داستان چند نسل از یک خانواده
درباره ی رمان سال درخت اثر ضحی کاظمی
تکه ای از رمان سال درخت اثر ضحی کاظمی:
نامه را درآورد تا با شعله‌ی چراغ لامپا بسوزاند و از بین‌اش ببرد. می‌ترسید که خود اولین قربانی این نفرین‌نامه شود. احساس گناه می‌کرد که تمام مدت نامزدی‌اش با محمود به فکر جمال بوده، درحالی‌که جمال از او و خانواده‌اش متنفر بوده است. صدای پایی که از توی حیاط رد می‌شد حواسش را پرت کرد. چراغ لامپا از دستش افتاد و همین‌طور که پایین می‌افتاد تا به زمین برسد و حباب شیشه‌ای‌اش هزار تکه شود، نفت آن از بالاتنه‌ی یقه‌ی باز و کوتاه پیراهن چیت گل‌دارش درست از روی گردن‌بند آویز طلایش، از روی خط دکمه‌ها به‌سمت شکم و بعد پایین دامن میدی او سُر خورد و رد خیس و خنکی از خود به جا گذاشت. تا پوران به خودش بیاید، چراغ به زمین برخورد و ناغافل او را انگار در آغوش سوزان عاشق خشمگینی که آرزویش را داشت انداخت. پوران جیغ می‌کشید. بلندتر از آن‌چه خود تصور می‌کرد امکانش را داشته باشد. همه‌ی حرف‌های ناگفته و همه‌ی صداهای خاموش‌شده‌ی بعد از آن شب را یک جا جمع کرده بود و فریاد می‌زد.
سال درخت یك شجره نامه داستانی است یا داستان همان شجره نامهای است كه در ابتدای كتاب آمده است. خرده روایت‌های این رمان از همان قصه‌های خانوادگی است که كاظمی اكنون روایتشان را باورپذیر کرده است. اكنونی كه بشود روی آن ایستاد و از آن به گذشته سفر كرد به دنیای خرده روایت‌ها، روایت‌هایی پروپیمان از چند دهه پیش که نشان از تحقیق و تلاش نویسنده برای نوشتن از دوره و زمانی که به لحاظ سنی تجربه‌شان نکرده اما باورپذیر روایتشان کرده است. سال درخت چهارمین تجربه ضحی کاظمی است؛ تجربه‌ای پر از قصه‌های چندخطی و گاه چندصفحه‌ای از 33 شخصیت که درگیرتان می‌کند که همراه‌شان سفر کنید به سال درخت.
سال درخت، نوشته ضحی‌کاظمی رمانی‌است خوش‌خوان با ساختاری محکم که از همان نخستین خطوط یقه خواننده را می‌چسبد و تا به آخرین کلمه‌ها برای لحظه‌ای رها نمی‌کند. داستان، داستان چند نسل از یک خانواده است. خانواده‌ای که بر اثر حادثه و تصادف بیشتر اعضای خود را از دست داده. دختر خانواده، پریسا، به همراه برادر عقب‌مانده‌اش، پویا تنها بازماندگانند. پریسا، به مطالبی اعتقاد دارد که علمی نیست. تنه به خرافات می‌زند. هرچند او، نامهای دیگری برایشان برمی‌گزیند تا ظاهری علمی به آنها ببخشد. مثل استرولوژی. پریسا، بر اثر تصادف، پدر و مادرش را همزمان از دست داده. برادرش هم به طور تصادفی در حادثه‌ای چاقو خورده و جان‌باخته. او مانده و دیگر برادر عقب‌مانده‌اش. درمانده است. احساس ضعف شدیدی می‌کند در برابر اتفاق‌های پیرامونش. در برابر طبیعت. احساس می‌کند در به کنترل در آوردن محیط پیرامونش ناتوان است. پس، به استرولوژی پناه می‌برد. اگرچه او یادگیری این مطالب را از مدتی قبل آغاز کرده. اما تصمیم او برای برگزیدن این راه به عنوان آینده کاری‌اش و البته مهاجرت، ریشه در احساس درماندگی محض او دارد. حتی تمایل‌های قبلی او هم ریشه در همین بدبیاری‌های پیاپی خانوادگی دارد. حضور برادری علیل امان را از تمام خانواده بریده. هرچند بدبیاری از مدت‌ها قبل در خانواده پریسا وجود داشته؛ از زمانه‌ای که نفرین‌نامه‌ای مقدمه اتفاق‌های شومی در کل خانواده می‌شود. مرگ، خودکشی و … در میان اعضای این خانواده پیاپی اتفاق می‌افتد. همزمانی تقویت‌کننده این نامه با ادامه یافتن مرگ‌ها باعث می‌شود تا دست‌کم این‌طور به نظر راوی و خواننده برسد که این مقدمه شومی بوده. با این‌حال، ضحی کاظمی به جای بررسی ریشه‌های باورهای غیرعلمی و به اصطلاح خرافی، به‌جای ورود نویسنده به جامعه‌شناسی خرافات، به همدلی با آن می‌پردازد. و این بخاطر انتخاب «یک روح» به عنوان راوی و البته، زاویه دوم شخص مفرد است که بار عاطفی و همدلی با شخصیت‌های اثر را به مراتب بالا می‌برد. اینکه نویسنده «یک روح» را برای روایت چنین ماجرایی انتخاب می‌کند و با برگزیدن زاویه‌دید دوم شخص، تلاش می‌کند تا حس همدلی خواننده با چنین باورهایی را برانگیزد مهم‌ترین دلیل دور شدن «سال درخت» از تحلیلی روان‌شناختی و جامعه‌شناختی از ظهور و بروز چنین باورهایی‌ست. و اتفاقی که می‌افتد، اتفاقا عکس آن است؛ یعنی نویسنده ناخودآگاه(یا شاید هم خودآگاه) بر ناتوانی انسان در به کنترل درآوردن اتفاق‌های پیرامونش به شکلی افراطی صحه می‌گذارد و نقش فاعلیت انسان را در رقم زدن سرنوشتش به کل انکار می‌کند و آن را فرومی‌کاهد به نیروها و قدرت‌هایی که از دست انسان عادی خارجند. چنین باوری در نهایت باعث می‌شود تا انسان به انفعال محض برسد و در برابر هر تلاشی برای بهبود اوضاع بی‌تفاوت باشد. یا حداکثر برای ساخت زندگی بهتر، به جای اقدامی عملی، موثر و رادیکال، در زیر خاک درختی شوم دنبال طلسمی فلزی بگردد. (صفحه 147) سال درخت، رمانی‌است درباره باورهای غیرعلمی و خرافی، که به جای تلاش برای یافتن ریشه‌های روان‌شناختی و جامعه‌شناختی آن، با انتخاب کلمه‌ها و تکنیک‌های مشخص به همدلی با آن می‌پردازد
رمان سال درخت به تازگی در مؤسسۀ انتشارات نگاه به چاپ دوم رسیده است.