اختلالات روانی: آلزایمر

گزیده‌ای از متن کتاب

فصل 1: زوال عقل چیست؟

مورد مطالعاتی: یک معلم دبیرستان

جورج 61ساله رئیس دپارتمان علوم دبیرستان و علاقه‏مندی باتجربه به کمپینگ و کوه‏پیمایی بود. روزی درحالی‏که در جنگل پیاده‏روی می‏کرد، غیرمنتظره و ناگهانی، به‏شدت ترسید و به‏سختی توانست قبل از تاریک شدن هوا خودش را به ماشینش برساند. طی چند ماه بعد، او به‏آرامی علاقه‏اش را به سرگرمی‏های معمولش از دست داد. برای مثال، پیش از این عاشق مطالعه بود، اما ناگهان علاقه‏اش را به کتاب از دست داد و دیگر هرگز به کوه‏پیمایی نرفت. در تطبیق دسته‏چکش دچار مشکلاتی شد و مشکلاتی در محاسبات ساده و دم‏دستی پیدا کرد. چندین‏بار هنگام رانندگی در مناطقی که قبلاً برایش آشنا بود، گم شد. از آنجا که آگاه بود حافظه‏اش به مشکل برخورده است، شروع به نوشتن یادداشت‏هایی برای خود کرد تا کارهای روزمره را از یاد نبرد. در تغییری غیرمعمول، ناگهان تصمیم گرفت خودش را بازنشسته کند، بدون اینکه دراین‏باره از قبل با کسی صحبت کرده باشد. پس از بازنشستگی، بیشتر روز را به مرتب کردن وسایل خانه می‏گذراند و آنها را از نقطه‏ای به نقطۀ دیگر خانه می‏برد. لجباز و یک‏دنده شد و با کوچک‏ترین بهانه دعوا راه می‏انداخت. پس از مدتی برای اصلاح صورت و لباس پوشیدن به کمک نیاز داشت.

شش سال پس از ظهور نخستین علائم، او تحت معاینۀ فیزیکی قرار گرفت. نمی‏توانست به پزشک بگوید که کجاست یا اکنون چه تاریخی و کدام روز هفته است. نام کالج و تحصیلات تکمیلی یا رشتۀ تحصیلی خود را به خاطر نمی‏آورد و فقط می‏توانست عنوان شغلی خود را بیان کند. در سال 1978 فکر می‏کرد جان اف. کندی رئیس‏جمهور ایالات‏متحده است. کلامش سلیس و واضح بود، اما در پیدا کردن کلمات مشکل داشت. از بسیاری عبارات طولانی و بی‏معنا استفاده می‏کرد تا این تصور ایجاد شود که قادر به حفظ مکالمه‏ای اجتماعی است. فنجان را گلدان نامید و کناره‏های عینک را «دسته». در انجام محاسبات ساده ناتوان بود و نمی‏توانست تصویر یک مکعب را کپی کند یا خانه‏ای بکشد. روحش هم خبر نداشت که اشکالی در کارش هست.

معاینات فیزیکی هیچ‏چیز غیرعادی نشان نداد و آزمایش‏های معمول آزمایشگاهی نیز طبیعی بود. اسکن توموگرافی کامپیوتری^[1] از مغز نشان داد که مغزش کوچک شده است. شرایطش رو به وخامت نهاد و به یک سال بستری شدن در بیمارستان عمومی برای معاینات فیزیکی نیازمند شد. طی سال بعد، او دیگر سخن نگفت. مدام در بخش به این‏سو و آن‏سو می‏رفت.‏ یک ‏بار از بخش قفل‏شده‏ای فرار کرد و چند مایل دورتر از بیمارستان بی‏هدف و سرگردان پیدا شد. از نظر فیزیکی ظاهراً هیچ مشکلی نداشت، درحالی‏که افت هوشی‏اش آشکار بود. در نهایت شروع به کاهش وزن کرد، به بستر افتاد و دچار انقباضات عضلانی دائمی شد. او در هفتادودوسالگی براثر ذات‏الریه درگذشت. معاینۀ مغزش پس از مرگ تشخیص بیماری آلزایمر را تأیید کرد.^([i])

تعریف زوال عقل

زوال عقل قسمی اختلال مغزی است که حافظه، تفکر و رفتار را مختل می‏کند. واژۀ زوال عقل از لاتین گرفته شده و به معنای «دور» و «ذهن» است. زوال عقل سندرم بالینی یا عارضه‏ای است که علائمی چند را از خود بروز می‏دهد و مشکلات حافظه و اختلال عملکرد فکری از مشخصات اصلی آن است. زوال عقل بیماری مشخصی نیست؛ اصطلاحی توصیفی برای مجموعه‏ای از علائم است. برخی بیماری‏ها یا جراحت‏های مختلف که بر مغز تأثیر می‏گذارند، ممکن است آن علائم را باعث شوند. تشخیص زوال عقل اغلب دشوار است. در بیشتر موارد، نخستین نشانه‏های زوال عقل خفیف‏ است. این نشانه‏ها سپس با سرعتی ثابت بدتر می‏شود. به دلایلی معلوم و مجهول، تغییرات برگشت‏ناپذیری در سلول‏های عصبی مغز (نورون‏ها) رخ می‏دهد. صدمۀ نورون‏ها اغلب پیش‏رونده است و ممکن است به‏تدریج به تخریب نورون‏ها بینجامد. عملکرد نادرست نورون‏ها باعث ایجاد مشکلات ارتباطی درون و بین نواحی مختلف مغز می‏شود که برای عملکرد طبیعی مغز حیاتی‏اند. زوال عقل عموماً افراد بالای 65 سال را مبتلا می‏کند، اما برخی از انواع زوال عقل ممکن است نوجوانان و بزرگ‏سالان را نیز درگیر کند. تاکنون، هیچ علاجی برای زوال عقل یافت نشده و در نهایت به مرگ منجر می‏شود.

جز از دست رفتن تدریجی حافظه، دیگر علائم شایع زوال عقل دشواری در یادگیری، از دست دادن مهارت‏های زبانی، سرگشتگی و مشکلات استدلال و قضاوت است. درنتیجۀ اختلال حافظه، بیماران اغلب نحوۀ استفاده از برخی اشیا را فراموش می‏کنند. برای مثال، ممکن است چگونگی استفاده از شانه، مسواک یا غذا خوردن با قاشق و چنگال را از یاد ببرند. یکی از علائم دردناک برای خانواده این است که ممکن است بیمار عزیزان خود را نشناسد. ممکن است بیماران حتی در محیط‏های آشنا گم شوند و داستان یکسانی را بارها و بارها تکرار کنند. در مراحل بعدی، ممکن است در پیدا کردن کلمات دچار مشکل شوند و نتوانند تصمیمات مسئولانه بگیرند. با پیشرفتِ عارضه، افراد اغلب دستخوش تغییراتی در شخصیت خود می‏شوند. مبتلایان به زوال عقل پیشرفته‏تر برای عملکرد عادی و ایمن ماندن به کمک بیشتر و بیشتری نیاز دارند. آنها ممکن است در همۀ جنبه‏های زندگی، ازجمله حمام کردن، غذا خوردن، استفاده از دستشویی و لباس پوشیدن، به کمک نیاز داشته باشند. همچنین ممکن است از خود مشکلات رفتاری بروز دهند، مثل بی‏قراری، اضطراب، سرگردانی، هذیان (باورهای کاذب تثبیت‏شده) و توهم (دیدن، شنیدن یا احساس چیزهایی که وجود ندارند). نمونه‏ای از هذیانی که این افراد دچارش می‏شوند، وقتی است که به‏اشتباه بر این باورند که اعضای خانواده در تلاش‏اند آنها را مسموم کنند یا اشیای قیمتی‏شان را بدزدند. برخی از این علائم را می‏توان با دارو بهبود بخشید.

یادآوری این نکته اهمیت دارد که علائم زوال عقل ممکن است در افراد مختلف و در انواع مختلف زوال عقل بسیار متفاوت باشد. در برخی از انواع زوال عقل، بیماران شاید در مرحلۀ پایانی بیماری دچار مشکلات عصب‏شناختی شوند. یکی از مشکلات عصب‏شناختی دشواری در حفظ تعادل و راه رفتن است. این مشکلات زمانی اتفاق می‏افتد که زوال مغز بر نواحی‏ای تأثیر می‏گذارد که در هماهنگی و حرکت نقش دارند. مبتلایان به زوال عقل شدید اغلب ازپاافتاده‏اند و باید در بیمارستان بستری شوند.

زوال عقل انواع مختلفی دارد و بیماری‏های مختلفی باعث آن می‏شود. انواع زوال عقل عبارت‏ است از: زوال عقل آلزایمر، زوال عقل عروقی[2]، زوال عقل پارکینسون، زوال عقل با اجسام لویی،[3] بیماری پیک[4] یا دیگر انواع زوال عقل پیشانی‏گیجگاهی و بیماری هانتینگتون.[5] عفونت‏هایی که بر مغز تأثیر می‏گذارند، مانند ویروس نقص ایمنی انسانی[6] و بیماری کروتسفلدیاکوب[7] و همچنین جراحات واردشده به سر، نیز ممکن است به زوال عقل منجر شوند. اگرچه هنوز علاجی برای زوال عقل نداریم، اما تشخیص زودهنگام مهم است. اگر مشکل به‏موقع شناسایی شود، می‏توان پیشرفت برخی از انواع زوال عقل را متوقف یا کند کرد، و درمان علائم اولیه ممکن است به بیمار فرصت دهد، قبل از لزوم بستری شدن در بیمارستان، مدت طولانی‏تری در خانه از او مراقبت شود. درمان زودهنگام تأثیر زیادی بر کیفیت زندگی بیماران و مراقبانشان دارد.

در فصل‏های بعد، برخی علائم انواع مختلف زوال عقل، علل، درمان و تحقیقات در حال انجام را بررسی خواهیم کرد و به این موضوع می‏پردازیم که برای کمک به فردی که به زوال عقل مبتلاست، چه کار می‏توانید بکنید.

[1]. computed tomography

[2]. vascular dementia (VaD)

[3]. lewy bodies

[4]. pick’s disease

[5]. huntington’s disease

[6]. human immunodeficiency virus (HIV)

[7]. creutzfeldt-Jakob disease (CJD)

[i]. Spitzer, Robert L. et al., eds. DSM-IV Case Book.Washington, D.C.: American Psychiatric Press, 1994.