گزیده ای از کتاب عاشقانه ها
اى چشمه‌ى نوش زندگانى گلبانگ بهار مهربانى
نام تو هميشه بر لب ماست ياد تو چراغ هر شب ماست
در آغاز کتاب عاشقانه ها می خوانیم
اين مجموعه را به پيشگاه دوستان عزيزم
1ـ استاد دانشمند و ناقد بزرگ ايران عبدالعلى دست‌غيب
2ـ دكتر حكمت‌الله ملاصالحى كه صميميت و صفاى روستايى در نگاهش موج مى‌زند
3ـ پروفسور آذرميدخت صفوى كه پاسدار زبان پارسى در هندوستان است،
پيشكش مى‌كنم.
با احترام و سپاس
اكبر بهداروند
فهرست
نصرالله آبيارى 49
رعدى آذرخشى 49
سيداحمد آل ياسين 51
فياض آزاد 51
كوروش آقا مجيدى 52
پريسا آقايى 53
اسدالله ـ آل‌بويه 53
حسين آهى 54
مهناز آبرون 55
مهرنوش آيت 55
عبدالعلى آخوندى 55
هوشنگ آذرى 55
پرويز آرمان 56
وحيد آرمين 56
منوچهر آتشى 57
رضا اسماعيلى 63
حسن اسدى 64
مينا اسدى 67
حسن اجتهادى 67
قربان‌على ـ اجلى واثق 68
امان‌الله احسانى 69
ناصر اجتهادى 71
كورس احمدى 71
رضا افضلى 71
بهرام افضلى 71
على‌اكبر احمديان 72
نعمت احمدى 72
ابوالقاسم اعلامى 73
اصلان اصلانيان 73
سيروس احمدى‌فر 74
محمدرضا اصلانى 74
محمود اسكندرى 76
مهدى اخوان‌ثالث 77
نزهت اسدپور 79
هوشنگ اقدامى 80
اكبر اكسير 80
ميرعبدالحميد ادبى 81
محمد شقايق ـ البرز 82
عبدالله الفت 83
محمدعلى اخوات 85
قاسم الهايى‌سحر 86
نورانگيز اسبق 86
هوشنگ ابتهاج ـ سايه 86
على‌اكبر ابراهيم‌زاده 89
سيدعلى ابراهيم‌زاده 91
احمد استوار 91
حسين ابراهيمى 92
محمدباقرخان ابوسعيد كرمانى 105
منصوره اتابكى 105
سيد محمدحسين ابوترابى 106
نسرين اصغريه 106
سيمين ابراهيمى 113
سيدحسن امين 113
غلامحسين ابراهيمى 113
غلامرضا ابراهيمى 114
قيصر امين‌پور 115
مهديه الهى‌قمشه‌اى 116
مسعود امينى خروش 117
مهرداد اوستا 117
حسين انصاريان 117
على انسانى 124
شاهرخ اورامى 124
منصور اوجى 126
گيتى ايروانلو 127
م ـ انديش 128
حسن ايوبى 128
ايرج اسدى 128
سيمين‌دخت اويسى 129
يوسف ايزدى 130
عباس باقرى 130
محسن بافكر ليالستانى 134
مرتضى باقريان 134
على باباچاهى 136
محمد بوربور 136
موسى بهارلويى اسدآبادى 137
سيمين بهبهانى 142
كيومرث باغستانى 144
بهرام بافكر ليالستانى 145
طلعت بصارى 145
عبدالرضا بن شمس 145
عبدالحسين بن شمس 146
ابراهيم بزگدارى 146
محمد بقالان 147
محمد بساك 147
ايرج بقايى 149
توران بهرامى 150
عبدالرحمان بهزادمنش 151
اكبر بهداروند 152
محمدعلى بهمنى 163
يدالله بهزاد كرمانشاهى 165
ناهيد بهزادمنش 166
بهادر باقرى 166
حشمت‌الله بكايى كرمانى 166
محمد بهروزى فجر 167
فتاح پادياب 167
فرهاد پاك‌سرشت 169
على‌اكبر پورمند 169
عباس پوربخش 169
نوذر پرنگ 170
سياوش پرواز 170
اسماعيل پيامنى 170
محمدحسين پورمند 171
محمد پيمان 171
اردشير پرهيزگار 171
حسينعلى تاجيك 172
على تركى 172
محمود تابنده 178
پرى توانگر 179
بدرى ترويج 179
بيژن ترقى 179
سيدمحمد تهرانپور 180
افراسياب تورانى 181
عباسقلى ـ ترابى 182
جهانگير تفضلى 183
م ـ تلاج 183
تيمور ترنج 183
سيدحسن ثابت محمودى 184
پروانه ثمالى 184
ناصر ثاقبى‌فرد 185
محمود ثنايى 185
رضا جمالى 186
سيداحمد جلالى 186
صادق جلالى 186
محمدخليل جمالى 186
پروين جزايرى 189
على جلوه 189
منوچهر جراح‌زاده 190
محمدعليخان جمى 190
ملا محمدتقى جمى 191
خليل جوادى 192
غلامرضا جولايى 192
كاظم جيرودى 193
زبيده جهانگيرى 194
محمدكريم جوهرى 194
محمدعلى چاووشانى 194
ابوالقاسم حالت 195
سيد جعفر حميدى 196
على‌اكبر حيدرى 200
محمدتقى حرّآبادى فراهانى 200
مختار حقيقت 202
نادر حنيفه‌انگيزى 204
عباس حكيم 204
حسن حامدى مقدم 204
اسماعيل حميديه 205
رحمت حقى‌پور 205
حبيب‌الله حسينى ميرآبادى 206
فيروز حجازى 206
محمدرضا حسن‌بيگى 206
عبدالصمد حقيقت 207
سيدحسن حسينى 207
ميرصالح حسينى 208
منيژه حميدى 208
مهرى حسينى 208
على حسينى فيروزكوهى 208
سيد عبدالله حسينى 209
داديار حامدى 209
احمد حسن‌پور 210
حسين حماسيان 210
الله‌يار خادميان 211
يوسف خانعلى 213
هادى خورشاهيان 214
منصور خاكسار 215
احمد خوانسارى 216
حسين خاكى 217
عماد خراسانى 217
عباس خوش‌عمل 222
ضياءالدين خالقى 223
على‌رضا خانى 224
على‌اكبر خليلى 224
مريم خيرى 224
جواد خدرى 224
بهزاد خواجات 225
عادل‌دخت خلعتبرى 225
على‌رضا خليفه‌زاده 225
خسرو خاموشى 226
انوش خليلى 226
اسماعيل خويى 226
ميرزامحمدتقى‌خان دانش تهرانى 227
عباس درويشى 227
مهدى دانشور 228
منيژه درتوميان 228
ولى‌الله دروديان 229
جعفر درويشيان 229
سيدعلى‌نقى دشتى 230
احد ده‌بزرگى 232
ايرج دهقان 233
على اكبر دلفى 234
محمد دعايى 235
عباس ديّرى 236
غلامحسين ذوالفقار خانى صحرا 237
محمد ذكايى‌هومن 243
ذبيح‌الله ذبيحى 244
مهدى ذكايى‌نوشان 245
ميرهادى ربانى 245
عبدالرضا رادفر 245
ابوالقاسم رئيس محمد زيررودى 246
سوسن رئيسى 247
صادق رحمانى 247
محمدحسين رحمانى 251
كريم رجب‌زاده 253
فريبرز رزانى 254
محدثه رضايى 255
عباس رشيدى آشتيانى 255
نصرت رحمانى 256
محمدرضا رحمتيان 258
عفت رَفان 258
غلامرضا رحمدل 259
حسن رويت‌پور 259
اسماعيل رها 259
شاپور رزاقى 260
احمد رفيعى 260
مليحه رفيعى اسكويى 262
يدالله رؤيايى 262
عزيزالله زيادى 264
محمدرضا زارعى 265
مهدى زاهدى 265
ايرج زبردست 265
مهدى زمان 266
كمال زين‌الدين 267
ايرج زند 267
محمد زهرى 268
كريم زعفرى 268
محمد زكى جمى 268
ظاهر سارايى 269
عباس ساعى 269
حميد سبزوارى 270
سروش سپهرى 270
محمدجواد سپاهى 271
ژاله سراب‌خانى مقدم 271
قدمعلى سرّامى 271
اردلان سرفراز 275
جلال سرفراز 275
فاطمه سالاروند 276
مهرى سنجابى 276
محمود سنجرى 277
مهدى سنبل‌كار 277
احمد سروش 278
بهمن ساكى 278
احمد سعيدزاده 278
مهين سكندرى 279
اميرحسين سعيدى 279
محمدجعفر سلمانپور 280
عمر سلطانى 280
بهروز سهرابى 280
عباس سودايى 281
علاءالدين سوادكوهى 281
محمدرضا سهرابى‌نژاد 281
ماه‌منظر سوادكوهى 283
بيژن سمندر 284
شمسى سواريان 286
پناهى سمنانى 286
سياوش سمندر 287
مهدى سهيلى 288
ميرزا شكورزاده 294
فتح‌الله شكيبايى 294
محمدعلى شكيبايى 308
لايق شيرعلى 309
مستان شيرعلى 320
اسماعيل شاهرودى 321
عليرضا شاهين 321
داريوش شجاعى 321
محمود شاهرخى 322
عزيز شعبانى 322
محمدحسن شعبانى 322
عبدالكريم شعيب 323
محمدرضا شفيعى كدكنى 323
كاظم كامران شرفشاهى 324
حميدرضا شكارسرى 327
حسين شلدانى 328
پرويز شمس 329
شهرام شمس‌پور 330
داود شمس‌حكيمى 330
محمود شورورزى 330
ملاصالح شوشترى 331
شهدى لنگرودى 331
جمال شهران 332
محمدحسين شهريار 332
محمد شهريارى‌مهر 335
ساغر شفيعى 336
مجيد شفق 336
حبيب‌الله صناعتى 341
فريدون صلاحى 342
عمران صلاحى 343
عليرضا صدفى 344
حسين صابر كرمانى 344
عبدالعظيم صاعدى 345
مولانا محمد صوفى آملى 345
افسانه صيادى 346
عباس صادقى 346
على صارمى 347
نسرين ضرغام 348
حسين ضميرى 348
فاطمه طارمى 349
على‌رضا طبايى 349
رضا طاهرنيا درياسرى 350
سيد فضل‌الله طباطبايى ندوشن 350
عبدالقهار عاصى 351
حبيبه عامرى 351
ميرزاآقا عسگرى 352
فرج‌الله عباسيان 353
محمد عباسيه 353
ميرسيدمحمد عتابى نجفى 354
رضا عبداللهى 355
ميرزاده عشقى 368
محمد عزيزى 368
سيدعبدالله علوى 370
احمد عطار 374
هرمز على‌پور 374
اصغر علمى 375
حسين على‌زاده 378
مصطفى على‌پور 378
غلامحسين عمرانى 380
مسعود على‌زاده 382
فرهاد عمرانى 383
حسين عبدى 383
رجبعلى عيالوار 384
احمد عالم‌زاده بروجردى 384
احمد عزيزى 385
على عبادى 386
محمدرضا عباس‌زاده 386
على عبدلى 387
محمدرضا عبدالملكيان 388
محمود غرقابى 389
قباد غفارى 390
حسين غلامى شرفشادهى 390
محمد غلامى 391
طاهر غزال 391
على غفورزاده 392
ميرزاابوتراب‌بيگ‌فُرقتى‌جوشقانى 393
محمد فتحى 393
جليل فخرايى 394
محمدامين فصحتى 396
عباس فرات 396
نوروز فتحى 398
احمد فقيه 400
ميرزا حبيب‌الله فريبى تهرانى 401
محمدحسين فغفور گيلانى 402
پرويز فروردين 402
تيمور فريد 402
نجمه فصيحى‌پور 403
منوچهر فيلى 403
عزيز فيلى 404
عزت‌الله فولادوند 409
شهريار فيلى‌زاده 411
هرمز فرهادى 412
مسعود فرزاد 412
شيون فومنى 413
داريوش فاطمى 417
مصطفى قاضى 418
نظام قاسم 420
صلاح‌الدين قره‌تپه 420
ميثم قدبيگى 420
ناصر قلعه‌وند 421
على‌رضا قزوه 421
طهماسب قليخان 422
على‌رضا قهرمانى 422
عزت‌الله قناعت‌آملى 423
محمدباقر قماش‌پسند 424
سيدكريم قنبرى 424
محمد قولى‌مياب 425
ايرج قنبرى 425
نسرين قاسملوييان 426
خسرو قاسميان 426
پروين قمصرى 426
عبدالمهدى قنبريان 427
حسين قباديان 427
مشفق كاشانى 427
كارو 430
سپيده كاشانى 431
غلامرضا كافى 433
عباس كاظمى 436
محمد كامرانى‌اقدام 437
جمشيد كريمى 437
شهرناز كراچى 438
گلشن كردستانى 438
پرويز كريمى 438
ظفر كرمانى 439
نصرت‌الله كامياب 439
عبدالرضا كردوانى 439
شعبان‌على كريمى 441
جعفر كريمى جويبارى 442
مسعود كريم‌خانى 443
حسين كريميان 443
سياووش كسرايى 443
علاء كهندانى 449
محمد كلانترى 449
وحيد كيخامقدم 452
جعفر كوش‌آبادى 454
صارخ كنگى 455
محمدعلى كهريزى 455
گلچين گيلانى 456
تيمور گرگين 456
حميدرضا گودرزى 460
حسن گل‌محمدى 460
حجت گيو 460
فريدون گيلانى 461
شيرين على گلمرادى 461
مصطفى گودرزى 462
محمد لشكرى 463
صبا لنگرودى 463
منصور لطفى 463
يدالله لزنژاد 463
حسين لاهوتى 464
محمود لشكرى 465
ابوالقاسم لاهوتى 465
زهرا محدثى خراسانى 467
مجيد مرادى رودپشتى 467
رجب موحدمنش 468
بهمن ميرى 468
مهدخت مخبر 469
عبدالرسول ميركيانى 470
محمدرضا مهديزاده 473
مهدى مهديزاده 482
غلامرضا محمدى‌كوير 482
بابك مازيار 483
غلامحسين متين 484
سيدمحمدكاظم مجاب 484
فاطمه محمدعلى‌پور 484
محمد مجلسى 485
جواد محمدقاسم 485
محمد جواد محبت 486
هادى محمدزاده 486
باقر محدث 487
مصطفى محدثى خراسانى 487
جلال محمدى گلچين 489
نصرالله مردانى 490
منصور مژده 491
وحيد مدحتى 492
حسين منزوى 492
نسرين منصوبى 494
محمدعلى مردانى 494
محمدباقر ملايى 495
پرويز محمدى 495
غلامرضا منوچهريان 496
ضياءالدين مصباحى 497
فريدون مشيرى 497
هما ميرافشار 502
فروغ ميردامادى 503
مرتضى ميردورقى 503
يوسف‌على ميرشكاك 504
ابراهيم مزارعى 505
ميرحيدر معمايى كاشانى رفيعى 506
سيدعلى موسوى گرمارودى 506
محمد معلم 507
محمد معصومى 507
سيدابوطالب مظفرى 507
سيدرضا مؤيد 508
غلامحسين مولوى 508
سيدرضا محمدى نوش‌آبادى 510
نورالهدى منگنه 511
سيدحسن معزّى 511
محمود مضطرزاده 512
على مطهرى 512
على‌رضا مهدى‌آبادى 512
غزل منزوى 513
حبيب نظارى 513
ابراهيم ناعم 513
زهرا ناسوتى 514
على‌رضا نسايى‌كاشانى 515
رحمت نذرى 515
ژاله نظيرى 516
فريدون نقاش‌زاده 516
داريوش نراقى 516
منوچهر ناصحى 517
جهانگير نبوى تويسركانى 517
سيد محمدصادق نبوى 518
محمد نورانى 519
منصور نورانى 520
نصرت‌الله نوحيان 520
پيمان نورى 520
منوچهر نورزاده 521
مهدى نوش‌آذر 521
محمد نوعى 522
سيروس نيرو 528
منوچهر نيستانى 528
محمد نويد 529
مهرانگيز نيك‌نژاد 530
احمد نيازخيرى 530
حبيبه نيك‌سيرتى 530
جمشيد واقف 531
اصغر واقدى 532
سيمين‌دخت وحيدى 533
محمد واعظى 534
لعبت والا 534
محمد وفايى‌سمنانى 535
امير وفا 535
گشتاسب ورمزيار 535
ايمان وطن‌دوست 536
قربان وليى 536
صادق همايونى 536
سلمان هراتى 537
محمد هوشمند 539
ياور همدانى 539
حسن هنرمندى 540
على هوشمند 540
ناهيد يوسفى 542
على‌رضا ياحسن 544
حسين يزدانى 544
ميرزا ابوالحسن يغماى جمى 545
همايون يزدان‌پور 546
محمد يزدانى 546
شهره يوسفى 547
على‌اصغر يونسيان 550
رشيد ياسمى 551
اى چشمه‌ى نوش زندگانى گلبانگ بهار مهربانى
نام تو هميشه بر لب ماست ياد تو چراغ هر شب ماست
با سپاس و درود بى‌پايان بر آن بزرگ بى‌نقصان و جان‌دهنده‌ى خاك و انسان، كه با لطف بيكران خويش عنايت كرده تا در اين بى‌سروسامانى، كارهاى مطلوب و دلخواهم را به سامان برسانم و سلام و تحيت بر آن آيت رحمت و اسوه‌ى حسنه و خاندان معصوم و پر از كرامتش باد كه پيوسته در تمام مراحل درازآهنگ و طاقت‌فرساى زندگى اسباب خير و شفقت و ارشادند.
و امّا :
يادش بخير روزهاى خوب و تكرارناپذير كودكى و نوجوانى و جوانى كه تازه به مدرسه رفته بودم، آن زمان‌ها در شهر كوچك انديمشك در منزل عمويم با خانواده‌ام زندگى مى‌كرديم كه ياد آن سال‌ها و روزها دلم را خون مى‌كند صفا و مهربانى آن زمان‌ها در لحظات عمرم موج مى‌زند.
مادر پدرم بى‌بى بگ‌زاده دختر كايد عباسى ديناروند بود كه زنى برومند و لرستانى و قد و قامتى بلند داشت كه پس از فوت پدربزرگم مرحوم محمدعلى بهداروند چتر محبتش را بر سر بچه‌هايش پهن كرد و تا آخر عمر با آن‌ها زندگى كرد، تنها دو پسر داشت، عمويم كه آيت كرامت و صفا بود و پدرم كه مردى كم‌حرف و اهل ذوق با صدايى خوش و گرم، در آن زمان‌ها در بين ما بختيارى‌ها
رسم بود وقتى مشكل و معضلى پيش مى‌آمد نماز حاجات و شاه پريان مى‌خواندند در منزل ما هم اين‌چنين بود كه پيش از نماز اهل خانه و بعضى بستگان و همسايگان قديمى كنجد را مى‌شستند و با شكر مخلوط مى‌كردند و با بشقاب‌هاى چينى در سينى‌ها مسى مى‌گذاشتند و روى آن‌ها را با پارچه‌ى سفيد مى‌پوشاندند و بعد از نماز، نذورات بشقاب‌ها را بين آشنايان و بستگان تقسيم مى‌كردند پس از اين كار، سلام و صلوات بر معصومين و پاكان، با يكديگر مشاعره مى‌كردند از آن شعرها هنوز بعضى واژگان در ويرم است :
پرى‌پيكر بت عيسى پرستم به يك نظاره دل بردى ز دستم
بيا بنشين به فايز مهربان شو كه من دين مسلمانى شكستم
و طرف مقابل جواب مى‌داد كه :
خداوند تو كردى لامكانم تو دادى راه غربت را نشانم
چه بد كردم من مسكين، فايز! كه كردى پايمال اين استخوانم؟
هر دوطرف سواد خواندن و نوشتن نداشتند ولى چون در ولايت بختيارى‌ها از بس كه در شب‌هاى سال شاهنامه، مثنوى معنوى، فايز، باباطاهر مى‌خوانند از طريق گوش و حافظه اشعار را از بر مى‌كردند و در ويرشان ثبت مى‌شد، گرچه اواخر عمر زن‌عمو شروع به درس خواندن در مدارس شبانه سوادآموزى اكابر كرد ولى راهى به دهى نبرد كه نبرد.
قافيه اشعار به‌هم مى‌خورد و هرطور كه دلشان مى‌خواست شعر را آغاز مى‌كردند :
سر زلف تو جانا لام و ميم است چو بسم الله الرحمن الرحيم است
به هفتاد و دو ملت برده حسنت قدم از هجر تو مانند جيم است
* * *
غم و غصه تن و جانم گرفته فراق يار دامانم گرفته
به كشتى اجل، فايز سوار است ميان آب توفانم گرفته
و هرچه در يادشان بود بر سر سفره بيان مى‌كردند و بعد از اين ماجرا براى همه دعا مى‌كردند. مرحوم پدر كه از درس‌خوانده‌هاى «مكتب‌هاى قديمى بود صدايى خوش همراه با حزنى عميق داشت در ايام جوانى كه در ولايتش «عقيلى» نوحه‌خوان دسته‌ى سينه‌زنى روستاى «ماندنى» بود كه هنوز اين عزادارى‌ها و سينه‌زنى‌ها در آن روستا و ولايت پربركت و پابرجاست.
پدر كه از كار خسته و كوفته به منزل مى‌آمد استراحتى مى‌كرد و پس از غذا و چاى و سيگار به بالشى تكيه مى‌داد و شروع مى‌كرد به شروه‌خوانى و اشك همه را جارى مى‌كرد، ناله‌اش هنوز در گوشم طنين‌انداز است كه :
اگر دانى كه فردا محشرى نيست سئوال‌و پرسش و پيغمبرى نيست
بتاز اسب جفا تا مى‌توانى كه فايز را سپاه و لشكرى نيست
* * *
بلندى سيل عالم مى‌كنم مو به جاى عيش ماتم مى‌كنم مو
رفيقان گرد فايز جمع گرديد كه فردا دردسر كم مى‌كنم مو
و بعد سينه‌اى صاف مى‌كرد و مى‌گفت: عيال! چايى، دوباره دستش را روى گوشش مى‌گذاشت و مى‌گفت: اى دل اى دل…
خداوندا جوانى‌ام به‌سر رفت درخت شادكامى بى‌ثمر رفت
درخت شادكامى عمر فايز سر شام آمد و بانگ سحر رفت
* * *
دگر از نو نواى نى بلندست مگرچون‌من‌ز هجران گله‌مندست
چو فايز ناله‌اش بى‌موجبى نيست كسى دور از نيستانش فكندست
و هنوز داغ و درد آن ناله‌ها و شيون‌هاى برونش در گوشم هست، اين آغازين آشنايى من با دوبيتى و فايز و باباطاهر بود.
سال‌هاى آخر دبيرستان در بيشتر اوقات تعطيلى در سايه‌هاى درختان سرسبز خيابان عريض و طويل راه‌آهن به اتفاق حسين چهارلنگ، مريد محمدى، شاهين دژشكن، شعله‌ى تنگستانى قدم مى‌زديم و شعر مى‌خوانديم و حرف‌هايى درباره اشعار مجلات هفتگى و روزنامه‌ها مى‌گفتيم، در بين ما چند نفر، شعله‌ى تنگستانى پيرتر و شاعرتر بود با قامتى بلند و تنومند و سيمايى سوخته از فايز حرف مى‌زد و شيدايى دوبيتى‌هايش را زمزمه مى‌كرد و ما هم در هنگام خواندن شعرهاى فايز با دقت و حرص و ولع گوش جان را به كلامش نوازش مى‌داديم، لكنت زبان داشت و چشمانى درشت و از حدقه بيرون زده، با شور و هيجان شعر مى‌خواند، در آن زمان كه من مسحور وزن دوبيتى (مفاعيلن مفاعيلن مفاعيل) شده بودم و بيشتر كارهايم در اين وزن سروده مى‌شد، شعله گفت: آقاى مفاعيلن ببين چقدر فايز زيبا و پرسوز و تلخ سروده :
به سيل باغ رفتم، باختم من نظر بر نوگلى انداختم من
الهى ديده‌ى فايز شود كور كه دلبر آمد و نشناختم من
حسين چهارلنگ در بين حرف‌هايش دويد كه بهتر از فايز باباطاهر سروده كه :
نسيمى كز بن آن كاكل آيو مرا خوشتر ز بوى سنبل آيو
چو شو گيرم خيالت را در آغوش سحر از بسترم بوى گل آيو
شعله گفت شكى نيست كه فايز بعد از باباطاهرست و سخت هم تحت تأثير بابابود. ولى سخن فايز از بابا سوزناكترست.
اگر آهى كشم افلاك سوزد در و دشت و بيابان پاك سوزد
اگر آهى كشد فايز از اين دل يقين دارم گل نمناك سوزد
آن روزها پشت سر هم سپرى شدند و تنها خاطراتشان در ذهنم باقى مانده و هركدام از ما هم به ديارى رفتيم. آخرين تير تركش ادبيات قديم فارسى شادروان استاد محمدتقى ملك‌الشعراى بهار مى‌نويسد كه: اصل دوبيت يا دوبيتى آن است كه شاعر مطلبى را عنوان كند و آن را در دوبيت ختم سازد و مجموع نيروى احساسات و هيجان‌ها و درددل خود را در لخت آخر بيان سازد و سه لخت اول و دوم و چهارم نيز حكم است كه داراى قافيه باشد و لخت سوم از اين حيث آزاد و به اختيار گوينده است و گاهى هم ديده شده كه با مطلب طولانى و داستانى عشقى به همين ترتيب دوبيتى ساخته‌اند و آن‌ها را با هم ارتباط داده‌اند. شعرا با اين وزن علاوه بر مثنوى قطعه و قصيده و غزل هم گفته‌اند حتى به لهجه‌ى ولايتى هم
قصايد و غزل‌هايى در اين وزن ديده شده است امّا اين اختصاص و گفتگو بر سر دوبيت است نه قطعه و قصيده يا مثنوى. اساتيد شعر درى يا شعراى خراسان به هيچ وجه گرد سرودن «فهلويات» نگشته و از آن دورى كرده‌اند و به گفتن رباعى پرداخته‌اند و شاعران عراق نيز به تقليد آنان از اين جنس شعر اعراض كرده‌اند و از اين معنى اين مطلب مسلم‌تر مى‌شود كه اين جنس شعر، خاص زبان پهلوى يا لهجه‌هاى آن بوده است چنان‌كه اشعار منسوب به باباطاهر عريان همه از اين جنس است امّا در ميان دواوين و شعراى خراسان يكى هم پيدا نمى‌شود ــ مگر قطعه يا غزل يا قصيده و يا مثنوى.
اختصاص ديگر دوبيتى‌ها آن است كه همه‌ى آن‌ها از حيث لفظ و معنى داراى كمال سادگى است، و تشبيه‌هاى نادر و كنايه و ايهام و جناس و ساير صنايع لفظى و تكلفات معنوى و تركيب‌هاى مأخوذ از زبان عربى در آن‌ها ديده نمى‌شود و آن‌هايى كه اصل است يعنى زير آسمان صاف يا زير چادر يا دامنه‌ى كوهسار گفته شده است داراى يك طرز تفكر و تعبير خاص ايرانى است كه متأسفانه اشعار شهرى و ادبيات فارسى از آن‌ها بى‌بهره و برعكس آلوده به صنايع و آغشته به طرز فكر غربى يا «مستعر به» مى‌باشد چنانچه براى كسى كه به اين دوبيتى‌ها انس گرفته باشد اگر دوبيتى جعلى كه مردم شهرى گفته باشند هر قدر هم در سادگى آن سعى شده باشد ببينيد بى‌درنگ به ساختگى بودن آن پى‌خواهد برد.
اين سادگى بيان و سهولت الفاظ از آن است كه سرايندگان اين اشعار از حليه‌ى فضايل متداول برخى مردم شهرى كه غالبآ مأخوذ از عربى است بى‌بهره‌اند، از اين سبب نه لغات عربى در آن‌ها ديده مى‌شود «الّا قليل» و نه تعبيرهاى علمى و ادبى كه آن هم تقليد از عرب است و نه تشبيهات معمول ادبى كه آن هم باز از اشعار عربى بويى برده است، از اين رو هرچند داراى الفاظى عاميانه و تعبيرهايى روستايى است معذالك از لحاظ طبيعى بودن و خالى
بودنش از اغراق و كنايات و تصنع‌هاى شهرى، به‌نظر دل‌چسب و زيبا و به دل مأنوس و به گوش شيوا و لطيف مى‌آيد، و اگرچه غالب اين دوبيتى‌ها دست‌خورده و مغلوط است و بسى از آن‌ها ناقص و نارساست امّا باز آثار لطف و سادگى و حال از آن بيرون نرفته است.
ديگر از مختصات آن آزاد بودن قوافى است كه بنا به عادت قديم ميزان قافيه را آهنگ كلمه قرار داده‌اند نه حرف، چنان‌كه يار و مال، سرانداز و گردن‌انداز، كنج لب‌انداز، گرمسيرم،بى‌نصيبم، ور من انداخت و توى غم انداخت، زور خوبه زور خوبه لوك و راه دور خوبه، زن مقبول خوبه، فال‌گيرم، احوال‌گيرم، سر و جون را فداى يار گيرم، و ابرش كجايه، ترسش كجايه، تخمش كجايه… و غيره كه گاهى قرب مخرج و گاهى آهنگ را معيار قافيه قرار داده‌اند.
ديگر از علايم قدمت و اصالت اين دوبيتى‌ها آن‌هايى است كه غالبآ مصراع سوم تكرار مطالب مصراع دوم بوده و ذهن شنونده را براى گرفتن نتيجه در مصراع چهارم آماده سازد، و بيشتر دوبيتى‌هاى خوب و قديم از اين قبيل است مثل دوبيتى‌هاى زيرين :
سرم درد مى‌كنه صندل بياريد حكيم از ملك اسكندر بياريد
حكيم از ملك اسكندر نباشه عرق از سينه‌ى دلبر بياريد
* * *
عجب رسمى‌است رسم آدمى‌زاد كه دور افتاده را نى مى‌كند ياد
كه دور افتاده حكم مرده دارد كه خاك مردگان را مى‌برده باد
* * *
شب مهتو براى يار خوبه نشستن در كنار يار خوبه
نشستن در كنار يار جونى بده بستان بى‌آزار خوبه
ديگر از اختصاصات اين اشعار لغات روستايى آن است كه غالب آن‌ها فارسى خالص و بعضى از آن‌ها مربوط به لهجه‌هاى قديم است، مانند لغت «وِل» به ضم اول و به كسر اول كه بسيار استعمال شده و همه جا به‌جاى معشوقه آمده است و به‌نظر مى‌رسد كه اين لغت از ريشه‌ى قديمى «ورد» به‌معنى «گل سرخ» باشد كه در لهجه‌ى قديم موجود بوده و عرب هم آن را از ايران گرفته و به همين معنى به‌كار برده است، و شهر ورديانكان، حرفادقان، گلپايگان، «شهرك سهرورد» از اين ريشه و شايد شهر «ابى‌ورد» هم از اين لغت ساخته شده باشد و محققان گفته‌اند كه ورد به قاعده‌ى تطور حروف، «واوش» قلب به «گاف» و «را» به «لا» و «دال» آن در «لام» ادغام شده و گل گرديده است و هنوز هم مردم سمنان به گل سرخ «ول» گويند و چه‌بسا كه معشوق را روزى به گل تشبيه كرده و «ول» ناميدند. سپس اين نام را به معشوق‌هاى غيررسمى دادند و به‌تدريج آزاد با مفهوم ناپسندى كه درباره‌ى زنان غيررسمى و غيرعقدى جاريست استعمال كردند و هر وقت خواستند بگويند فلان كس، فلان زن را به طريق غيرمشروع اداره كرد گفتند فلان فلان «ول» كرد يا فلان را ول كن يا فلان ول‌شده است يا فلان را ولش كردند و به‌تدريج كلمات ولگرد، و ول‌انگار، يعنى كسى كه مانند ول گردش مى‌كند، يا او را ول انگاشته‌اند، نيز پيدا شد و به‌تدريج كه معناى حقيقى اين تعبير ثانى هم از يادها رفت اين كلمه معنى ديگرى به خود گرفت كه امروز در ميان عوام مصطلح است كه گويند: ولم كن، يعنى مرا رها كن، و البته مفهوم حقيقى اولى و ثانوى اين لغت را در نظر ندارند و مفهوم ديگرى كه مفهوم ثالث باشد براى آن ابداع شده و معنى اولى و ثانوى به‌كلى از ميان رفته است، امّا
هنوز مى‌بينيم معناى قديم اين لغت در اشعار روستايى باقيست. دوبيتى بعد از دوران باباطاهر عريان ستاره‌ى بختش در چاه ويل فروگرفت گرچه غير از ايشان چند نفرى هم حرفى براى گفتن داشتند ولى هيچ‌كدام در تاريخ ادبيات نامى چون باباطاهر نشدند. دوران دوبتى‌سرايى منقطع شد تا اينكه در زمان صفويه با جستجويى كه در دواوين شعر اين دوره داشتم چندين دوبيتى ملاحظه شد. بعد از مشروطه و آغاز حكومت‌هاى پيشين دوبيتى‌گويى قويدست و ماهرى ديده نشد تا اينكه در سال‌هاى بعد از 1320 اكثر شاعران دوبيتى سروده‌اند تا به امروز اوج اين را بايستى در دوره‌هاى متفاوت زمانى مجله‌ى جوانان امروز كه دبير سرويس شعرش استاد على‌رضا طبايى بود كه نازنين مردى شيرازى با نگاهى تازه به شعر و نقد و دنياى شاعرانه ما كه انصافآ حق بسيار بزرگى به گردن من و همنسلانم دارد ايشان رونقى به ذهن و زبان و مفاهيم دوبيتى و دوبيتى‌سرايان با رهنمودى‌هاى بكر و ماهرانه‌ى خود داد.
جمع‌آورى و شكل اين كتاب از همان سال‌هاى جوانى 1348 تا به امروز ادامه دارد و اين موضوع را با دوست و شاعر همروزگار و همولايتى‌ام شادروان منوچهر آتشى كه رحمت خدا بر باد، در ميان گذاشتم، ايشان گفتند: شما كه اين كار بزرگ را دنبال مى‌كنيد چرا از آغاز دوبيتى تا به امروز كار نمى‌كنيد ديدم حرفى مقبول و دلخواه است كار را از باباطاهر و ديگر شاعران دوبيتى‌سرا آغاز كردم كه دو كتاب را در بر گرفت يكى دوبيتى‌گويان امروز و ديگر دوبيتى‌گويان ديروز و براى هركدام نامى برگزيدم مجموعه دوبيتى‌گويان امروز را براساس ذوق خودم گزينه كرده‌ام كه اميدوارم ديگر شاعرانى كه در آثارشان دوبيتى هست به نشانى ناشر جهت بهتر و كامل شدن كار ارسال بفرمايند كه پيشاپيش از بزرگى‌هاى اين شاعران سپاسگزارم. در سرانجام كار تشكر و درود و سلام خودم را نسبت به عزيزانى كه در اين كار مرا يارى دادند نثار مى‌كنم و همچنين كمال سپاس و امتنان را دارم.
1ـ از ناشر مهربان و ادب‌دوست استاد على‌رضا رئيس‌دانايى و خواهرزاده‌ى مهربانش سركار خانم مريم رئيس‌دانايى كه نويسنده و شاعرى دانا و نكته‌سنج است.
2ـ از دوست فهيم و دين‌پژوهم استاد دكتر مسعود جلالى مقدم كه چشمانم را به دنياى تازه ادبيات آشنا و باز كرد.
3ـ از پسرم مهندس على بهداروند كه در بازخوانى شعرها عصاى دستم بود.
4ـ از برادر شاعرم ارمغان بهداروند كه با مخاطب ممنوع به دنياى شعر معرفى شد و به من كه رسيدى بپيچ خود را در شعر امروز به ثبوت رساند.
5ـ از استاد متواضع و فروتن نقد و فلسفه ايران عبدالعلى دست‌غيب.
6ـ از تمام شاعرانى كه آثارشان را با محبت چه از طريق كتاب يا به‌وسيله‌ى نامه در اختيارم قرار دادند.
7ـ از همسر صبور و شكيبا و دختران عزيزم زينب و آزاده كه پيوسته مرا شوق و يارى مى‌دهند.
8ـ باقى بقايتان
9ـ غرض نقشى است كز ما بازماند كه هستى را نمى‌بينم بقايى
10ـ روز و روزگارتان خوش باد
با سپاس: اكبر بهداروند
خرداد 1386 ـ باغستان كرج
دیدگاهها
هیچ دیدگاهی برای این محصول نوشته نشده است.