کتاب “سرایندهی رهایی ایران: یادنامهی عارف قزوینی” به اهتمام “مهدی به خیال”
گزیده ای از کتاب “سرایندهی رهایی ایران: یادنامهی عارف قزوینی”
درباره ي تاریخ مشروطیت تاکنون پژوهشهاي بسیار و ارزشمندي انجام گرفته؛ اما تاریخ ادبیات مشروطه همچنان عرصهاي فراخ و نکاویده است و آنچه در باب سرآمدان شعر و ادب آن روزگار مانند ملکالشعراي بهار، میرزاده ي عشقی، ایرج میرزا، فرخی یزدي، نسیم شمال، علی اکبر دهخدا، لاهوتی و… به قلم آمده انگشت شمار بوده است. عارف قزوینی شاعر محبوب و مردمی عصر مشروطه نیز از این جریان برکنار نبوده و همین امر ضرورت تحقیق و اندیشه در این حوزه را ناگزیر کرده است.
عارف قزوینی در عمر کوتاهی که داشت پیشآمدهاي مختلفی را از سر گذراند و با تمام ماجراها و پست و بلنديهایی که از محیط خانوادگی تا عرصهي سیاست و ادبیات خواسته یا ناخواسته براي او رخ داد از او شاعري یکّه و تنها ساخت و با آن که بسیار مورد طعن و انکار سیاسیون عافیتجو و ادیبان سنتی بود؛ اما همواره و تا واپسین لحظات زندگی، وطنپرستی صادق و بیریا باقی ماند.
عارف دورهي نوجوانی و جوانی خود را در دوران مظفرالدینشاه گذراند و با جهدي که در راه آزادي و مشروطهخواهی به خرج داد و مصائبی که دید، خود به تکه اي از تاریخ مشروطه بدل شد. او در طول 54 سال زندگی، راههاي بسیار پیمود شعر ساخت، تصنیف سرود و آواز خواند، و حتی خوشنویسی کرد و سرانجام موسیقی شناس و تصنیفسازي برجسته گشت؛ تا آنجا که حتی مخالفان او چون بدین اقلیم می رسیدند سپر انداخته و بیچون و چند، او را تصنیفسازي درخشان می شمردند.
در مورد زندگی و آثار عارف در زمینههاي اجتماعی، سیاسی، هنري و ادبی به تفصیل در مقالات پیشرو سخن گفته شده و تکرار آن در این مجال بایسته نیست.
مجموعه ي حاضر که حاصل قریب 10 سال جستجو و تحقیق دربارهي عارف است انتخابی ست از مقالات، گفتارها و گفتوگوهایی که دربارهي زندگی و سروده هاي طی 80 سال گذشته در کتابها و نشریات مختلف از دوران « یگانه شاعر ملّی ایران » حیات عارف تاکنون منتشر شده است. البته با کسب اجازه از نویسندگان مقالات.
بخشی از مقالات که پیش تر به چاپ رسیده بدون تغییر و بخشی دیگر براي طبع در مجموعهي حاضر توسط مؤلفان گرامی بازنگریسته شده و پارهاي دیگر براي نخستین بار است که در این یادنامه به طبع سپرده میشود. این گفتارها شامل بررسی زندگی، شعر و تصنیفهاي عارف، جایگاه عارف در شعر و ادب عصر مشروطه، مناسبات عارف با معاصران و دوستیها و دشمنیهاي متقابل و از جمله عیان شدن آنچه به مخاصمهي او و ایرج میرزا کشید، خاطراتی از مشاهیر که با او دوستی، مکاتبه یا حشر و نشر داشتهاند، سرنوشت چاپ آثار عارف در دوران حیات و پس از مرگ،
سوگسرودههایی براي عارف و حتی تنها گفتار مکتوبی که از جیران خدمتکار با وفاي عارف برجاي مانده است.
در ترتیب مقالات سعی بر آن بوده تا حد مقدور سیر زندگانی شاعر در چند بخش به تفکیک و برحسب توالی تاریخی رعایت شود. تعدادي از مقالات از نشریات و کتابهاي دههي 20 هجري شمسی برگزیده شده و علاوه بر غلطهاي چاپی، رسم الخطی متفاوت با آنچه امروز متعارف است دارد و ازینرو براي یکدست شدنِ متن کتاب، به صورت نوشتاريِ معیار درآمده؛ دیگر آن که بعضی تصنیفها و شعرهاي عارف به صورتهاي متفاوتی در مقالات آمده که ناگزیر آن ها را به همان شکل آوردیم.
و از آنجا که ضبط برخی از این ابیات آشکارا نادرست بوده، تصحیح شده است. حجم بعضی از مقالات به ضرورت کوتاه شده و با علامت سه نقطه (…) مشخص شده و در چند مورد نیز کلمه یا جملهاي را به خاطر محدودیتها و مصلحت ها با علامت قلاب و سه نقطه […] نشان داده شده است. در مورد پانوشت مقالات باید خاطرنشان کرد که تمامی پانوشتهاي مقالات به همان شکل که نویسندهي مقاله نگاشته، با اندك تغییرات ویرایشی (همچون جدانویسی ها، دو املایی ها، حذف کردن گیومه هاي اضافی…) آمده است. و اگر در صورت نیاز، نوشته اي به آن اضافه شده باشد آن را با نام گرد آورنده مشخص کرده ایم. همچنین عنوان هر مقاله را با ستاره (*) نشان کرده و منبع آن را در پا نوشت ها آورده ایم.
که عنوان یادنامه بدان مزین است از نام مقالهي دکتر « سرایندهي رهایی ایران » محمدعلی اسلامی ندوشن گرفته شده که این امر هم به پیشنهاد دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی صورت گرفت.
پیش تر مجموعه اسناد و نیز همراه با توضیحات و فهرست جداگانه برای این اثر در نظر گرفته و تنظیم شده بود؛ اما در هنگام چاپ )به جهت مشکلات
چاپ و نشر( به ناگزیر از انتشار این بخش صرف نظر گردید. سرانجام امید است مجموعه ی حاضر مورد پسند و اقبال محققان و دوستداران ادبیات عصر مشروطه و به ویژه عارف قرار گیرد.
مهدی بهخیال
همدان/ زمستان 1394
تصاویر
کتاب “سرایندهی رهایی ایران: یادنامهی عارف قزوینی” به اهتمام “مهدی به خیال”
نقد و بررسی‌ها
هنوز بررسی‌ای ثبت نشده است.