تاريخ ايران (سرپرسی سایکس)

 

مقدمه ناشر                 15

مقدمه مترجم              19

ديباچه مؤلف بر چاپ سوم كتاب                27

ديباچه مؤلف بر چاپ دوم كتاب                 29

ديباچه مؤلف بر چاپ اول           31

مقاله مقدماتى             33

فصل اول. وضع و ساختمان طبيعى و آب و هوا   47

موقع ايران 47 / حدود و ولايات 48 / تشكيل فلات ايران 51 / شباهت ايران به اسپانيا 53 / خشكسارى آسياى مركزى 54 / آب و هواى ايران 54 / بارندگى 55 / سرما و گرما 56 / باد 57 / آب و هواى ايران قديم 58 / جمعيت ايران 60 / جبال فلات ايران 61 / رشته‌هاى شمالى 62 / رشته‌هاى جنوبى  63

فصل دوم. صحارى، رودخانه‌ها، نباتات، حيوانات و معدنيات ايران          65

لوت يا صحراى ايران 65 / رودخانه‌ها 68 / جيحون 69 / درياچه‌ها 70 / خليج‌فارس 71 / بحر خزر 73 / طرق ارتباط 76 / گل و گياه 77 / حيوانات 79 / معادن  81

فصل سوم. جغرافياى ايلام و بابل   84

آغاز تمدن 84 / ايلام منشاء قديم‌ترين تمدن ايران 86 / تغييرات طبيعى ايلام و بابل از اوايل عهد تاريخ 86 / رودخانه بابل و ايلام 87 / فرات 87 / دجله 87 / كرخه 88 / آبديز 88 / كارون 88 / لشكركشى سناخريب 89 / نئاركوس و سفر دريا 90 / رودهاى بابل و ايلام در عصر حاضر 91 / مرزهاى ايلام  92 / شهرهاى قديم و جديد ايلام 92 / حاصلخيزى طبيعى ايلام 94 / حدود بابل 94 / معنى سومر و آكد 94 / كشور كلده و بابل 95 / وصف بابل 95 / آب و هوا و نباتات و حيوانات آن كشور 95

فصل چهارم. ايلام و پايتخت آن شوش      97

تحقيقات جديد در مبادى تاريخ 97 / معنى ايلام 98 / سياهان سكنه اوليه ايلام 99 / افسانه ممنن: 99 / طوايف مختلف ايلام 100 / انزان يا انشان 101 / زبان قديم ايلام 101 / مذهب ايلام 102 / شوش پايتخت قديم 103 / حفارى‌هاى لفتس 104 / مأموريت ديولافوا و دمرگان 104 / محلات چهارگانه شوش 104 / دوره قبل از تاريخ 105 / دوره عتيق 107 / ايلام در افسانه ژيلگام  107

فصل پنجم. ايلام، سومر و اكد در طلوع تاريخ      109

سومرى‌ها و سامى‌ها 109 / داستان اوانس 109 / زبان سومر 111 / مذهب سومر 111 / تأسيسات قديم سومريان 113 / ان‌ناتوم پادشاه لگش 114 / فتوحات ان‌ناتوم بر ايلامى‌ها 115 / قديم‌ترين نامه و ايلام 115 / ايلام و سلسله كيش 115 / دولت اكد 116 / لشكركشى سارگن به ايلام 116 / تخته سنگ نرامسين 117 / دولت گوتى 117 / گودآ، پاتسى لگش 118 / طلوع سلسله سوم اور 118 / اداره ايلام به توسط دُنگى 119 / زوال سلسله سوم اور به‌واسطه ايلام 119 / تاراجِ ارخ به توسط كودورنان‌خوندى 119 / سلسله نى‌سين 120 / تأثير تمدن سومرى  120

فصل ششم. ايلام و بابل    122

طلوع بابل 122 / نظرى به ماقبل 122 / اشكال مربوط ساختن سلسله‌هاى قديم ايلامى با سلسله‌هاى سومر 123 / يك مقارنه تاريخى حتمى بين ايلام و بابلى‌ها 123 / غلبه ايلام و نتايج آن 124 / كدرلاعمر پادشاه ايلام 125 / انحطاط دولت ايلامى 125 / اولين سلسله بابل 125 / قوانين حمورابى 126 / سلسله دوم بابل 127 / سلسله‌هاى ايلامى معاصر با سلاطين بابل 127 / سلسله كسيت بابل 128 / اوضاع ايلام 128 / شوتروك ناخونتا پادشاه ايلام 129 / سلسله پاشه بابل 129 / صفحات دريايى و سلسله بازى‌ها 129 / كلدانيان  130

فصل هفتم. امپراطورى آشور و سقوط ايلام         131

طلوع آشور 131 / دولت قديم آشور 132 / مهاجرت آراميان 133 / دولت ميانى آشورى 133 / دولت جديد آشور 134 / سارگن دوم 135 / جنگ اول بين آشور و ايلام 135 / سناخريب 136 / جنگ‌هاى سِناخريب با ايلام 137 / تسخير و غارت بابل 138 / اسر هدون از سال 681 تا سال 669 قبل از ميلاد و روابط او با ايلام 138 / فتح مصر در سال 670 قبل از ميلاد 138 / آشور بانيپال 138 / جنگ اول بابل با ايلام 139 / جنگ تولليز 659 قبل از ميلاد 139 / انقلاب شوش 140 / آئين فيروزى آشور 140 / طغيان بابل 141 / جنگ دوم با ايلام 141 / تسخير بابل 142 / جنگ بابل با ايلام 142 / تسخير و غارت شوش 142 / برگرداندن مجسمه «نه نه» به ارخ 143 / محو شدن ايلام  143

فصل هشتم. آريان‌هاى ايران ــ اصل و منشاء و روايات آن‌ها        145

اختلاف مابين اراضى پست و نواحى مرتفع ايران 145 / استيلاى آريان در اراضى مرتفع 145 / مسئله آريان 145 / سرزمين اصلى آريان‌ها 146 / روايات آريان‌هاى ايران 146 / ورود طوايف آريان‌ها به ايران 148 / تاريخ اين مهاجرت‌ها 148 / قوم ماد و سكنه قديم 149 / افسانه‌هاى آريانى  150

فصل نهم. كيش مادى‌ها و پارسى‌ها         152

اشتراك مذهبى طوايف آريانى ايران و هندوستان 152 / افسانه‌هاى هندى ايرانى يما يا جمشيد 153 / زردشت پيغمبر ايران 154 / گشتاسب اولين پادشاهى كه ايمان آورده 155 / تاريخ ولادت و وفات زردشت 155 / اوستا 155 / اورمزد خداى مطلق 157 / اهريمن يعنى خالق شر 158 / اصول ثلاثه مذهب زردشتى 158 / تأثيرات تورانيان بر مذهب زردشتى 161 / استعمال برسم 161 / عقيده به معاد 162 / بهشت پارسيان 163 / تأثير مذهب زردشتى بر مذهب يهود 164 / خلاصه احوال  165

فصل دهم. طلوع ماد و سقوط آشور        166

وصف ماد 166 / اسبان نيسا 167 / لشكركشى تيگلات پيلسر اول 167 / لشكركشى‌هاى شلمانسر 168 / لشكركشى اداد نيرارى سوم 168 / جنگ‌هاى تيگلات پيلسر چهارم 169 / به اسيرى بردن سارگن دوم بنى‌اسرائيل را به ماد 169 / لشكركشى اسر هدون در سال 674 قبل از ميلاد 170 / روايت مادى‌ها 171 / ديوكس مؤسس سلسله سلطنتى ماد 171 / اكباتان پايتخت ماد 171 / زبان ماد 173 / سناخريب و ماد 173 / اتساع ماد 173 / استيلاى ماد بر پارسيان 174 / سال‌هاى اخير آشور بانيپال 174 / حمله اول مادى‌ها 174 / جلوس كياكسار 175 / محاصره اول نينوا 175 / تاخت و تاز سيت‌ها 175 / محاصره دوم نينوا 176 / سقوط نينوا 176 / قضاوت تاريخ درباره آشور  177

فصل يازدهم. ماد و بابل و ليديه    178

اوضاع دنياى قديم بعد از سقوط نينوا 178 / وضعيت ماد 178 / سلطنت جديد بابل 178 / لشكركشى نخو دوم 179 / غلبه نبو كدنضر بر نخو دوم 179 / حدايق معلقه بابل 179 / جنگ‌هاى كياكسار 180 / دولت ليديه 181/ سلسله مرمناد 181 / اختراع سكه 182 / جنگ بين ليديه و ماد 183 / جنگ كسوف سال 585 قبل از ميلاد 183 / فوت كياكسار 183 / آستياگس آخرين پادشاه ماد 184 / تجمل و جلال دربار ماد 184 / شكست آستياگس به دست كوروش كبير 184 / آخرين سلاطين دولت جديد بابل  184

فصل دوازدهم. عصر پهلوانى ايران         186

كيفيت افسانه تاريخ قديم ايران 186 / سلسله پيشدادى 187 / جمشيد و ضحاك 187 / فريدون و كاوه 188 / سه پسر فريدون 188 / سام و زال و رودابه 188 / رستم پهلوان 189 / سلسله كيانيان 189 /

كيكاوس و مطابقتش از جهتى با كياكسار 190 / سهراب و رستم: 190 / سياوش و كيخسرو 190 / كيخسرو كوروش كبير نيست 190 / لهراسب و گشتاسب 191 / اسفنديار 191 / بهمن يا اردشير دراز دست 191 / انتهاى عصر پهلوانى  191

فصل سيزدهم. طلوع دولت پارس   192

ترتيبات قديم پارسيان 192 / طلوع كوروش كبير بنا به قول هرودوت 193 / مصيبت هارپاگوس  194 / معلومات جديد در باب تاريخ ايران 195 / هخامنش مؤسس خاندان سلطنتى 195 / دو شعبه سلاطين هخامنشى 195 / مغلوب شدن آستياگس به دست كوروش 196 / كوروش پادشاه انشان سلطان پارس مى‌شود 196 / كرزوس پادشاه ليديه 197 / نبردهاى ايران و ليديه 198 / تسخير سارد در سال 546 قبل از ميلاد 199 / موقع جغرافيايى يونان 200 / ترقيات جديد كه در معرفت تاريخ يونان حاصل شده است 201 / هجوم طوايف آريان به يونان 201 / مستعمرات يونانى در آسياى صغير 202 / مقهور شدن يونانيان به دست ايرانيان 202 / جنگ‌هاى شرقى كوروش 203 / تسليم بابل 203 / اقوال مبتنى بر روايات 205 / سال‌هاى اخير كوروش 206 / اعاده يهود به وطن 206 / وفات كوروش 207 / خصايل كوروش  207

فصل چهاردهم. اوج ترقى دولت ايران       209

جلوس كمبوجيه 209 / مرگ برديا 210 / جنگ مصر 210 / جنگ پلوزيوم 211 / انتحار كمبوجيه 211 / گوماتا كه يونانى‌ها او را سمرديس كاذب ناميده‌اند 212 / قتل گوماتا 212 / جلوس داريوش 213 / طغيان‌هاى هشت‌گانه 213 / انتظامات داريوش 214 / تقسيم كشور به چندين استان يا والى‌نشين 215 / راه شاهى 218 / اهتمام داريوش در بسط و توسعه كشور 218 / مقصود داريوش از جنگ با سيت‌ها 219 / ترتيب لشكركشى در سال 512 قبل از ميلاد 220 / الحاق طراس و انقياد مقدونيه 222 / لشكركشى به هند 222 / خلاصه  223

فصل پانزدهم. احوال ايرانيان قديم و عادات و زبان معمارى آن‌ها   224

مردانگى ايرانيان 224 / عادات و رسوم 225 / مهمان‌نواز و كريم و بخشنده و نظربلند بوده‌اند 225 / قوانين 226 / موقع زنان 226 / پادشاه و دربار او 227 / زبان ايرانيان قديم 231 / كتيبه‌هاى بيستون كه به سه زبان است 231 / خرابه‌هاى پاسارگاد 233 / پرسپليس 235 / مقابر سنگى 238 / كاشى‌كارى مينايى و غيره 239 / كارهاى زرگرى هخامنشى 240 / آلات و ادوات مفرغى خينمان 241 / خلاصه  241

فصل شانزدهم. ايران و يونان در زمان سلطنت داريوش    243

نتايج مخاطرات 243 / رعاياى يونانى ايران 243 / روابط بين يونان و آسياى صغير 244 / اوضاع يونان 244 / طغيان يونانيان 245 / جنگ لاد و سقوط ميلت 247 / لشكركشى مردونيه به طراس  247 / لشكركشى براى گوشمالى آتن و ارتريا 248 / انهدام ارتريا 248 / جنگ ماراتن 249 / شورش مصر 251 / وفات داريوش 251 / خصايل داريوش  252

فصل هفدهم. دفع پارسى‌ها از يونان         253

جلوس خشايارشا 253 / دفع شورش مصر 254 / طغيان بابل 254 / تشكيل قشون بزرگ ايران و عده آن 254 / حركت قشون عظيم 257 / مدافعه در ترموپيل 258 / زدوخوردهاى دريايى در آرتى ميزيوم 259 / پيشرفت قشون پارس و تسخير آتن 261 / جنگ سالاميس سال 480 قبل از ميلاد 261 / مراجعت خشايارشا 264 / مهاجمه كارتاژيان بر سيسيل 26 / جنگ‌هاى مردونيه 265 / جنگ پلاته 266 / جنگ ميكال 268 / تسخير سس‌تس 268 / نتايج آخرين عمل  269

فصل هجدهم. احوال دولت پارس بعد از طرد شدن از يونان          271

خشايارشا بعد از مراجعت از يونان 271 / تاخت و تازهاى يونانى‌ها در آسياى صغير و جنگ اوريمدن 271 / قتل خشايارشا 272 / خصال خشايارشا 272 / جلوس ارتاكسرك‌سس اول (اردشير دراز دست) 272 / طغيان هيستاسپ (ويشتاسپ) 273 / شورش مصر 273 / صلح كالياس 275 / مقايسه ايران و يونان با اسپانيا و انگلستان 276 / طغيان مگابيز 276 / دوره اغتشاش 277 / پادشاهى داريوش نتوس 277 / تيسافرن و اتحاد با اسپارت 412 قبل ميلاد 278 / داستان ترى‌تخم  278

فصل نوزدهم. انحطاط دولت پارس           279

كوروش كوچك 279 / روابط كوروش با اسپارت 279 / جلوس اردشير من‌مون (تيزهوش) 280 / لشكركشى كوروش به بابل 280 / جنگ كوناكسا 282 / بازگشت ده‌هزار نفرى 284 / ايران و يونان بعد از واقعه كوناكسا 285 / مصالحه انتالسيداس 286 / جنگ‌هاى مصر 287 / لشكركشى به طرف كادوسيان 289 / اواخر ايام سلطنت اردشير ممنون 289 / جلوس اردشير سوم 290 / تسخير صيدا و انقياد مصر 291 / قتل اردشير 292 / جلوس داريوش كدمان  293

فصل بيستم. طلوع دولت مقدونيه تحت سلطنت فيليپ و اسكندر     294

جغرافياى مقدونيه 294 / سكنه مقدونيه 295 / تاريخ قديم مقدونيه 296 / حسن اداره فيليپ 297 / جنگ خرونه 298 / انتخاب فيليپ به سردارى كل يونان 298 / المپياس 299 / قتل فيليپ 336 قبل از ميلاد 299 / شهرت فوق‌العاده اسكندر كبير 300 / افسانه‌هاى اسكندر 301 / دوره جوانى و جلوس اسكندر 301 / شناختن يونان اسكندر را به سلطنت 303 / انهدام تب  303

فصل بيست‌ويكم. جنگ‌هاى گرانيك و ايسوس        305

اوضاع قبل از جنگ بزرگ 305 / حركت قشون 307 / جنگ گرانيك 308 / تسليم شدن سارد 309 / نبردهاى كاريه، ليكيه، پامفليه، پى‌سيديه و فريگيه 310 / فوت ممنن 312 / جنگ ايسوس 312 / محاصره و تصرف صور 316 / الحاق مصر  318

فصل بيست‌ودوم. خط سير اسكندر كبير تا مرگ داريوش    319

جنگ اربيل 319 / نتيجه جنگ اربيل 322 / تصرف بابل و شوش 323 / تصرف پرسپليس و پاسارگاد 324 / تصرف اكباتان 326 / تعاقب داريوش و مرگ او  326

فصل بيست‌وسوم. حد كشورگشايى           329

تسخير هيركانيا، پارت، اريا (هرات) 329 / الحاق سيستان و عزيمت به هيلمند 331 / گذشتن از هندوكش و الحاق 332 / دستگيرى بسوس 333 / پيش رفتن اسكندر به طرف جيحون يا سرداريا  333 / اولين مصيبت و آسيب مقدونى‌ها 334 / تسخير كوه سغدى‌ها 334 / حمله به هند 335 / نيسا، شهرى كه ديونيسوس آن را بنا نمود 336 / عبور از رود سند 336 / جنگ با پروس 326 قبل از ميلاد 336 / پايان فتوحات  339

فصل بيست‌وچهارم. مرگ اسكندر كبير و نيز كارها و صفات او       341

رفتن به اقيانوس هند 341 / حركت از رود سند به شوش 342 / مسافرت به بابل 345 / مرگ اسكندر كبير 346 / تحقيق و موشكافى در اصطلاح يونانى و يونانيت 346 / مقايسه بين يونانى و امپراطورى بريتانيا 347 / نتايج و ثمرات يونانيت يا اصطلاح يونانى 348 / كارها و خصايل اسكندر بزرگ  349

فصل بيست‌وپنجم. جدال و جنگ بين جانشينان       351

مسئله وراثت و جانشينى 351 / مرگ پرديكاس 352 / طلوع سلوكس 353 / جنگ براى تحصيل تفوق و اقتدار 354 / انتى‌گون و اومن 354 / تفوق آنتى‌گون بعد از مرگ اومن 355 / انهدام خانواده اسكندر كبير 356 / سلوكس دوباره بابل را تصرف مى‌كند 357 / حمله دمتريوس به بابل 358 / تشكيل دولت سلوكى 358 / آنتى‌گون و بطلميوس 359 / جنگ اپسوس 359 / حالات دمتريوس پوليورستس پس از جنگ اپسوس 360 / جلوس بر تخت سلطنت مقدونيه 361 / اسير شدن و مردن او 362 / شكست و مرگ ليزيماك 362 / كشته شدن سلوكس نيكاتور  363

فصل بيست‌وششم. دولت سلوكى تا ظهور پارتى‌ها   364

جلوس آنتيوخوس (سوتر) 364 / هجوم گالى‌ها و مرگ كرائونوس 364 / شكست گالى‌ها از آنتيوخوس اول 365 / تقسيم كشورهاى اسكندر بعد از هجوم گالى‌ها 365 / مرگ آنتيوخوس سوتر 367 / آنتيوخوس تئوس 367 / قيام باختر 368 / جنگ سوم سوريه و حمله به سوريه و ايران 368 / جنگ انسيرا 369 / جنگ سلكوس دوم با پارتى‌ها 370 / آتالوس پادشاه پرگام و آنتيوخوس هيراكس 370 / سلكوس سوم 371 / اختتام يك عصر بزرگ 371 / ايران در تحت حكومت مقدونيه 372 / شهرهاى يونانى در امپراطورى ايران  374

فصل بيست‌وهفتم. قيام پارتى‌ها و ظهور روم در آسيا        376

پارت اصلى 376 / منابع تاريخ پارتى يا اشكانى 377 / خاندان اشكانى 378 / پيدايش خاندان اشكانى 379 / حالات اشك اول 379 / هيكاتم پيلس پايتخت 380 / تسخير هيركانيا به دست اشك دوم 381 / اشك دوم و سلكوس دوم 381 / دارا پايتخت جديد پارتى‌ها 381 / اوايل حالات آنتيوخوس بزرگ 382 / اشك سوم و آنتيوخوس كبير 384 / عزيمت آنتيوخوس به باختر و كرمان و پنجاب 385 / نخستين ارتباط بين ايران و روم 386 / جنگ اول مقدونيا 387 / تاراج مصر به دست فيليپ پنجم و آنتيوخوس بزرگ 388 / جنگ دوم مقدونيا 389 / آنتيوخوس كبير و دولت روم 390 / جنگ ماگنسيا 392 / صلح اپامه 395 / دولت پارت تا زمان سلطنت مهرداد اول 396 / دولت باختر 396 / خلاصه  397

فصل بيست‌وهشتم. توسعه پارت و انحطاط خاندان سلوكى   399

خاندان سلوكى 399 / جلوس آنتيوخوس اپيفان 400 / جنگ پيدنه 400 / تخليه مصر از طرف آنتيوخوس 401 / جنگ‌هاى آنتيوخوس در مشرق و مرگ او 401 / آنتيوخوس اپيفان و يهودان 402 / دمتريوس منجى 403 / فتوحات مهرداد اول پادشاه پارت 404 / خاندان سلكوس 405 / مهرداد اول و دمتريوس دوم 406 / مرگ مهرداد اول 407 / آنتيوخوس هفتم ملقب به سى‌ده 407 / آنتيوخوس سى‌ده و فرهاد دوم 407 / زوال خاندان سلكوس 409 / مقام خاندان سلوكى در تاريخ  409

فصل بيست‌ونهم. دولت پارت و روم و پنت            411

خطر طوايف صحرانورد 411 / فتوحات طوايف صحرانشين در پارت 413 / مهرداد دوم 413 / پارت و ارمنستان 413 / توسعه روم 414 / تشكيل سلطنت مهرداد ششم پادشاه پنت 416 / ابتداى روابط مابين پارت و روم 417 / نخستين ارتباط چين با ايران 418 / يك عصر تاريك در تاريخ پارتى‌ها  420 / مهرداد ششم و روم 420 / عمليات پمپى در مشرق 422 / پمپى و فرهاد سوم پادشاه پارت 425 / هلاك مهرداد ششم به دست خود 426 / نتايج جنگ‌هاى پمپى  426

فصل سى‌ام. پارت و روم ــ اولين آزمايش قدرت    428

امور داخلى پارت 428 / تعيين كراسوس به حكمرانى سوريه 429 / طرح حمله به پارت 429 / ترتيب و انتظامات جنگى ارد 431 / در مقايسه مابين قشون پارت و روم 431 / جنگ كاره يا حران 432 / حمله پارتى‌ها به سوريه  436

فصل سى‌ويكم. دومين آزمايش قدرت        438

جنگ داخلى بين سزار و پمپى 438 / قيصر و شرق نزديك 439 / سوابق حالات مارك آنتونى 440 / حمله پارت تحت فرمان پاكروس و لابينوس 441 / صلح برانديزيوم 443 / فتوحات ونتيديوس 44 / شكست و مرگ پاكروس 443 / مرگ ارد 444 / عزيمت آنتونى به جنگ پارت 444 / جنگ او در ارمنستان 447 / فرهاد چهارم و تيرداد 448 / پس دادن بيرق‌هاى روم 449 / پايان دومين آزمايش قدرت  449

فصل سى‌ودوم. تشكيلات دولت پارت و مذهب و معمارى آن          450

تشكيلات دولت پارت (اشكانى) 450 / وضع شاه 451 / ارتش 452 / دربار 453 / وضع زنان 454 / زندگانى پارتى‌ها 454 / لباس 455 / قوانين و رسوم 455 / مذهب 456 / ادبيات 457 / معمارى و پيشه و هنر 458 / مسكوكات  459

فصل سى‌وسوم. نزاع و جدال بر سر ارمنستان      461

مسئله ارمنستان 461 / قتل فرهاد چهارم 2 قبل از ميلاد و معاهده با روم 1 بعد از ميلاد 462 / فرهاد كوچك، ونن، اردوان سوم 462 / روم، پارت، ارمنستان 463 / تغيير وضعيات اردوان سوم 464 / صلح با روم 464 / وردان و گودرز 465 / كشمكش و جنگ بر سر ارمنستان 465 / بلاش و نرو 466 / نصب تيرداد به سلطنت به دست نرو 468 / دوره تاريك در تاريخ پارت 468

فصل سى‌وچهارم. انحطاط و سقوط پارت    470

اوج امپراطورى روم 470 / تراژان و ارمنستان 470 / فتح بين‌النهرين 472 / عقب‌نشينى تراژان 472 / تخليه ارمنستان و بين‌النهرين به‌واسطه هادريان 473 / هجوم و غارت طايفه آلانى 473 / حمله بلاش سوم به سوريه 473 / جنگ‌هاى اويديوس كاسيوس 474 / جنگ‌هاى سوروس در شرق 474 / اردوان و بلاش آخرين پادشاه پارت 476 / خدعه و خيانت كاراكالا 477 / آخرين جنگ مابين پارت و روم 477 / انقراض دولت پارت 478 / پرستش ميترا در اروپا 479 / خلاصه  482

فصل سى‌وپنجم. طلوع سلسله ساسانى       483

نسبت شاهان ساسانى 483 / ظهور اردشير 485 / اردوان و اردشير 486 / جنگ هرمز 486 / جنگ‌هاى مشرقى اردشير 487 / اردشير و سوروس اسكندر 487 / جنگ اردشير با ارمنستان 489 / اردشير يا زنده‌كننده ديانت زردشت 490 / كارهاى بزرگ و خصال اردشير  491

فصل سى‌وششم. شاپور اول اسيركننده والرين       492

جلوس شاپور اول 492 / شورش ارمنستان و هاترا (الحضر) 493 / اولين ميدان جنگ در مقابل 493 / جنگ دوم ــ مرحله اول 494 / اسارت والرين 494 / مرحله دوم جنگ 495 / شاپور و اذينه پادشاه پالمير يا تدمر 496 / زنوبيا 497 / كارهاى شاپور در موقع صلح 498 / مانى‌ها 499 / فوت شاپور اول 501 / هرمز و بهرام اول 501 / سلطنت و لشكركشى بهرام دوم 502 / حمله و جنگ كاروس 503 / تصرف ارمنستان توسط تيرداد 504 / جنگ نرسى با روم 504 / شكست نرسى و واگذارى پنج ولايت ايران به روم  505

فصل سى‌وهفتم. شاپور بزرگ       507

پيدايش شاپور دوم 507 / اوايل سن و محاربات اوليه 507 / اولين جنگ با روم 508 / تعقيب و آزار سخت مسيحيان 510 / محاربات شرقى شاپور 512 / قرارداد بين ارمنستان و روم 512 / جنگ دوم با روم تا مرگ كنستانتيوس 513 / بسيج ژولين 515 / عقب‌نشينى و مرگ ژولين 519 / رد شدن پنج ولايت و نصيبين به شاپور 521 / سياست ايران و روم در ارمنستان و ايبرى 522 / انعقاد عهد صلح بين روم و ايران 524 / مرگ شاپور  525

فصل سى‌وهشتم. جنگ با هياطله (هون‌هاى سفيد)            526

اردشير دوم و شاپور سوم 526 / تجزيه ارمنستان 526 / بهرام چهارم 527 / يزدگرد گنه‌كار 528 / رويه يزدگرد نسبت به مسيحيان 528 / افسانه عجيب مرگ يزدگرد 530 / جانشينى بهرام گور به قهر و غلبه 530 / لشكركشى بر ضد روم 531 / صلح با روم 532 / اعلان استقلال كليساى شرقى 532 / تبديل ارمنستان ايران به والى‌نشين 533 / ظهور هياطله 533 / لشكركشى بهرام گور بر ضد هون‌هاى سفيد 534 / بهرام گور شكارچى ماهر و زبردست 535 / كارها و خصال بهرام گور 535 / يزدگرد دوم و لشكركشى او بر ضد روم و هياطله 535 / شكنجه و عذاب اهالى ارمنستان و بين‌النهرين به امر يزدگرد 536 / غصب سلطنت توسط هرمز و برانداختن او به دست فيروز 536 / اولين مصاف فيروز با هون‌هاى سفيد 537 / شورش ارمنستان 538 / شكست فيروز از هون‌هاى سفيد و مرگ او 538 / ايران خراج‌گذار هون‌هاى سفيد 538 / قرارداد با ارمنستان 539 / مباحثات بين مسيحيان ايران در اصول عقايد  539

فصل سى‌ونهم. مغلوب شدن هون‌هاى سفيد

جلوس قباد 542 / لشكركشى بر عليه قوم خزر 542 / ظهور مزدك 543 / خلع قباد و حبس او 543 / سلطنت ثانوى قباد 543 / جنگ اول او با روم (بيزانس) 544 / آخرين جنگ با هياطله 545 / قتل‌عام مزدكيان 545 / شورش در ايبرى 545 / جنگ دوم با روم (بيزانس) 546 / اهميت سلطنت قباد 549 / ارتباط بين چين و ايران در دوره ساسانيان  549

فصل چهلم. نوشيروان عادل        552

جلوس بلامعارض نوشيروان 552 / اعدام مزدك و قتل‌عام پيروان او 553 / صلح با روم 553 / پيشرفت‌هاى روم در افريقا و ايتاليا 553 / گرفتن انتاكيه و غارت آن به دست نوشيروان 554 / جنگ در لازيكا 555 / دومين صلح با روم 558 / ظهور تركان 558 / مطيع كردن هياطله 559 / جنگ عربستان 559 / جنگ با اتراك 560 / جنگ سوم با روم 561 / خصايل نوشيروان و كارهاى او 563 / بزرگمهر  566

فصل چهل‌ويكم. تشكيلات، زبان و معمارى در دوره سلسله ساسانى          567

اداره دولت ساسانى 567 / ماليات ارضى 568 / پيشرفت در آبيارى و وسايل ارتباط 569 / آرتش 569 / شاه و دربار 572 / زبان پهلوى 574 / كتيبه‌هاى پهلوى روى تخت سنگ 575 / ادبيات پهلوى 575 / نمونه معمارى ساسانى 576 / خصايص عمده معمارى ساسانى 576 / كاخ فيروزآباد 577 / طاق كسرى 577 / كاخ خسرو در قصر شيرين 578 / كاخ ماشيتا 579 / نقوش برجسته در نقش رستم 579 / مجلس شكار خسروپرويز 581 / زرگرى ساسانيان يا كارهاى آن‌ها در نقره‌آلات 582 / مجسمه شاپور اول 583 / اظهار نظر در معمارى و هنرهاى زيباى ساسانى  583

فصل چهل‌ودوم. خسروپرويز و هراكليوس (هرقل)           585

ادامه جنگ با روم از طرف هرمزداس چهارم 585 / هجوم تركان به ايران و شكست آن‌ها: جنگ در (بين‌النهرين) 587 / جنگ لازيكا 587 / عصيان بهرام چوبين و قتل هرمز 588 / سلطنت خسروپرويز 588 / شكست و فرار خسرو به طرف بين‌النهرين 588 / برگشت خسرو با سپاه روم و سلطنت ثانى او 589 / جنگ با روم 590 / جنگ ذوقار 591 / جلوس هرقل 592 / غارت انتاكيه و گرفتن اورشليم به توسط پرويز 593 / سقوط كالسدون 593 / اوضاع ياس‌آور امپراطورى روم 594 / جنگ‌هاى معروف هرقل 594 / غلبه بر شهربراز 595 / فرار پادشاه بزرگ 595 / غافلگير شدن شهربراز 596 / شكست شهربراز در ساراس 596 / محاصره قسطنطنيه و شكست شاهين براز 597 / به غارت رفتن دستگرد و فرار خسروپرويز 597 / خلع و قتل خسروپرويز 598 / خصال خسروپرويز 598 / ترقى مذهب مسيح در دوره آخرين پادشاهان ساسانى 599

فصل چهل‌وسوم. سقوط امپراطورى ايران به دست اعراب   601

سلطنت قباد دوم و صلح او با روم 601 / كشتن تمام برادران خود و مرگ او 602 / غصب سلطنت از طرف شهربزاز و مرگ او 602 / دوره هرج و مرج 603 / جلوس يزدگرد سوم 603 / لشكركشى خالد بر عليه نواحى غربى امپراطورى ايران 603 / جنگ‌هاى مثنى 606 / جمع‌آورى سپاه عظيم براى جنگ با ايران 608 / هيئت اعزامى به نزد يزدگرد 609 / جنگ قادسيه 609 / تصرف مداين 611 / جنگ جلولا 612 / الحاق بين‌النهرين و تصرف ابله 613 / لشكركشى از بحرين و شكست 614 / فتح خوزستان و تصرف شوشتر 614 / جنگ نهاوند 615 / تسخير ولايات ايران 616 / مرگ يزدگرد سوم  617

فصل چهل‌وچهارم. شرح احوال (حضرت) محمد در مكه     619

سرزمين عربستان 619 / اهميت مكه 620 / مذهب قديم اعراب 621 / كعبه 622 / اجداد پيغمبر  622 / اوضاع سياسى عربستان پيش از ولادت پيغمبر و نيز پس از ولادت 624 / ايام كودكى و دوره جوانى تا سن كمال محمد 626 / نزول وحى به‌وسيله جبرئيل 628 / اشتغال به امر نبوت 629 / جلاى وطن موقتى به طرف حبشه  629

فصل چهل‌وپنجم. هجرت به مدينه و استحكام دين اسلام      631

هجرت يا جلاى وطن به مدينه 631 / بناء اولين مسجد در مدينه 632 / مخالفت با يهود 633 / جنگ بدر سال 2 هجرى و اخراج بنى‌قينقاع 633 / واقعه احد سال سوم هجرى و اخراج بنى نضير 635 / محاصره مدينه و قتل‌عام بنى قريظه 635 / صلح حديبيه 636 / اعزام نماينده به دربار سلاطين 636 / فتح خيبر 636 / انجام وظايف حج 637 / جنگ موته 637 / فتح مكه 637 / آخرين لشكركشى پيغمبر 638 / آخرين احكام پيغمبر 638 / رحلت پيغمبر 639 / سيرت و اخلاق 639 / قرآن  642

فصل چهل‌وششم. اسلام تحت خلفاى چهارگانه اول   645

عصر خلافت 645 / نسب‌نامه قريش 646 / انتخاب ابوبكر به خلافت 647 / شورش 647 / جنگ يرموك 648 / وفات ابوبكر و خلافت عمر 650 / تصرف دمشق 650 / تصرف انتاكيه و تسليم شدن بيت‌المقدس 651 / فتح مصر 651 / قتل عمر 652 / خلافت عثمان 652 / توسعه اسلام در سمت غرب 653 / لشكركشى به ايران 653 / قتل عثمان 654 / خلافت على‌بن ابيطالب 654 / معاويه فرماندار شام 654 / اعلان جنگ بر عليه معاويه از طرف على‌بن ابيطالب 655 / جنگ جمل 655 / جنگ صفين 656 / حكمين 656 / خوارج 657 / سال‌هاى آخر خلافت على 657 / شهادت وى 658 / خصايل و صفات على‌بن ابيطالب 658 / حالت ايران  659

فصل چهل‌وهفتم. فاجعه كربلا        661

خلافت حسن‌بن على و كناره‌گيرى او 661 / وصاياى معاويه به يزيد در مرض موت 662 / دعوت حسين‌بن على (ع) به كوفه 662 / حركت به كوفه 663 / واقعه مولمه عاشورا 664 / حركت اهل بيت به شام و از شام به مدينه 665 / تعزيه 665 / بنياد تاريخى فرقه شيعه 666 / اساس و اصول مذهبى شيعه  666

فصل چهل‌وهشتم. ايران يكى از ايالات خلافت اموى           669

سلسله اموى 669 / استحكام سلطنت معاويه پس از تبعيت زياد 669 / ترقى مسلمين از سمت مشرق 670 / موفقيت‌هاى شايان و شكست معاويه 671 / ولايت‌عهد يزيد و خلافت او 671 / طغيان ابن زبير 672 / جنگ بخارا 672 / جنگ قبايلى بدوى‌هاى شمالى و جنوبى 672 / نزاع و اختلاف بر سر خلافت 673 / قتل‌عام دشمنان حسين‌بن على 673 / خروج ازارقه 674 / خروج ابن اشعث 674 / طغيان موسى‌بن خزيم 675 / مرگ و خصايل عبدالملك 675 / محاربات در آسياى مركزى 675 / پيشرفت به طرف رود سند 676 / موفقيت‌هاى شايان وليد 676 / محاربات يزيد در گرگان و طبرستان 677 / دومين كوشش براى فتح قسطنطنيه 678 / خراسان تحت خلافت عمر دوم (عمربن عبدالعزيز) 678 / خلافت يزيد دوم 679 / تبليغ عباسيان 679 / خروج زيدبن حسين 680 / خلافت هشام و جنگ تور 680 / وليد دوم و يزيد سوم 680 / خروج عبدالله معاويه 680 / برافراشته شدن پرچم سياه عباسيان در خراسان 681 / جنگ زاب بزرگ 682 / حالت ايران تحت خلفاى بنى‌اميه  683

فصل چهل‌ونهم. تفوق ايرانى در آغاز دوره عباسى           684

خاتمه يافتن وحدت مسلمانان 684 / جلوس ابوالعباس به خلافت 685 / قتل‌عام بنى‌اميه 685 / خلافت ابوالعباس و مرگ او 686 / ابوجعفر منصور 686 / قتل ابومسلم 686 / نائره انقلاب در ايران 687 / طايفه راونديان 688 / خروج اولاد حسن‌بن على 688 / بناء شهر بغداد 688 / قيام در هرات 689 / نفوذ ايرانيان در زمان خلافت منصور 689 / مهدى 689 / پيغمبر برقع‌پوش خراسان 690 / هادى  690