در خلوت غزل (گزيده‌ى هزار سال غزل پارسى)

رضا شیرزادی

كلمه‌ى غزل در اصل به معناى حديث عشق، عاشقى‌كردن، و عشق‌باختن است كه در واژهاى تقدس‌آميز يحب و يحبونه، بر اريكه‌ى عرش نواخته شد و از من سخن مى‌گويد : «كنتُ كنز مَخفيآ فاحبَبتُ اَن اُعرفَ …»

شعر با موسيقى ارتباط تنگاتنگى دارد. از اين رو شعر غنايى، معناى گسترده‌ترى مى‌يابد. در گذشته شعرى كه با موسيقى و ساز (لير) نواخته مى‌شد را شعر غنايى ناميدند كه آفريده‌ى قوه‌ى عاطفى و احساسات درونى شاعر است. شعر اصيل، احساسات و عواطف شخصى را بيان مى‌كند؛ زيرا نيايش رب نوع‌ها و مناجات، در لحظات شادمانى، وحشت و… از عواطف سيّال انسان بَدَوى سارى مى‌شد. شعر غنايى آغاز خلقت شاعرانگى بشر است كه جنبه‌ى سفارشى و عايدات مادى شاعر در آن رنگى ندارد و اوج ادبيّت را به عرش مى‌رساند، برخلاف شعر حماسى كه مولود اراده است و از ضمير غايب او روايت مى‌كند و يا شعر تعليمى كه با هدف آينده‌نگرى و خير و مصلحت انديشى؛ تو را مورد خطاب قرار مى‌دهد؛ در غزل بيشتر، من با من در گفتگو است؛ شاعر به زمان حال نظر دارد و احساسات و عواطفش، صادقانه و صميمى است چنان كه مولانا مى‌فرمايد  :

بازآمدم، بازآمدم، از پيش آن يار آمدم         در من نگر، در من نگر، بهر تو غمخوار آمدم

شادآمدم، شاد آمدم، از جمله آزاد آمدم         چندين هزاران سال شد، تا من به گفتار آمدم

انتشار كتاب در خلوت غزل به كوشش آقاى دكتر رضا شيرزادى چشم‌اندازى اميدواركننده پديد مى‌آورد كه هنوز شور و غوغاى غزل در ميان دوستداران ادب پارسى فروننشسته است، هنوز هم به رغم دشوارى‌هاى زمانه، كسانى يافت مى‌شوند كه عمرى را بر سر غزل بگذارند و به كار سترگ پژوهش در باب غزل، نرد عشق ببازند.

39,000 تومان

ناموجود

جزئیات کتاب

وزن 1100 گرم
ابعاد 23 × 18 سانتیمتر
پدیدآورندگان

دکتر رضا شیرزادى

نوع جلد

گالینگور

SKU

97018

نوبت چاپ

1394

شابک

978-600-376-043-1

قطع

وزیری

تعداد صفحه

711

سال چاپ

1394

موضوع

شعر کلاسیک

تعداد مجلد

یک

وزن

1100

گزیده ای از کتاب در خلوت غزل

بوى جوى موليان آيد همى         ياد يار مهربان آيد همى

ريگ آمو و درشتى راه او         زير پايم پرنيان آيد همى

آب جيحون از نشاط روى دوست         خنگ ما را تا ميان آيد همى

اى بخارا شاد باش و دير زى         مير زى تو شادمان آيد همى

مير ما هست و بخارا آسمان         ماه سوى آسمان آيد همی

مير سرو است و بخارا بوستان         سرو سوى بوستان آيد همى

آفرين و مدح سود آيد همى         گر به گنج اندر زيان آيد همى.

در آغاز کتاب در خلوت غزل می خوانیم

 

پيش‌گفتار   11

انتخاب روحِ ايرانى     15

شعر، موسيقى، غزل    23

پيوندى عميق             25

مقدمه        27

رودكى بلخى             39

سنايى غزنوى            42

انورى        47

جمال‌الدين عبدالرزاق اصفهانى                 53

خاقانى شروانى           58

عطّار نيشابورى          64

فخرالدين عراقى        86

فريد اصفهانى             94

همام تبريزى              96

نزارى قهستانى           101

زندگى نامه :             101

اوحدى مراغه‌اى        107

خواجوى كرمانى       125

عماد فقيه كرمانى       142

عبيد زاكانى               156

سلمان ساوجى           158

شاه نعمت‌الله ولى       173

عبدالرحمان جامى      177

بابافغانى شيرازى         191

كمال‌الدين محتشم‌كاشانى         200

وحشى بافقى              211

شيخ بهايى                 220

عرفى شيرازى            224

نظيرى نيشابورى        233

شرف‌الدين شاپورتهرانى            239

فصيحى هروى           243

ابوطالب كليم‌كاشانى                 246

طالب آملى                251

فياض لاهيجى            265

صائب تبريزى            272

ملامحسن‌فيض‌كاشانى               285

بيدل دهلوى              296

حزين لاهيجى            304

هاتف اصفهانى          322

سحاب اصفهانى         330

مجمر اصفهانى           337

واله اصفهانى              339

نشاط اصفهانى            342

زرگر اصفهانى           348

يغماى جندقى            349

فروغى بسطامى          353

قاآنى شيرازى            362

سروش اصفهانى         368

ميرزا حبيب خراسانى                370

وقار شيرازى              380

افسر كرمانى              384

وحدت كرمانشاهى    386

اديب نيشابورى          388

عبرت نائينى               392

فصيح‌الزمان شيرازى   399

شوريده‌ى شيرازى      403

صفاى اصفهانى          414

سرخوش تفرشى        416

صغير اصفهانى           418

اقبال لاهورى             422

عارف قزوينى            427

ابوالقاسم لاهوتى        433

محمود تندرى           436

ملك‌الشعراى بهار      438

نظام وفا      443

فرخى يزدى              448

يحيى ريحان              452

جلال‌الدين همايى      454

حسين پژمان بختيارى                458

محمدحسين شهريار   461

قاسم رسا    466

ذوقى همدانى            469

رعدى آذرخشى         472

رهى معيرى               477

اميرى فيروزكوهى      482

ابراهيم صهبا              489

مؤيد ثابتى                 492

هادى پيشرفت            496

ابوالحسن ورزى         498

احمد گلچين معانى    502

فريدون توللى            509

على اشترى                514

رحيم معينى كرمانشاهى             520

عبدالعلى اديب برومند               524

اسماعيل نواب صفا     528

پروين دولت‌آبادى     532

مشفق كاشانى            538

سياوش كسرايى         543

فريدون مشيرى          547

عبدالله الفت               556

نظمى تبريزى             560

مهرداد اوستا              571

شرف‌الدين خراسانى                 576

هوشنگ ابتهاج          579

سيمين بهبهانى            587

مهدى اخوان‌ثالث       599

نادر نادرپور               607

فخرالدين مزارعى      611

فروغ فرخزاد              616

منوچهر نيستانى          618

پرويز خائفى              621

نوذر پرنگ                623

محمدرضا شفيعى‌كدكنى           625

سيدعلى موسوى‌گرمارودى       630

محمدعلى بهمنى        633

حسين منزوى            639

سيدحسن حسينى       653

سلمان هراتى              658

قيصر امين‌پور            661

تك غزل‌ها               668

فهرست منابع             701

پيش‌گفتار

 

گامى بلند در راهى بى‌پايان

 

 

 

 

كتاب «در خلوت غزل» كه به كوشش آقاى دكتر رضا شيرزادى تدوين شده، جاى خالى يك منبع مهم ادبى را براى پژوهش در عرصه غزل پر كرده است و مى‌تواند مرجع معتبر و قابل اعتمادى براى بررسى غزلِ فارسى، شناخت سرچشمه‌هاى آن و درك تحول آن طى تاريخ به شمار آيد. غزل، فخر ادب پارسى است و در سير تاريخى خود به مهم‌ترين نوع ادبى ايران تبديل شده است. از اين رو در عرصه پژوهش‌هاى ادبى، غزل‌پژوهى جايگاه ويژه‌اى را به خود اختصاص مى‌دهد.

در رهگذر ايام و در ميان سخن سرايان و پارسى گويان، غالبآ اديب به كسى گفته مى‌شده كه توانايى سرودن غزل داشته باشد. از اين رو غزل، ملاك و معيارى براى سنجش توانايىِ اهل ادب به شمار مى‌آمده است. در دوره كنونى و به رغم رواج قالب‌هاى نوينى همچون شعر نيمايى، شعر سپيد و شعر آزاد، هنوز هم غزل بر تارك ادبيات معاصر نشسته و جايگاه شامخ و استوار خود را در ميان انواع ادبى معاصر از دست نداده است. تداوم غزل به عنوان يكى از قالب‌هاى ادبىِ زنده و رايج، جدا از تداوم حيات جنبه‌هاى معنوى و عاطفىِ غزل‌سرايى سنتى، به معناى بقاى نظام مدوّن وزنِ شعر فارسى در قالب‌هاى عروضى است. در هر صورت هيچ غزلى بدون يكى از اوزان ثبت شده پيشين (و يا همراه با اصلاحاتى در اوزان گذشته) نمى تواند شكل بگيرد و همين امر، راه را براى تحول و تكامل وزن در آينده ادبيات ايران باز مى‌گشايد.

از اين گذشته، تصور هر گونه سيمايى از عشق در سرزمين ما بدون توجه به غزل، به عنوان اصلى‌ترين واگويه اديبانه عشق، در ميان ما ايرانيان ناممكن است. آنچه در اين مجموعه، از تاريخِ كمابيش هزار ساله غزل گِرد آمده است، نمونه چشمگيرى از نمايش اين سير تاريخى و چگونگىِ تحول غزل در طول ايّام بوده است. اين مجموعه شامل نمونه‌هاى غزل، از بيش از
صد شاعر دوره كهن و معاصر است و براى پژوهشگران ادب فارسى، ميدانى گسترده براى تحقيقات ادبى بر روى اين جلوه‌ها و چهره‌هاى بارزِ غزل، در ادبيات ما است. براى نمونه مى‌توان اين زمينه‌ها را براى عرصه تحقيق بر روى اين مجموعه انتخاب كرد :

– بحث پيرامون وزن و بسامد اوزان عروضى در غزل‌هاى حاضر

– بحث پيرامون رديف و نقش واژگان سازنده رديف در ساختار اين غزل‌ها

– بحث پيرامون قافيه و روش‌هاى شكل‌گيرى قافيه در غزل‌هاى برگزيده

– مقايسه عشق حقيقى و مجازى در غزل‌ها

– شيوه‌هاى تصويرآفرينى و صور خيال و كاربرد آرايه‌هاى علم بيان

– شناخت آرايه‌هاى لفظى و بررسى بسامد و تحول اين آرايه‌ها در گذر تاريخى

– بررسى ظرفيت‌هاى موسيقيايى غزل‌ها و جايگيرى هر يك از آنها در دستگاه‌ها و گوشه‌هاى رديف آوازى موسيقى ايرانى

– بررسى زبان‌شناختى و درك تحول زبان در مقولات آواشناختى، واژه‌شناختى و همچنين در صورت نحوى و تركيبى كلام در جريان تاريخ شكل‌گيرى غزل هاى حاضر

– بررسى سبك‌شناختىِ اين غزل‌ها و استخراج تفاوت‌هاى سبكى آنها

– بررسى ابيات مطلع و مقطع و چگونگى حُسن آغاز و حُسن ختام در اين غزل‌ها

در اين كتاب البته جاى سه غزل‌سراى بزرگ، تعمدآ خالى است: مولانا ، سعدى و حافظ. چرا كه بى‌گمان از ميان غزل‌هاى آنان، برگزيدن چند غزل، دشوار و چه بسا ناممكن مى‌نموده است. اين سه شاعر، در اوج غزل سنتى ايران قرار گرفته‌اند و همه غزل‌هاى آنها در مذاق اهل ذوق، شيرين است. ملاك اين حلاوت و پسند را بايد آن بدانيم كه غالب غزل‌هاى اين سه شاعر بزرگ، توسط اهل موسيقى، براى آواز و يا تصنيف برگزيده شده‌اند و همين بس كه بسيارى از آنها با نواى جاودانه استادانِ آواز، در خاطره مشتاقانِ ادب ثبت و ضبط شده‌اند.

در عهد قاجار، فرصت‌الدوله شيرازى كتابى فراهم آورد با عنوان بحورالالحان. او در اين كتاب كه در نوع خود بى‌نظير بوده است، در حد شناخت خود از موسيقى و اوزان عروضى، طى دسته بندى جالبى براى هر وزن، گوشه‌يا گوشه‌هايى را كه در هر يك از دستگاه‌هاى موسيقى ايرانى مى‌توان شعرهاى آن وزن را در آنها به آواز خواند، تعيين كرده است. اگر چه مى‌توان مدعى شد كه كليه اوزان عروضى را در همه گوشه‌هاى رديف آوازى موسيقى ايرانى مى‌توان اجرا كرد، اما جا دارد دكتر رضا شيرزادى چنانچه اين راه را بخواهند ادامه دهند همچون فرصت‌الدوله شيرازى گوشه‌هاى پيشنهادى براى هر وزن را در جلد دومى كه بر اين كتاب ارزشمند مى‌نگارند، ارائه كنند. به ويژه آنكه ايشان خود آشنا به آواز و موسيقى اصيل ايرانى هستند و با اين كار مى‌توانند بابى جديد در انطباق گوشه‌هاى دستگاه‌هاى موسيقى
مقامى ايران با اوزان عروضى شعر پارسى بگشايند.

بى‌ترديد چه براى اهل ادب و يا اهل موسيقى و چه براى زبان‌شناسان و همچنين پژوهندگان تاريخ و فرهنگ ايران زمين، كتاب «در خلوت غزل» دروازه‌اى خواهد بود براى تحقيق و تعمق در احوال سخن سرايان اين سرزمين و سرآغازى مى‌تواند باشد بر پويه پژوهشى آنان كه مى‌خواهند در غزل فارسى تدقيق و تدبّر بيشترى به عمل آورند.

               دكتر عطاالله كوپال

            تابستان 1392  

 

نقد و بررسی‌ها

هنوز بررسی‌ای ثبت نشده است.

اولین کسی باشید که دیدگاهی می نویسد “در خلوت غزل (گزيده‌ى هزار سال غزل پارسى)”