با علیرضا رئیس‌دانا مدیر مؤسسۀ انتشارات «نگاه»

اخیرا مجموعه اشعار شاعران بزرگ شناخته شده ایرانی با عنوان «شعر معاصر ایران» از سوی انتشارات «نگاه» وارد پیشخوان کتابفروشی‌ها شده است. این مجموعه مشتمل بر آثار شاعران معاصر ایرانی و کشورهای دیگر است که پنج جلد آن به تازگی منتشر شده و باقی مجلدها قرار است در سال آینده منتشر شود، به همین بهانه با علیرضا رئیس‌دانا مدیر انتشارات «نگاه» به گفت‌وگو نشسته‌ایم‌.

ظاهرا ایده گردآوری و انتشار این مجموعه از سال‌ها پیش در ذهن شما وجود داشته، درست است؟
همین‌طور است، در واقع فکر گردآوری و تدوین چنین مجموعه‌ای از 25 سال پیش در من شکل گرفت، تصمیم داشتم آثار شاعران معاصر ایران که هریک به فراخور مولفه‌هایی که داشته‌اند و توانسته‌اند به نوعی بر ادبیات معاصر ما تاثیر داشته باشند را منتشر کنم. تا اینکه اخیرا این خواسته به مرحله تحقق رسید و این مجموعه مشتمل بر آثار 35 شاعر معاصر به چاپ رسیده است. به‌طور کلی پنج جلد این مجموعه مشتمل بر «شمس لنگرودی»، «نصرت رحمانی»، «سیدعلی صالحی»، «رهی معیری» و «محمدعلی بهمنی» اخیرا منتشر شده و پنج مجموعه دیگر از قبیل «نادر نادرپور»، «ژاله اصفهانی»، «یدالله رویایی»، «حسین منزوی»، «شهریار» و «محمدعلی سپانلو» هم بعد از عید نوروز امسال در بازارهای کتاب عرضه می‌شوند.

اساسا ضرورت تدوین چنین مجموعه‌ای چه بوده است؟
احساس می‌کردم خلأ چنین مجموعه‌ای در حیطه ادبیات معاصر ما خالی است و هرچه پیشتر آمدیم که شناخت کافی نسبت به این چهره‌های شاخص ادبی وجود داشته باشد به چشم نمی‌خورد، به‌ویژه امروز که بین کتاب و جوانان تا حدودی فاصله افتاده و بیشتر از آن که کتاب مردم را مشغول نگاه دارد، شبکه‌های مجازی است که وقت افراد را می‌گیرد. با این‌حال نمی‌توان میزان تاثیرگذاری شاعران معاصر را در تاریخ ادبیات ما نادیده گرفت. از این‌ها گذشته وقتی ایده شکل‌گیری چنین مجموعه‌ای به ذهنم رسید به این مساله فکر کردم که اگر یک فرد علاقه‌مند بخواهد روی اشعار و شیوه و سبک هرکدام از این شاعران به پژوهش بپردازد منبع موثقی در دست ندارد، به‌عنوان مثال اگر کسی بخواهد درباره «فریدون توللی» تحقیق کند با کمبود منابع در این زمینه برمی‌خورد، چون پیش از این مجموعه، کتابی درباره توللی چاپ نشده بود که فرد بتواند به آن مراجعه کند. حالا انتشار چنین مجموعه‌ای صرف‌نظر از دیگر ویژگی‌هایی که دارد طبعا می‌تواند دستمایه مطلوبی برای پژوهش روی شعر معاصر هم باشد.

به نظرم یکی از مولفه‌های این مجموعه انتشار هرجلد در قطع پالتویی است، این مساله باعث می‌شود خریداران به سهولت کتاب را با خود حمل کنند؟
ما هم زمانی که می‌خواستیم مجلدهای این مجموعه را در قطع پالتویی منتشر کنیم به این مساله فکر کرده بودیم، ضمن اینکه در گردآوری و انتشار این مجموعه تلاش کرده‌ایم تمام استانداردهای جهانی را به کار بگیریم تا بتوانیم اثری شاخص ارائه دهیم.

طی سال‌های اخیر شاهد غلبه آثار داستانی بر بازار کتاب بوده‌ایم، در واقع تجربه فروش و اقبال مخاطب این نکته را اثبات کرده که اغلب مخاطبان کتابخوان بیشتر به سمت وسوی مطالعه آثار داستانی علاقه‌مندند و مجموعه‌های شعر در انزوا قرار گرفته‌اند، نظر شما در این باره چیست؟
ببینید ما در کشوری زندگی می‌کنیم که پیشینه طولانی در حیطه شعر دارد، شعر همیشه و در تمام برهه‌ها در زندگی روزمره ما جاری و ساری بوده و تاثیرگذاری شعر در زندگی ایرانیان را نمی‌توان نادیده گرفت. اما اینکه می‌گویید در سال‌های اخیر بازارهای کتاب از مجموعه داستان‌ها و رمان‌ها اشباع شده تا حدودی درست است، درعین‌حال فراموش نکنیم اگر مخاطبان نسبت به خواندن آثار داستانی گرایش بیشتری دارند به این خاطر است که آثار داستانی به دلیل ویژگی‌هایی که دارند آسان‌تر قابل فهم هستند و طبعا شعر همیشه مخاطبان خاص داشته و هر کسی نمی‌تواند به مقصود شاعر از یک شعر پی ببرد.

پس شما این مساله را قبول ندارید که امروز شعر از جریان عادی زندگی خارج شده است؟
نه من این‌طور فکر نمی‌کنم، در عین‌حال باید به این مساله توجه داشته باشیم که وضعیت شعر امروز فقط مختص کشور ما نیست، در همه جای دنیا شرایط به این شکل است و شعر همیشه مخاطبان محدود و معدودی داشته است. نکته بعدی شرایط نامساعد حوزه نشر است که آن هم فقط به کشور ما محدود نمی‌شود، به‌عنوان مثال تیراژ کتاب در کشورهای دیگر مثل اتریش، آلمان، اسپانیا و… هم پایین آمده و افت کرده است. یک بخش این معضل هم به کمرنگ شدن پاتوق‌های فرهنگی و در مقابل، پررنگ شدن شبکه‌های مجازی در زندگی مردم برمی‌گردد.

راه‌ کارتان برای مرتفع کردن معضل افت تیراژ چیست؟
به نظرم باید تمهیدی اندیشیده شود تا هیات امنا کتابخانه‌های عمومی و فرهنگسراها به خرید کتاب‌های بیشتری از ناشران بپردازند، این خرید هم باید عادلانه و از طیف‌های مختلف ناشران صورت بگیرد تا هم به وضع نابسامان نشر کمکی شود و هم مخاطبان بیش از این به سمت‌وسوی کتابخوانی ترغیب شوند ولی اگر قرار باشد به شکل گزینشی از برخی ناشران کتاب خریده شود طبعا برآیند مثبتی در پی نخواهد داشت.