نگاه: «ستارخان» داستانی است از زندگی ستارخان قره‌داغی (از سرداران جنبش مشروطه ایران ملقب به سردار ملی) به قلم عباس پناهى ماکویی. ماکویی در تمام آثار قلمى خود، به ویژه در رمان‌هایش، ضمن به تصویر كشیدن زندگى حقیقى مردم ایران بخصوص آذربایجان، تاریخچه پیكارهاى دلیرانه مردم به خاطر آزادى و استقلال و سرانجام دستیابى به آینده‌اى روشن را با استادى و قلمى ساده و شیرین بیان مى‌كند. وى در پى اقامت ممتد در شهرهاى گوناگون آذربایجان و دیگر شهرهاى ایران و آمیزش با قشرهاى مختلف مردم، به ژرفاى نهادهاى اقتصادى ــ اجتماعى، سنّت‌ها، روابط طبقه حاكم با خلق‌هاى ستم‌دیده پى برده و این آگاهى‌ها را موشكافانه و ماهرانه در سطر سطر رمان‌هایى كه از خود به یادگار گذاشته، آورده است؛ از جمله در داستان چوپان اسرارآمیز، عاشقان زیبا، مجموعه شب‌هاى تبریز (چاپ باكو، سال 1950 م.) مبارزان (باكو، 1952 م.) گیزلى زیندان (زندان پنهان، باكو، 1964 م.) رمان خیابانى و حیدرخان عمواوغلى و رمان بزرگ خود ستّارخان كه اینك پیش‌رو دارید.
رمان ستّارخان یكى از بزرگ‌ترین آثار هنرى عباس پناهى ماكوئى است كه درباره انقلاب مشروطیت ایران آگاهى‌هاى بس گرانبهایى را به دست مى‌دهد. درباره رهبرى تواناى این جنبش، درباره سازمان رزمى و سرانجام درباره ستّارخان و همرزمان‌اش راستى‌هایى را بازگو مى‌كند. پناهى در این رمان از جنبش‌هاى آزادیبخش ملّى، زندگى قشرها و طبقه‌هاى گوناگون ایرانیان، به ویژه آذربایجان و تبریزیان، و تاریخچه پیكارهاى سیاسى و نظامى مردم سخن به میان مى‌آورد و چهره‌هاى وابسته به ملیّت‌هاى گوناگون ایران (فارس و آذربایجانى و كرد و ارمنى) و نقش آن‌ها در روند جنبش مردمىِ مشروطه و نیز فعالیّت‌هاى نمایندگان دولت‌هاى امپریالیستى مقیم ایران را در آن زمان به خوبى نشان مى‌دهد. در این رمان از ناجور بودن محیط اجتماعى ایران ضمن اوج‌گیرى پیكارهاى انقلابى به ویژه در زمان قیام تبریز زیر رهبرى ستّارخان در بلواى تبریز، صحنه‌هاى به یادماندنى و حكایات شیرین و در عین‌حال دلگزایى به تصویر كشیده شده است.
پناهى در خلق رمان ستارخان كه مى‌توان آن را بزرگ‌ترین و نخستین رمان تاریخى در خصوص انقلاب مشروطیت به شمار آورد، همواره كوشیده است رویدادهاى زمان جنبش را به گونه‌اى همه‌جانبه بررسى كند. اِشراف نویسنده در خلق اثر به مسائل تاریخى و دسترسى به پاره‌اى از اسناد و مدارك حسّاس انكارناپذیر است. شایستگى بى‌چون و چراى این نوشته‌ها از آنجا ثابت مى‌شود كه نویسنده ضمن یاد كردِ آگاهى‌هایى درست و دست اوّل از ویژگى‌هاى رهبران جنبش، مبناى علمى پرارزشى را درباره انقلاب مشروطیت ایران عرضه كرده است. آگاهى‌هایى كه عباس پناهى نخستین‌بار ضمن نگارش این رمان داده است، در سال‌هاى آتى دستمایه نویسندگانى بوده كه اقدام به خلق آثار تاریخى كردند، از جمله مرحوم حاج اسماعیل آقا امیرخیزى است كه قیام آذربایجان و ستّارخان را در سال 1339 ش منتشر كرده است.
رمان ستّارخان نخستین‌بار به سال 1957 (1336 ش.) در شهر باكو به چاپ رسید. شش سال بعد متن روسى‌اش با برگردان ك. گُرابونوا و توسط بنگاه مطبوعاتى «ساویتسكى پیساتل» با تیراژ یك‌صدهزار نسخه در مسكو چاپ و منتشر گشت (1963 م. / 1342 ش.) متن فارسى آن نیز براى نخستین‌بار به سال 1357 ش. توسط آقاى كیخسرو كشاورزى توسط انتشارات امیركبیر منتشر گشت. از آن‌جایى كه متن فارسى از روى متن روسى ترجمه شده و در اختیار ناشر قرار گرفته بود، لذا كاستى‌ها و لغزش‌ها و افزودگى نابجایى در كل رمان به چشم مى‌خورد كه مى‌شود ادعا كرد متنى بوده است مستقل، با نیم نگاهى به جوهره اصلى رمان نوشته پناهى ماكوئى. مترجم روسى بنا به اقتضا و شرایط خاص حاكم بر جوامع كمونیستى نه‌تنها سعى كرده شخصیّت چریكى به ستارخان بدهد، بل‌كه براى پیش برد مقاصد سیاسى و ایدئولوژیكى خود (و این كار در آن دوران حكومت شوروى یك نوع اجبار بود) با حذف نكات حسّاس و افزودن بخش‌هایى كه اصلا مربوط به متن اصلى نبود و كلا حاكى از بیان احساسات سوسیالیستى بود، مسیر رمان را از حالت طبیعى و منطقى خود به دور كند، در نتیجه مترجم فارسى، آقاى كیخسرو كشاورزى، بدون دسترسى به متن اصلى (به زبان تركى آذربایجانى) به خیال این كه متن روسى ترجمه‌ایست مطمئن و قابل اعتماد، اقدام به ترجمه و چاپ آن كرده بود.
نگارنده كه در مقدّمه ترجمه رمان خیابانى، اثر دیگرى از پناهى ماكوئى، كه در تابستان 1382 توسط نشر قصیده‌سرا چاپ و منتشر شد، قول ترجمه كامل و قابل قبولى از متن اصلى را به علاقه‌مندان رمان تاریخى داده بود، اینك به قول خود وفا كرده و ترجمه‌اى منطبق با متن اصلى و رعایت دقیق اصل امانت، تقدیم مى‌دارد. امیداست كه مورد قبول و توجّه نكته‌سنجان و اهل فن قرار بگیرد.
(بخش هایی از پیشگفتار کتاب به قلم مترجم)