منطق ارسطو

میرشمس الدین ادیب سلطانی

ارسطو/ ارستاتاليس/ اريستوتل(Aristotle) در سال 384ق م در شهري از مقدونيه بنام استاگيرا(Stagira) واقع در 300كيلومتري شمال آتن بدنيا آمد. پدر وي پزشك پادشاه مقدونيه نياي اسكندر معروف بود. در هفده سالگي براي تحصيل در مدرسه مشهور افلاطون موسوم به آكادمي به آتن سفر كرد. به اندازه بيست سال بعنوان دانشجو و سپس معلم، در آكادمي روزگار گذرانيد. پس از مرگ افلاطون ارسطو( با توجه به گرايشات ضد مقدوني آتنيان) نزد دوست خود، هرميا، حاكم شهر اسس(Assos) در آسياي صغير رفته و مشاور وي گرديد و با دختر خوانده وي ازدواج كرد. بعد از آنكه هرميا توسط سپاه ايران دستگير و اعدام گرديد، ارسطو به پايتخت مقدونيه رفت و آموزش اسكندر(همان اسكندر مقدوني معروف آینده)، پسر فيليپ پادشاه مقدونيه، را عهده دار گرديد. وقتي در سال 335ق م اسكندر به پادشاهي رسيد، ارسطو به آتن مراجعت كرد و در آنجا مدرسه خود بنام لاي-زي-يم(Lyceum) را برپا ساخت. از آنجا كه معلمان و دانشجويان اين مدرسه اغلب مباحثات خويش را در حال قدم زدن در باغ يا راهرو سرپوشيده مدرسه انجام ميدادند، اهالي اين مدرسه وپيروان و گسترندگان آموزه هاي فلسفي(متافيزيكي) ارسطو به Peripatetic)) راه روندگان يا مشائيون مشهور گشتند. در تاريخ فلسفه ايراني اسلامي عبارت “حكمت مشاء” به همين آموزه ها اشاره دارد، كه از نام آورترينان آنان، فارابي(مشهور به معلم دوم) و ابن سينا هستند. يك سال بعد از مرگ اسكندرمقدوني، به سال 323ق م، ارسطو به دليل فضاي گسترانيده شده ضد مقدوني در آتن، به املاك خانوادگي خود در Évvoia مراجعت نمود و سال بعد درگذشت.

2- آثار ارسطو: ميدانيم كه اوايل و هنگامیکه در آكادمي افلاطون حضور داشته، انديشه هاي خود را مانند استاد خود افلاطون در قالب گفتگو ارائه ميكرده است. ولي بجز چند قطعه از آنها كه در آثار نويسندگان بعدي يافت شده است، بقیه آنها از دست رفته اند. ارسطو نوشتارهاي حرفه اي و كوتاهي نيز داشته، ازجمله، واژه نامه فلسفه و خلاصه نظرات فيثاغورثيان. از اينها فقط تعدادي قطعات ناپيوسته باقي مانده اند. آنچه عمده و اصل از وي باقي است درسگفتارهاي دقيق و مرتب وي، تقريبا در باره تمام حوزه هاي دانش و ادب، است. آنچه ارسطو را مشهور و نزديك به دوهزارسال فصل الخطاب كرده بود، همين درسگفتارها بودند كه ديرتر توسط ويراستاراني تنظيم و نشر گردانيده شدند. از ميان اين آثار، گردآيه اي از درسگفتارهاست كه نام “ارگانون”(ابزار) را برخود دارد. ازاين جهت كه هدف آن گسترش نظری ابزارها و پايه ها است تا بتوان بر آنها دانستني محصل بناكرد. گردایه ارگانون ظاهراْ در نیمه دوم قرن اول میلادی توسط Andronicus of Rhodes تهیه و مرتب شده است. كارهاي ارسطو در دانش طبيعت در گردايه “فيزيك(طبيعت)” تنظيم گرديده است. اين گردآيه آثار شامل مطالعات و نظرات ارسطو در گستره وسيع از دانش، از جمله، ستاره شناسي، هواشناسي، گياه شناسي، زيست شناسي است. نگره هاي وي در باره هستي و خاصه هاي بودن، كه ارسطو خود آنها را فلسفه اولي(Prote Philosophia)ميناميد، بعد از “فيزيك” جاي گرفت، و ازاين جهت اين گردايه درسگفتارها نام “متافيزيك” (مابعدالطبيعت) برخود گرفت. ارسطو يكي از فرزندان پسر را با پدر همنام كرد، و رساله خود درباره اخلاق را به وي اهدا كرد. اين گردايه به “اخلاق نيكوماخوس” مشهور گشت، كه در واقع فلسفه اخلاق ارسطویی است. ازميان آثار ديگر وي بايسته است از “ريتوريكا” نام برد. ريتوريكا را ميتوان كاربرد صناعت کلام در استدلال ناميد. در كتاب “درآمدي به منطق” كه خط هادي و حامل اين وب نامه است، ريتوريكا افزون بر فصلهاي مربوط به زبان، بندي جداگانه در فصل “استدلال در زبان رايج” به خود ويژه كرده است.

ناگفته نماند كه، تا مدتها بعد از تنظيم آثار ارسطو، واژه “منطق/لاجيك” معمول نبود و مستقيماَ به خود ارگانون و مواد آن اشاره ميگرديد.

3– تا اينجاي سخن ….؛

ترجمه كامل ارگانون به فارسي از روي متن اصلي (يوناني) و با همين عنوان بكوشش پژوهشگر دكتر م.ش اديب سلطاني انجام و توسط مؤسسه انتشاراتي نگاه در تهران نشر گرديده است(1378خ). سبك ترجمه و پانوشت ها و ضميمه مترجم به ارزش ترجمه اين اثر تاریخی بسيار افزوده است. گزيده در پي آمده از پيشگفار مترجم به همين كتاب است كه در ابتداي پارنگاشت 5.1.2 آمده است: “منطق ارسطو(يي) تنها اکنون از ديدگاه تاريخي اهميت دارد، ولي خواندن منطق ارسطو.. …. شايد همواره و جاودانه مطرح باشد،…”