عباس اقبال آشتیانی
به‌واسطه پراكنده بودن منابع تاريخ ايران در حال حاضر و مختفى ماندن بسيارى از آنها در گوشه و كنارها و نداشتن كتابخانه‌ها و موزه‌هاى عمومى و نبودن چاپ‌هاى انتقادى از كتب قدما و عدم اطّلاع مردم ايران به روش تاريخ‌نويسى فرنگى امروز به‌هيچ‌وجه نمى‌توان از يك نفر بلكه از چند تن زيردست نيز توقع آن را داشت كه تاريخ تفصيلى ايران را چنان‌كه مطلوب است و به شكلى كه قابل همسرى با اين‌گونه تواريخ از ممالك فرنگ باشد به نگارش درآورند و زبان فارسى و مملكت ايران را از اين احتياج مبرم خلاص بخشند. اگرچه بدبختانه در مملكت ما مردم اصلاح هر امرى و اقدام به هر كارى را بدون مطالعه از دولت انتظار دارند و خود حاضر به هيچ‌گونه جنبشى نيستند ولى در پاره‌اى موارد خاص، دولت خواهى‌نخواهى بايد مقدم باشد و به‌واسطه عدم مقدرت مردم يا به علّت نشناختن راه مصلحت خود به اجراى بعضى نقشه‌ها مباردت نمايد، بعضى تأسيس كتابخانه‌ها و موزه‌هاى عمومى و جمع‌آورى منابع اطلاعات از افراد خصوصى ساخته نيست و اگر هم ساخته باشد، به‌واسطه محدود بودن ميزان مقدرت ايشان چنان‌كه بايد به‌سرعت و انتظام مطلوب انجام‌پذير نمى‌شود. دولت بايد نقشه و پروگرام خاصى جهت اين‌گونه منظورهاى معنوى طرح كند و وسايل آن را در حد امكان مهيّا ساخته در دسترس اهل علم بگذارد تا ايشان به‌تدريج اين كار عظيم را به آخر برسانند.
