زمان گمشده

توضیحات

       گزیده ای از کتاب زمان گمشده

با سر مي گويد نه

در دل اما آري

آري به تمام آن چه دوست دارد

نه , به معلم

برپاست

از او سؤال مي كنند

همه جور سؤالي

ناگهان خنده اي بي احتيار دربرش مي گيرد

و همه چيز را پاك مي كند

عددها , كلمه ها ، تاريخ ها , نام ها

عبارات و نكات انحرافي را

و بي توجه به تهديدهاي آقا معلم

و جنجال بچه هاي درسخوان

با گچ هايي از همه رنگ

روي تخته سياه بدبختي

چهره ي خوش بختي را ترسيم مي كند .

        در آغاز کتاب زمان گمشده می خوانیم

 

چند نكته و هزار سپاس          11

دوران كودكى و فقر باشكوه      15

كودك زنده در من      17

سوررآليسم و دوره‌ى شكل‌گيرى            20

جان مقدس             22

سوررآليسم ـ آميختن واقعيت و فراواقعيت            22

سوررآليسم تصادفى نيست        23

گروه اكتبر              26

گروه اكتبر و جذب مردم به‌سوى تئاتر      28

گروه اكتبر ـ سفر به مسكو       30

سينما و تولد يك فيلمنامه‌نويس ــ ديالوگ‌نويس      31

سينما ـ ژاك پره‌ور و مارسل كارنه           33

سينما ـ سينما و ادبيات           35

سينما ـ يكى شدن فيلمنامه‌نويس و ديالوگ‌نويس     37

اولين كتاب‌ها ـ پره‌ور در كتابفروشى        39

گفته‌ها ـ اصالت در انواع         41

جايگاه ادبيات ـ كتاب براى خواندن و بازيگرى      43

كولاژها ـ مهربان يا بى‌رحم      45

ترانه بخوانيم ـ وقتى نوشته‌ها به پرواز درمى‌آيند       47

نبرد به سوى تكامل ـ همدلى با ستمديدگان جهان سوم            50

ردّ توضيحات ـ «شعر همان چيزى‌ست كه به رؤيا مى‌آيد…»     52

خودآموخته             54

خودآموخته ـ نقاشى              56

خودآموخته ـ موسيقى            58

زبان چهره عوض مى‌كند          59

زنان و زن ـ هميشه مرد، چرا زن نه؟        61

حيوانات ـ حيوانات به ما شبيه هستند      63

صنعت‌گر زبان ـ نوشتن؛ خط زدن‌هاى قلم             64

شناخت‌نامه             66

فيلمشناسى             71

چند نظر درباره‌ى پره‌ور :         79

شعرها :

قصه‌ى اسب            81

شكار نهنگ            86

فصل زيبا   90

آليكانته     91

از اون‌ها زياد ديده‌ام…            92

براى تو عشق من      94

اختراعات بزرگ      95

رويدادها    101

نشانه‌ى دستورى       117

پدر ما       120

خيابان سن             122

شاگرد تنبل             126

گل‌ها و تاج گل‌ها    128

بازگشت به وطن       132

كنسرت موفق نبود     135

فصل هسته             138

ترانه‌ى حلزون‌هايى كه به خاكسپارى مى‌روند          145

ساحل       148

خواب صبح            152

به خانه‌ى من           156

شكار بچه   159

خانوادگى   162

من همينم كه هستم     164

ترانه  در خون          166

اين عشق   170

تكليف مدرسه          174

صبحانه      177

دختر فولاد             179

پرندگان دغدغه        181

نوميدى رو نيمكتى نشسته        183

ترانه‌ى شكارچى پرنده            186

براى كشيدن يك پرنده             187

شن‌هاى روان          190

تقريبن       191

راه راست   193

مرد بزرگ              194

چرخ دستى يا اختراعات بزرگ              195

شام آخر    196

عجب خانواده‌اى!      197

مدرسه هنرهاى زيبا   199

تجلى         201

ماشين خرمن‌كوب      204

آينه‌ى شكسته          207

مرخصى نظامى        208

نظم نوين    209

ملاقات با پرنده‌ها     212

آن چه بايد بشود مى‌شود         214

گسترده و سرخ        215

ترانه         216

انشاى فرانسوى       217

خورشيد گرفتگى      218

ترانه‌ى زندانبان        219

اسب قرمز              221

شرط‌بندى‌هاى احمقانه             222

اولين روز   223

پيام          224

جشن        225

در دكان دختر گلفروش           227

حماسه       229

سلطان       230

و جشن ادامه دارد     232

رنج‌نامه‌ى ونسان       234

يك‌شنبه     237

باغ          238

پاييز         239

Paris At Night            240

دسته‌گل     241

باربارا       242

فهرست اموال          245

نبايد…       250

گفت‌وگو    252

اوزيريس يا فرار به مصر         254

سخنرانى درباره‌ى صلح           256

مأمور بليت             257

سلام بر پرنده           259

زمان گمشده            265

لاميرال      266

ميدان كاروزل          267

جنگ با فرشته 1      270

همراهان     272

گردش پيكاسو         274

چند نكته و هزار سپاس

 

 

 

ترجمه‌ى اشعار ژاك پره‌ور به فارسى در ايران به گذشته‌اى نه‌چندان دور مى‌رسد. بزرگانى چون حسن هنرمندى و پرويز ناتل خانلرى از نخستين مترجمانى بودند كه تعدادى از شعرهاى پره‌ور را به فارسى برگرداندند. بعدها همايون نوراحمر و احمد شاملو نيز بر اين امر همت گماردند.

رضا سيدحسينى و محمدرضا پارسايار از ديگر استادانِ مترجمِ علاقمند به اشعار پره‌ور هستند. در نسل جديد مترجمين نيز، اين كشش و علاقه به شعرهاى ژاك پره‌ور مشهود است. صرف نظر از نگاه شاعرانه، مفاهيم انسانى و صلح‌طلبانه‌ىِ شعرها، آن‌چه كه مترجمين را در نسل‌هاى مختلف شايد تشويق به ترجمه مى‌كند، همانا چالش سخت و زيبايى‌ست كه هنگامِ ترجمه و انتخاب و ساخت واژگان مترجم با آن مواجه مى‌شود. برگردان اشعار پره‌ور در وهله‌ى اول به نظر مى‌رسد كه چندان دشوار نباشد، ولى تعبير صحيح‌تر، سهل و ممتنع بودن ترجمه‌ى اشعار است. توضيح زير، بيانِ چرايىِ اين دشوارى‌ست در پاره‌اى موارد :

ــ بازى با كلمات، يكى از خصلت‌هاى رايج شاعرانه در شعرهاست، كه لذت از متن را براى خواننده‌ى فرانسوى زبان مضاعف مى‌كند.

Éواژه‌ى PensÅe در گل‌ها و تاج گل‌ها، دو معنى دارد: «گل بنفشه» و «انديشه» دارد. باز در همين شعر پره‌ور از champs ÅlysÅes
(دشت‌هاى افتخار) به قرينه‌ى Champs ElysÅes (خيابان شانزليزه) بهره‌ورى مى‌كند.

Éدر فصل هسته، ترتيب Les omnibus È chevaux (درشكه‌هاى اسبى) و les Åpingles È cheveux (سنجاق‌سر) را به‌هم مى‌ريزد و تركيبات جديدى مى‌سازد: درشكه‌هاى چوبى و سنجاق‌هاى اسبى.

Éرنج‌نامه‌ى ونسان، حكايت مردى‌ست از فسفر و خون. وقتى فرانسه‌ى اين شعر را مى‌خوانيم، از شنيدن «ونسان» و «sang» يك آهنگ به گوش‌مان مى‌رسد، گويى در نام «ونسان»، خون مى‌بينيم و مى‌شنويم.

Éدر سطرهاىِ پايانىِ نبايد… با ابتكار ديگرى مواجه مى‌شويم : Auto-monument.  “auto”در ابتداى هر واژه‌اى قرار بگيرد از آن اسمى مى‌سازد كه عملكردش به خودش بازمى‌گردد، به‌عنوان مثال اتومبيل به معنى خودرو، و اتوبيوگرافى به معنى خودنوشت است. auto-monument از كلمات ابداعى شاعر است.

Édonner L’exemple (سرمشق بودن)، exemple (به‌عنوان مثال)، exemplaire (نمونه يا مثال زدنى) بازى ديگرى‌ست در ملاقات با پرنده‌ها.

Éدر به خانه‌ى من، به زحمت مى‌توان واژه‌ى پا را به احمق بودن مربوط دانست، كه به تناسب مصرع‌هاى بالا آمده است :

Faut Átre bÁtes comme l’homme l’est si souvent

pour dire des choses aussi bÁtes

Que bÁte comme ses pieds gai comme un pinson

ــ بازى با علامت‌هاى نگارشى در شعر Accent grave و نيز آوردن اصطلاحات اشاره‌اى ــ Claquer sur L’ongle ـ در ملاقات با
پرنده‌ها، نشان از تنوع شگردهاى شاعرانه دارد.

ــ براى ترجمه شعرهاى پره‌ور، شناختِ رويدادهاى اجتماعى و سياسى، مى‌تواند مؤثر واقع شود.

Éبه عنوان مثال اصل حكايتِ شكار بچه و بازگشت به وطن را بايد در روزنامه‌ها و تاريخ جست. شكار بچه روايتِ فرار سى نوجوان از بازداشتگاه و بازگشت به وطن، داستان جنايتكارِ مشهور آن دوره ــ پى‌ير فرانسوآ لانسر ــ است.

ــ شناخت از مسيحيت و اعتقادات ِ مذهبىِ ملت فرانسه نيز بسيار در درك و برگردان اشعار لازم است.

Éريشويى كه بر آب راه مى‌رود همان عيساى مسيح است در آن‌چه بايد شود.

Éشام آخر، عيساى پيامبر و دوازده تن از حواريون را نشان مى‌دهد.

Éجنگ با فرشته، به‌ظاهر مسابقه‌ى بوكس است. بوكس‌باز در گوشه‌ى رينگ نشسته است. مسابقه آغاز مى‌شود و مربى وقتى مى‌بيند بوكس‌باز به شدت آسيب ديده و كتك خورده و سلامتى‌اش در خطر است، اسفنج را به ميان رينگ پرتاب مى‌كند، به اين معنى كه داورِ مبارزه بايد بازى را قطع كند. و اما وراى اين تصويرها، نگاهى مقايسه‌اى وجود دارد به اسطوره‌ى يعقوبِ تورات كه در مبارزه فقط پايش آسيب مى‌بيند، اما بوكس‌باز (ضدقهرمان) در نبردش با نيروهاى شر (جنگ‌ـنازيسم) تمام هستى‌اش را از دست مى‌دهد.

Éروز پانزدهم ماه اوت، روز عروج مريم مقدس است در فصل زيبا.

Éفرانسوى‌هاى كاتوليك، روزهاى يك‌شنبه براى رفتن به كليسا وشنيدن خطبه‌ى كشيش لباس‌هاى تميز مى‌پوشند، اصطلاح habillÅ en dimanche از همين جا مى‌آيد.

توضيحات اشاره شده در بالا از جمله نكاتى‌ست، و سعى بر آن بوده در پاورقى‌ها به شكل كامل‌ترى تكميل‌كننده‌ى مفهوم شعرها باشند.

اين كتاب برگردانى‌ست از متنِ فرانسوىِ Paroles چاپِ سال 1972، انتشارات گاليمار، كه با توصيف يك شام سران در پاريس آغاز مى‌شود و با فانوس جادويى پيكاسو به پايان مى‌رسد. كتابِ گاليمار شامل 95 شعر مى‌شود، كه در ترجمه 81 شعر مورد بررسى قرار گرفت. شعر نخستين و پايانى و 12 شعر ديگر در اين مجموعه قرار نگرفتند، و اميد است با انتشار جلد دوم در آينده‌ى نزديك، ديوان شعر «گفته‌ها» (Paroles) تكميل شود. عنوان كتاب، «زمان گمشده»، انتخابى‌ست از ميان يكى از اشعار در همين كتاب.

در پايان لازم مى‌دانم قدرشناسىِ صميمانه‌ى خود را از دوستانِ بزرگوارى كه در بخش‌هايى از ترجمه مرا يارى رساندند، اعلام كنم. هزار بار سپاس از جناب آقاى فريور اقوامى، دوست فرهيخته و زبان‌شناس، مقيمِ فرانسه، كه اكثر ترجمه‌ها را با متن فرانسوى آن مطابقت دادند و نكات قابل توجهى را در خصوص شناختِ بيش‌ترِ شعرها عنوان فرمودند. همچنين از آقاى على عبداللهى كه به ترجمه‌ى سى شعر از نمونه‌ى آلمانى آن توجه كردند، تشكر مى‌كنم. توجه خانم‌ها مهتاب بلوكى و خجسته كيهان و آقاى اسدالله امرايى در بيان چند نكته در ترجمه و خانم سيما اكرم‌زاده بابت سعه‌ى صدر و صبر و حوصله در تنظيم حروف‌چينى و صفحه‌بندى نيز شايان قدرشناسى است.

          مريم رييس‌دانا