزد من مانده بود. در پنج مجموعهی منتشر شده از او شعرهای زیادی به تکرار آمده که بعضاً در آنها تغییراتی نیز توسط خود او صورت گرفته بود. امروزه تمامی مجموعه شعرهای شاهرودی در دسترس علاقهمندان بهخصوص نسل جوان نیست. از این رو گردآوری و انتشار مجدّد آنها بهصورت کامل در یک مجموعه با در نظر داشتن تغییراتی که در بعضی از آنها صورت داده بود و همچنین ارائه همان چند کار چاپ نشده، ضروری به نظر میرسد. با شناختی که از او داشتم بعید میدانم شعرهای چاپ نشدهی دیگری از او نزد کسان دیگری باشد، مگر شکلهای احتمالی دیگری از بعضی شعرهای سالهای اواخر کار که دائماً شعرهایش را تغییر میداد.
جمعه 21 آذرماه، مصادف است با سالروز میلاد یکی از اعجوبه ها و نوابغ تاریخ ادبیات فارسی، یعنی زندهیاد احمد شاملو؛ بزرگمردی که به راستی توانست رمز جاودانگی را دریابد و برای همیشه در یاد و خاطر مردم زنده بماند. چندی قبل، داشتم به اتفاق تکهای از مستندی قدیمی از زندگی احمد شاملو را مرور می کردم؛ آنجا که محمود دولت آبادی از او میخواهد تا کمی راجع به مفهوم زندگی و مرگ توضیح بدهد. شاملو در پاسخ می گوید تولد یک اتفاق است و مرگ، یک واقعیت. بعد هم توضیح میدهد که تعریف مرگ، بر تعریف زندگی میچربد و...
نگاه: «تاریخ مذکر»، رسالهای پیرامون تشتت فرهنگ در ایران، نوشته دکتر رضا براهنی از سوی نشر نگاه منتشر شد. این کتاب با نام کامل «تاریخ مذکر و فرهنگ حاکم و فرهنگ محکوم»، نخستین بار است که از سوی انتشارات نگاه به چاپ میرسد. در مقدمه این کتاب میخوانیم: "خوانندهای که چاپ جدید تاریخ مذّکر را در دست میگیرد، باید به چند نکتهی اساسی توجه کند. رئوس این نکات را ذیلاً ردیف میکنیم 1) اصالت هر کتابی در ابتدا مربوط به چارچوب زمانی خاصی است که در آن نوشته شده. استعداد هر زمانی خود را در صور و جلوههای متنوع فلسفی،...