ديوان پروين اعتصامى

پروین اعتصامی

عمر پروين، بسيار كوتاه بود. در مورد مرگش با آنكه گفته شده بر اثر بيمارى، زندگى را بدرود گفته است اما بسيارى برآنند و يا مى‌خواهند بر آن باشند كه او توسط مزدوران رضا شاهى به قتل رسيده است. اگر واقعيت امر، حتى چنين باشد، نشان دهنده‌ى آن است كه مردم، نمى‌توانند مرگ يك هنرمند شايسته و مردم دوست را در يك جامعه‌ى زير سلطه‌ى وحشت و رُعب، به طور طبيعى باور كنند، آنهم درست در  35 سالگى. در چنين شرايطى، هميشه عناصرى از بدگمانى، روبه‌رشد مى‌گذارد و شرايط را براى گسترش شايعه‌ها، آماده مى‌سازد.

شعر پروين تلخ و متين و زمينى است. تلخى پديده‌هاى زندگى اجتماعى انسان، دردها و ناكامى‌ها، در آن بازتابى روشن دارد. در شعر او، خبر از توفان‌هاى بزرگ روحى او، و يا احساسات برانگيخته و گرم و خصوصى يك زن نيست. زنى كه سعى كرده تا آنجا كه ممكن است، خويشتنِ خويش را در پشت واژه‌ها و آفريده‌هاى كلامى خود، پنهان سازد. شعر او مجموعه‌اى است از توصيف‌ها، تشويق‌ها، اندرزها و نشان دادنِ سمت و سوى ذهنى خود به نفع مردم محروم. شعر او در بيشترين عرصه‌ها، چنان كلّى است كه مى‌تواند چند و چندين سده ميان يك مرجع دگرگون شده در زمان و توصيف شده در شعر او فاصله باشد و در عين حال، شمول خويش را همچنان حفظ كند. عناصر مطرح شده در شعر پروين، در قيد زمان‌هاى كوتاه و يا مرزهاى محدود جغرافيايى نيستند. اگرچه رنگ ملى و اين سرزمينى خويش را، كاملا حفظ كرده‌اند. او اگرچه تصاوير دردبارى از زندگى انسانهاى محروم بدست مى‌دهد، امّا واژه‌ها آتشگون و خشماگين نيستند. حتى آنگاه كه خسم انسانى شاعر، عليه نظام غير عادلانه‌اى حاكم برانگيخته مى‌شود، از نظر مضمون، خشمى است خردمندانه. تولد او ـ 1285 هجرى خورشيدى ـ همزمان است با انقلاب مشروطيّت و دوران نوجوانيش مصادف مى‌شود با تغيير رژيم از قاجار به پهلوى و نيز حوادث ديگرى كه برآمد مستقيم تغيير حاكميّت سياسى در ايران بود.

195,000 تومان

جزئیات کتاب

وزن 714 گرم
ابعاد 21 × 14 سانتیمتر
پدیدآورندگان

پروین اعتصامی

نوع جلد

گالینگور

نوبت چاپ

دهم

قطع

رقعی

تعداد صفحه

400

سال چاپ

1401

موضوع

شعر کلاسیک فارسی

تعداد مجلد

یک

وزن

714

گزیده ای از دیوان پروین اعتصامی

دل مسكينم از اين غم بگداخت         كه طبيبش به بالين ننشست

سوى همسايه پى نان رفتم         تا مرا ديد، درِ خانه ببست

در آغاز دیوان پروین اعتصامی می خوانیم

 

  1. سخن ناشر 9
  2. پيش درآمد 11
  3. ديباچه 27
  4. مسمط‌ها 33

اى گربه    35

آشيان ويران           36

اى مرغك              38

نغمه صبح             39

ياد ياران   42

  1. مثنوى‌ها 45

گره‌گشاى              47

ناآزموده    49

شكنج روح            51

جولاى خدا            52

جان و تن              55

بى‌آرزو    56

ذره و خفاش          57

جامه‌ى عرفان        58

كارآگاه     60

گنج درويش           61

تير و كمان            64

گل سرخ   66

شباويز     68

عشق حق              69

اميد و نوميدى         70

نااهل        71

عمر گل    72

بلبل و مور            74

روباه نفس             76

تيمارخوار             78

آرزوى پرواز         79

خوان‌كرم   80

كرباس و الماس      82

دزد و قاضى          84

روح آزاد              85

پايمال آز   86

گوهر و سنگ        88

ديده و دل              92

لطف حق              93

رفوى وقت            95

كعبه دل    98

طوطى و شكر        102

برگ ريزان           104

گرگ و شبان         106

زاهد خودبين          108

دو محضر             110

پيوند نور              115

گل و شبنم             117

گله بيجا    119

معمار نادان            120

آرزوى مادر          124

درياى نور             125

سعى و عمل           127

عهد خونين            129

گل خودرو             131

گل پژمرده             133

صيد پريشان          134

دكان ريا   137

غرور نيكبختان       138

  1. غزل‌ها 141

بى روى دوست       143

نكته‌اى چند            144

يادگار      145

آرزوها (1)           145

آرزوها (2)           146

آرزوها (3)           147

آرزوها (4)           148

آرزوها (5)           149

سختى و سختيها      149

  1. قطعه‌ها 151

بهاى جوانى           153

كوته نظر              155

صاعقه‌ى ما، ستم اغنياست     155

كاروان چمن          160

باد بروت              160

بازى زندگى           163

راه دل      164

حقيقت و مجاز        165

فرياد حسرت          165

كارگاه حرير          167

گل بى‌عيب             168

كمان قضا              169

نشان آزادگى          172

نغمه‌ى رفوگر         174

پايه و ديوار           176

مادر دورانديش       178

نيكى دل    180

عيبجو      180

اشك يتيم   182

گل و خاك             183

بى‌پدر       185

بنفشه       186

آتش دل     186

آئين آينه    188

امروز و فردا         189

رنج نخست            190

تاراج روزگار        191

دو همدرد              193

دو همراز              194

روح آزرده            195

سرود خاركن        197

شكايت پيرزن         199

طفل يتيم    201

قدر هستى              204

گربه بى‌سود           205

گنج ايمن   206

مست و هوشيار      208

قلب مجروح           209

بزرگى كار            210

صاف و درد          211

علم          212

گذشته بى‌حاصل      214

وجود پاك              215

اندوه فقر   215

تهيدست    217

خاطر خشنود         220

ديوانه و زنجير       222

سپيد و سياه           223

شكسته      224

گوهر اشك             225

نامه‌اى به نوشيروان             226

نكوهش بى‌خبران     228

همنشين ناهموار      230

درخت بى‌بر           232

سرو سنگ            234

كيفر بى‌هنر            234

نوروز      237

فلسفه        238

خون دل    239

احسان بى‌ثمر         240

شاهد و شمع           240

نغمه خوشه‌چين       241

گرگ و سگ          243

دزد خانه   244

فريب آشتى            245

توشه پژمردگى       246

گل پنهان   247

جمال حق              248

سرنوشت              250

فرشته‌ى انس          253

آسايش بزرگان       257

ديدن و ناديدن         257

شرط نيكنامى         257

نكوهش نكوهيده      260

در تعزيت پدر        260

پيك پيرى              261

نهال آرزو             262

كودك آرزومند        263

روش آفرينش         265

سيه روزى            266

اى روان   268

ارزش گهر            270

بام شكسته             271

برف و بوستان       271

مناظره     273

ناتوان       275

توانا و ناتوان         275

ذرّه          276

پيام گل     278

نكوهش بيجا           279

  1. قصيده‌ها 281

اى دل       283

كار مده     285

رهائيت     286

بهاى نيكى             287

سقراط      287

سيل فتنه   291

اى دل       291

آهوى روزگار        294

قائد تقدير   295

اى عجب   297

گويند        299

كاخ جهان              303

چو سيمرغ            304

در ره هستى          306

اى دل       309

سفر اشك              311

دل اگر      313

فلك          314

هر چه بادا باد        317

پندارى چند            318

خدمت جهان           321

اى دوست              322

چند پند     324

تيره‌بخت   325

نور و نار              327

گل و خار              328

مور و مار             331

اى رنجبر              334

كارگه اخضر         335

مار جهان              338

شيفته گيتى             334

اى بى‌خبر             348

در خانه    350

وام از ايام              351

گفته نفس   353

به بازار جهان        356

كارهاى ما             357

بدمنشان    359

حاصل عمر           361

دزد تو      365

گفتار و كردار        367

شب         371

تاراج بهمن            372

پرده ميناگون          374

ديده روشن‌بين        375

كوه و كاه              377

گردون      378

سود خود   379

آتش نفسانى            381

آئينه معنى              386

درخت جهان          390

حديث مهر             393

مرغ زيرك            394

ترك حرص           395

  1. پراكنده‌ها 397

سخن ناشر

 

 

پروين اعتصامى فرزند يوسف اعتصام‌الملك (اعتصامى) در 25 اسفند 1258 در آذربايجان در خانواده مذهبى به دنيا آمد. از كودكى به لحاظ وجود محيط ادبى در پيرامونش به سرودن شعر علاقه نشان داد، و پدر نيز اين علايق ادبى و ذوق مستعد او را بيشتر گسترش داد.

پروين ادبيات فارسى و عرب را نزد پدر فرا گرفت. آن‌گاه وارد مدرسه دخترانه آمريكايى شد و زبان انگليسى را در آن‌جا به نحو عالى آموخت.

او در 19 تير 1313 پس از اتمام تحصيلات خود در سن 28 سالگى با پسرعموى خودش ازدواج كرد، اما تنها پس از دو ماه و نيم زندگى مشترك در مرداد 1314 رسمآ از شوهر جدا شد.

پروين پس از تحصيل، بيشتر اوقات فراغت خود را به تفكر و سرودن شعر پرداخت، فقط به مدت كوتاهى در مدرسه دخترانه آمريكايى تدريس كرد و مدتى نيز رياست كتابخانه مجلس شوراى ملى را به عهده داشت.

ناشر به پاس وظيفه از خانم مهين زنگنه كه پيش‌درآمد ديوان پروين، نوشته اشكان آويش را در اختيار ما قرار داد نهايت سپاس را دارد.

            مؤسسه انتشارات نگاه

 

 

 

 

 

 

 

پيش درآمد[1]

عمر پروين، بسيار كوتاه بود. در مورد مرگش با آنكه گفته شده بر اثر بيمارى، زندگى را بدرود گفته است اما بسيارى برآنند و يا مى‌خواهند بر آن باشند كه او توسط مزدوران رضا شاهى به قتل رسيده است. اگر واقعيت امر، حتى چنين باشد، نشان دهنده‌ى آن است كه مردم، نمى‌توانند مرگ يك هنرمند شايسته و مردم دوست را در يك جامعه‌ى زير سلطه‌ى وحشت و رُعب، به طور طبيعى باور كنند، آنهم درست در  35 سالگى. در چنين شرايطى، هميشه عناصرى از بدگمانى، روبه‌رشد مى‌گذارد و شرايط را براى گسترش شايعه‌ها، آماده مى‌سازد.

شعر پروين تلخ و متين و زمينى است. تلخى پديده‌هاى زندگى اجتماعى انسان، دردها و ناكامى‌ها، در آن بازتابى روشن دارد. در شعر او، خبر از توفان‌هاى بزرگ روحى او، و يا احساسات برانگيخته و گرم و خصوصى يك زن نيست. زنى كه سعى كرده تا آنجا كه ممكن است، خويشتنِ خويش را در پشت واژه‌ها و آفريده‌هاى كلامى خود، پنهان سازد. شعر او مجموعه‌اى است از توصيف‌ها، تشويق‌ها، اندرزها و نشان دادنِ سمت و سوى ذهنى خود به نفع مردم محروم. شعر او در بيشترين عرصه‌ها، چنان كلّى است كه مى‌تواند چند و چندين سده ميان يك مرجع دگرگون شده در زمان و توصيف شده در شعر او فاصله باشد و در عين حال، شمول خويش را همچنان حفظ كند. عناصر مطرح شده در شعر پروين، در قيد زمان‌هاى كوتاه و يا مرزهاى محدود جغرافيايى نيستند. اگرچه رنگ ملى و اين سرزمينى خويش را، كاملا حفظ كرده‌اند. او اگرچه تصاوير دردبارى از زندگى انسانهاى محروم بدست مى‌دهد، امّا واژه‌ها آتشگون و خشماگين نيستند. حتى آنگاه كه خسم انسانى شاعر، عليه نظام غير عادلانه‌اى حاكم برانگيخته مى‌شود، از نظر مضمون، خشمى است خردمندانه. تولد او ـ 1285 هجرى خورشيدى ـ همزمان است با انقلاب مشروطيّت و دوران نوجوانيش مصادف مى‌شود با تغيير رژيم از قاجار به پهلوى و نيز حوادث ديگرى كه برآمد مستقيم تغيير حاكميّت سياسى در ايران بود.

شرايط زندگى اجتماعى از يك سو و ميراث تاريخى زن بودن در جامعه‌ى ايران، از سوى ديگر، شعر او را به آميزه‌اى از انديشه‌هاى ديرسال و همچنين تفكرات جديد، تبديل كرده است. يك بُعد از اشعار پروين، ما را به سده‌هاى ديرين مى‌برد. سده‌هايى كه پليس را محتسب مى‌گفتند و قاضى‌ها، مظهر قدرت‌هاى چون و چرا ناپذير بودند. گفتگوهايى از قبيل گفتگوى سير و پياز، سوزن و رفوگر، الماس و زرگر، سگ و گربه، عاقل و ديوانه، گرگ و سگ و غيره و غيره، در شمار همان گفتگوهاى فرازمانى است كه مى‌تواند تعميم يابد.

با نگاهى به اشعار او، مى‌توان دست‌كم، هشت موضوع كلّى را در آنها تشخيص داد و درباره‌اش به بحث و بررسى پرداخت. موضوعات هشتگانه‌ى شعر او عبارتند از :

1 ـ اخلاقيات فردى

2 ـ انساندوستى و همدردى با ديگران

3 ـ تشويق به واقع‌بينى و تلاش

4 ـ زندگى و مرگ

5 ـ نقش زن در مناسبات فردى و اجتماعى

6 ـ مخالفت با تظاهر و متظاهران

7 ـ تفكرات تقديرى

8 ـ تفكرات ضد تقديرى

1 ـ اخلاقيات فردى

تصوير پروين در اين اشعار، تصوير انسانى است پرهيزگار و پاكدامن. برخورد او با ديگران، در اين زمينه، برخوردى است يك سويه، ذهنى‌گرايانه و متعارض با الزاماتِ زندگى عملى. قصيده‌ى بلند بالاى «غم دنيا»ى او، اندرزگويانه‌هايى است كه در هوا معلق است. و هيچ پيوندى با زندگى ملموس و اجتماعى افراد و شرايط و عوامل تعيين كننده بر آنها ندارد. او دستورالعمل‌هايى صادر مى‌كند كه موقع گوش دادن به علت زبان گرم، صميمى و لطيف شاعرانه‌اش، دوست‌داشتنى است. اما در عمل، توان خود را از دست مى‌دهد. مثلا اين بيت :

افسون فساى، افعى‌شهوت را         افسار بند، مركب سودا را

مخاطب او، انسان بى‌چهره‌اى است كه نه جزو ستمگران است و نه جزو

ستمكشان، سخن بر سر اين است كه آيا مى‌شود بدون مشخص كردن مخاطب و سمت‌گيرى شعر، بدون هيچگونه تفاوتى، دو طبقه‌ى متعارض را، يكسان مخاطب قرار داد؟ تفكراتى از اين دست، پندواره، در حوزه‌ى اخلاقيات فردى، وادارنده و برحذر كن، از انديشه‌هايى نيست كه خاص پروين باشد. در ادبيات ما و بويژه ادبيات عرفانى ما كه داراى وزنه‌اى بسيار سنگين است، اين شيوه معمول بوده است. پروين، همان تفكرات را با شيوه‌ى خاص خود، بار ديگر اما درست در شرايطى كاملا متفاوت، تكرار مى‌كند. او در قصيده‌اى ديگر چنين مى‌گويد :

به‌مهمانخانه‌ى‌آزو هوىجزلاشه‌چيزى‌نيست         براى لاشخواران واگذار اين ميهمانى را

انسان، وقتى به ژرفاى شعر مورد نظر سفر مى‌كند، درمى‌يابد كه درك پروين از نابرابرى‌ها، دركى متغيّر و گاه متّضاد است. براساس اشعارى از اين دست، بايستى به علت حقير بودن ماديات، ثروتمندان غارتگر را بحال خودشان گذاشت و دستشان را براى انجام آنچه كه مى‌خواهند بكنند آزاد گذاشت. طبعآ ارائه‌ى چنين دريافتى از سوى پروين، منطق‌پذير نيست. نه توصيه و اندرز به فرادستان، آنها را از آزمندى بازخواهد داشت و نه واگذار كردن آنچه كه حق ديگران است، آنان را بى‌نياز خواهد ساخت. تنها، با ايجاد نظامى عادلانه، بايد از پيدايى عده‌اى غارتگر و فرادست و انبوهى غارت‌شده و فرودست جلوگيرى كرد.

گاه برخورد پروين با پديده‌هاى زندگى اجتماعى، برخوردى محافظه‌كارانه و واپس كشاننده است. قانع بودن، هيچ ارتباطى با بدست آمدن گنج قارون ندارد و گداى خويش بودن، هيچ ملك سليمانى را به انسان‌ها عرضه نمى‌كند :

قناعت كن اگر در آرزوى گنج قارونى         گداى‌خويش‌باش‌ارطالب ملك سليمانى

اما هنگامى كه آرمانهاى بزرگ و والاى انسانى مطرح است، با كلامى محكم و متين، توصيه‌اش اين است كه در اين راه، بايستى صميمانه و عاشق‌وار كوشيد. حتى نثار جان در اين راه، جزو كارهاى آغازين است :

مترس‌از جانفشانى‌گر طريق عشق مى‌پوئى         چو اسماعيل سر نهادن روز قربانى

در شعر ديگرى، همان مضمون زيباى شعر حافظ را تكرار مى‌كند. با اين تفاوت كه در شعر حافظ، اين خار مغيلان است كه رهرو راه را سرزنش مى‌كند و حافظ به رونده‌ى راه قوت قلب مى‌دهد و تسكين كه رنج راه، او را از رفتن باز ندارد. و در شعر پروين، رونده‌ى راه، زبان به شكايت گشوده است، زيرا خار مغيلان، پاى او را مى‌آزارد. و پروين، به رونده‌ى راه يادآور مى‌گردد كه تو آرزوى بزرگى در سر داشته‌اى. بدين جهت لازم است كه ناهموارى‌هاى راه را بر خود هموار سازى. نخست شعر پروين و سپس، از آنِ حافظ را مى‌آوريم :

اگرت آرزوى كعبه بود در دل         چه شكايت كنى از خار مغيلانش

دربيابان‌گربشوق‌كعبه خواهى زد قدم         سرزنش‌هاگركندخارمغيلان‌غم‌مخور

لحن پروين در خطاب به متظاهران و مردم فريبان، تلخ است و تند. صداى او، صداى كسى است كه حوادث را در پوسته‌ى آن به بررسى مى‌نشيند. عمق پديده‌هايى از اين قبيل، چيزى ديگر است. متظاهران و مردم فريبان، انسانهايى از بنياد با اين خصلت‌ها پرورده شده نبوده‌اند و نيستند. آنان در بستر وابستگى‌هاى فردى و اجتماعى خويش به اين يا آن پديده، چنين شده‌اند. در سخن پروين، اشاره‌اى به ژرفاى پديده‌هايى از اين دست نيست :

همى‌اهريمنان‌رابدسرشت‌وپَست‌مى‌نامى         توبااين‌بدسگاليهاكجابهترازايشانى

نديدى لاشه‌هاى مطبخ خونين شهرت را         اگرديدى،چرابه سفره‌اش هرروز مهمانى

در اين شعر، بخوبى مى‌توان تصوير رابطه‌ى شاعر را با اشياء و پديده‌هايى كه با روحيه‌ى زنانه‌ى او سر و كار دارد، به تماشا نشست. تشبيه: «لاشه‌هاى مطبخ خونين شهرت» و نيز «مهمان بودن بر سر سفره»، خود بيانگر همين رابطه است. بدون ترديد، اگر پروين در محيط ديگرى قرار مى‌گرفت كه عناصر اوليه و عينى ذهن او را پديده‌ها و مواد ديگرى قرار مى‌گرفت، بطور طبيعى، از آن سازه‌ها و براى بيان مضمون مورد نظر، كمك مى‌طلبيد. در سراسر ديوانش، آنجا كه مسأله‌ى انسان والا مطرح است، مسائل اخلاقى را جاى جاى و گاه مكرر بر زبان آورده است. ذهن او از انديشه‌هاى عرفانى و اخلاقى، در شرايط زمانى و مكانى گوناگون، و پرداخت آنها با زبانى منسجم، پُر است. پروين در اين بُعد، براى بزرگداشت معيارهاى اخلاقى خويش، معيارهايى كه به اعتقاد او، انسان مى‌تواند موجودى باشد شايسته و ارجمند، از زبانى متين و تشبيهاتى محسوس و ملموس، بهره مى‌گيرد.

2 ـ انساندوستى و همدردى با ديگران

او شاعرى است مردم‌دوست، سرشار از همدردى نسبت به انسان‌هايى كه به نحوى از بى‌عدالتى‌ها و ناروائى‌ها رنج برده‌اند. ديدگاهى كه پروين براى غمخوارى محرومان جامعه، مطرح مى‌سازد، ديدگاهى است كه از يك عينيّت ناب سرچشمه مى‌گيرد. به اعتقاد او، هيچ ثروتمندى نمى‌تواند درد و رنج گرسنگان و نيازمندان را درك كند، مگر آنگاه كه خود، بدان گرفتار آيد :

نَخورد هيچ توانگر غم درويش و فقير         مگر آن روزكه خود مفلس ومضطر گردد

اين بخش از واقعيت كه نابرابرى‌ها، اينكه توانگران از يك سو و تهيدستان از سوى ديگر در مقام مقايسه با يكديگر قرار مى‌گيرند، ناشى از واقعيت وجودى آنها و با شايستگى‌هاى مادرزادى نيست، در شعر پروين، كم‌رنگ است. او درد را حس مى‌كند و نسبت به پيكر تب‌آلود و بيمار جامعه‌ى حاكم، آگاه است، ليكن، چاره‌ى درد را به نحوى كارساز تشخيص نمى‌دهد.

او در شعر ددمنشان، خشمگين است. اما خشم او سوزنده و ويرانگر نيست. واژه‌ها، در خود، متانت تلخ و سردى دارند.

چند كنى همچو گرگ حمله به مردم         چند دريشان به ناخن و دندان

شعر اى رنجبر پروين، مقايسه‌اى است ميان دو زندگى، دو طبقه، دو دنيا. كه اين هر دو، در يك محيط، در برابر هم قرار دارند. دو زندگى متضاد و متعارض در برابر چشم خواننده به نمايش گذاشته مى‌شود. زبان او در اين شعر، سرشار است از كينه‌اى ناآگاهانه نسبت به زندگى و ديدگاه‌هاى حقير و تنگ زراندوزان[2] .

شعر بى‌پدر او، درد دل دخترك يتيمى است كه از مهر پدر و مادر بى‌نصيب مانده و

از سوى جامعه و فرادستان آن، جز تحقير و محروميت و گرسنگى، چيزى ديگر بهره‌ى او نشده است. صرف نظر از اين شعر، پروين، در اشعار خود، توجه خاصى به كودكان دردمند و يتيم و زنان محروم و ستمكش دارد. در اين شعر، جامعه‌اى مجسّم مى‌شود كه بسيار خشن و بيرحم است. مردم تهيدست از اساسى‌ترين خدمات اوليه، براى رهايى از بيمارى و مرگ محرومند. و اين، دل شاعر را به درد مى‌آورد :

پدرم مرد ز بى داروئى         وندرين كوى، سه داروگر هست

دل مسكينم از اين غم بگداخت         كه طبيبش به بالين ننشست

سوى همسايه پى نان رفتم         تا مرا ديد، درِ خانه ببست

گفتگوى سگ و گربه، گفتگوى دو گروه متفاوت و متمايز با يكديگر است. از سويى، انسانهاى پاكدامن و استوار، و از سوى ديگر انسانهاى دامن آلوده و متزلزل. سگ، در اين شعر، همچنان به عنوان يك موجود عاقل، انديشه‌ى تثبيت شده در ذهن و شخصيّت پروين را با توجه به جوّ حاكم بر فضاى جامعه، بازتاب مى‌دهد. در اين بُعد از انديشه‌ى پروين، انتقام نيست. كينه و خشم نيست. عُلوّ طبع است و بزرگوارى :

كسى به لطف، به درماندگان نظر نكند         در اين معامله، دلها ز سنگ و پولادند

هزار مرتبه فقر از توانگرى خوشتر         توانگران، همه به نامِ ظلم و بيدادند

برزگر و فرزند، توصيف‌گر همه‌ى نابرابرى‌هاى اجتماعى است. درست است كه پروين در اشعارش، از حوادث مشخص و مرجع‌دار اسم نمى‌برد و در اين افشاگرى، بدليل اختناق بسيار خشنِ حاكم، جانب احتياط را رعايت مى‌كند اما با اين وجود، در همان بى‌مرجعى، پرده از چهره‌ى ناشايستگان زمان برمى‌كشد. شعر مورد نظر، نفرت او را نسبت به زورمداران و محبّت و عشق او را نسبت به مردم شريف و زحمتكش، نشان مى‌دهد[3] .

ديوانه و زنجير، شعرى است كه جوهر آن، نشاندهنده‌ى مردم‌فريبى‌هاى مشتى دولتمرد مردم فريب است كه در واقع جزو ديوانگان واقعى هستند، اما بجاى اينكه خود، به جرمِ خيانت‌ها و نابكارى‌هايشان به زنجير بسته شوند، انسان‌هاى عاقل و شرافتمند را به ديوانگى متهم كرده، گرفتار بند و زندان ساخته‌اند. مضمون اين شعر، زبان‌حال همه‌ى آزادگان تاريخ است در هر حوزه‌ى جغرافيايى و هر دوره‌ى تاريخى. آزادگانى كه به جرم

[1] . ديوان پروين اعتصامى / بكوشش محمد تقى بابائى / چاپ اول/ پائيز 1363 /ناشران: كتابفروشى حافظ ـ كتاب نمونه / 239 صفحه / تهران.

[2] . گر كه اطفال تو بى شامند شبها باك نيستخواجه تيهو مى‌كند هر شب كباب اى رنجبردر خور دانش اميرانند و فرزندانشانتو چه خواهى فهم كردن از كتاب اى رنجبرمردم آنانند كز حكم و سياست آگهندكارگر كارش غم است و اضطراب اى رنجبرهر كه پوشد جامه‌ى نيكو، بزرگ و لايق اوسترو تو صدها وصله دارى بر ثياب اى رنجبرجامه‌ات‌شوخ‌است ورويت‌تيره‌رنگ‌ازگرد و خاكاز تو مى‌بايست كردن اجتناب اى رنجبرهر چه بنويسند حكّام اندرين محضر رواستكس نخواهد خواستن زايشان حساب اى رنجبر

[3] . رعايت از تو نديديم تا شويم ايمننوازشى نشنيديم، تا كه ناز كنيمخلاف معرفت و عقل، ره چرا سپريمبه روى دشمن خود، در چگونه باز كنيمحديث روشن ظلم شما و ذلّت ماحقيقت است چرا صحبت‌ازمجاز كنيم؟

نقد و بررسی‌ها

هنوز بررسی‌ای ثبت نشده است.

اولین کسی باشید که دیدگاهی می نویسد “ديوان پروين اعتصامى”