تاریخ سخت کشی
تالیف : عباسقلی غفاری فرد
ناشر : موسسه انتشارات نگاه
انتشارات نگاه :داریوش معمار :
عنوان تاریخ سخت كشی و فهرست: بریدن اندام، پوست كندن، سوزانیدن و كباب كردن، پاره پاره كردن، زنده به گور كردن، زیر تازیانه و چوب كشتن و خرد كردن سر با گرز، خفه كردن، بستن به دم اسب و شقه كردن از طریق بستن به درخت، در دیگ جوشان انداختن و در نمد پیچیدن، جوال دوز بر زبان زدن، در پوست خام گذاشتن و… هر مخاطبی را برای خواندن كتاب وسوسه می كند. این وسوسه زمانی قوت می گیرد كه توجه ما به ابعادی ویژه از حكمرانی و سیاست، كه معمولاپنهان شده؛ در قالب هولناكی و اضطراب سخت كشی جلب می شود. انتشار كتاب تاریخ سخت كشی تالیف عباسقلی غفاری فرد روشن كننده ابعاد زندگی سیاسی، انحطاط اخلاقی و منش داوری در دوره هایی از تاریخ حكمرانی است درخصوص روش پژوهشی این اثر نكاتی وجود دارد كه طی این نوشته به صورت مختصر به آنها می پردازم. كیفیت پژوهشی این كتاب برای شناخت مجازات ها و انتقام جویی های سیاسی تكان دهنده ای كه نزد حاكمان و دولت ها در دوره های مختلف تاریخی معمول بوده، از لحاظ نمونه های مطرح شده در فصل های مختلف كتاب به دلیل قساوت فیزیكی بی اندازه ای كه در آنها دیده می شود و رنج تدریجی كه بر قربانیان وارد كرده، مخاطب را دچار حیرت می كند، ضمن آنكه دقت در تغییر شیوه ها می تواند بیانگر نوع استبداد رایج در هر زمان، جنس حكمرانی پادشاهان هر سلسله تاریخی و پسرفت یا پیشرفت زندگی اجتماعی مردم باشد. پیرامون روش های مختلف سخت كشی در كشور ما (یا در كشور های اسلامی) تا آنجا كه بررسی های نگارنده نشان می دهد، پیش از این كتابی با موضوع تحقیقی مشابه كه به صورت خاص در این زمینه، توسط محقق ایرانی گردآوری شده باشد، نبوده، منابع صلاحیت داری كه در این موضوع محل مراجعه بودند، آرشیو كتابخانه ملی و كتابخانه مجلس است كه قاعدتا اگر كتاب تالیفی مستقلی در این زمینه منتشر شده باشد باید در این آرشیو در دسترس باشد، البته همان طور كه مولف كتاب نیز در بخش كتاب شناسی آورده، منابع مختلفی وجود دارد كه به صورت پراكنده یا در فصلی به این موضوع پرداخته اند و یا طی شرح زندگی شخصیتی تاریخی مواردی از این دست را نیز شرح داده اند، این كتاب جدای از جنبه های پندآموز آن برای عموم مخاطبان، برای جامعه شناسان تاریخی و محققان علوم رفتاری كه درخصوص ریشه های بعضی رفتار ها در جوامع بسته تحقیق می كنند، راهگشا است.
– بررسی كتاب تاریخ سخت كشی از دریچه بعضی نواقص تالیفی و كاستی هایی كه در تدوین فصل ها به چشم می آید نیز به جهت تاثیری كه می تواند بر قضاوت مخاطبان عام در تحلیل و ارزیابی روش حكمرانی پادشاهان و حاكمان سلسله های مختلف داشته باشد، اهمیت ویژه ای دارد، با در نظر گرفتن این موضوع پیرامون بعضی نواقص تالیفی كتاب به موارد زیر می توان اشاره كرد:
۱- اكثر روایت های تاریخی درج شده در این كتاب مربوط به دولت های صفویه و افشاریه است. به سخت كشی های رایج در بعضی دولت ها مانند : زندیه، قاجار، پهلوی و یا دولت های كوچك تر از جمله: طاهریان، صفاریان، آل بویه، سامانیان، سلجوقیان و خوارزمشاهیان اشاره ای نشده یا مختصر اشاره ای شده كه روشن كننده ابعاد تاریخی تحول نوع سخت كشی در كشور ما (یا كشور های اسلامی) و دلایل آن نیست. ضمن آنكه مولف در پرداختن به انواع سخت كشی پیش از ورود اسلام به ایران نیز تنها به آوردن نمونه سخت كشی در بعضی سلسله های پادشاهی قناعت كرده، این موضوع موجب شده مخاطب دچار این شائبه شود كه در این دولت ها سخت كشی كنار گذاشته شده یا كمتر توسط حاكمان مورد استفاده است.
– به سه صورت می توان ارزش پژوهشی كتاب سخت كشی را درخصوص نحوه جمع آوری روایت ها مورد بررسی قرار داد:
– كتاب را تلاشی برای روشن كردن نمونه های سخت كشی در ایران بدانیم كه در آن صورت ضمن وارد بودن نقدی كه در بخش قبل به آن اشاره شد (درخصوص پرداخته نشدن به بعضی دوره های تاریخی)، نمونه هایی كه مولف از سخت كشی در دوره پادشاهی روم باستان، دوره سكا ها، امپراتوری عثمانی، و دوره اموی و عباسی در كشور های حوزه ریاض و عراق عرب آورده بهتر است، از این مجموعه خارج شوند.
– محتویات كتاب را پژوهشی پیرامون سخت كشی در محدوده كشور های اسلامی شامل بخش هایی از امپراتوری روم، امپراتوری عثمانی و ایران بدانیم كه در آن صورت نیز اولابه نظر می آید كه مولف از دوره های تاریخی بسیاری در بررسی انواع سخت كشی با بی توجهی گذشته باشد، ضمن آنكه بعضی روایت های تاریخی كه از كشور های اروپایی و مسیحی در مورد سخت كشی آورده شده در محدوده این اثر پژوهشی نمی گنجد.
– اگر حوزه پژوهش انواع سخت كشی را قاره های اروپا، آسیا و بخشی از افریقا بدانیم، مهم ترین نقص كتاب ناگفته ماندن انواع سخت كشی در دوره های مختلف تاریخی و دولت های مختلف و سیر تحول آن در بخش های مختلف قاره است كه قاعدتا نیاز به پژوهش و تحقیقی وسیع تر دارد. نگارنده شخصا ترجیح می دهد، كتاب سخت كشی را اثری پژوهشی پیرامون تاریخ سخت كشی در ایران ببیند.
۲- نقص دیگری كه در تالیف كتاب سخت كشی دیده می شود، اصرار محقق در شرح حال بعضی شخصیت ها، اصل و نسب و حواشی زندگی ایشان است، كه بعضا مخاطب را در یافتن خط فكری منسجم برای تحلیل روند تحول انواع سخت كشی، دلایل تاریخی و جامعه شناسی آن دچار تشتت و كسالت می كند، ضمن آنكه شرح ریشه ها و انگیزه های خاص سخت كشته شدن بعضی افراد، در كتابی كه سخت كشی به عنوان یك رفتار عام اجتماعی مورد بررسی قرار گرفته، جا نمی گیرد. روشن است با توجه به موضوع كتاب كه پژوهشی پیرامون انواع سخت كشی است، بهتر بود مولف توجه خود را معطوف به ذكر و تحلیل انواع این پدیده رفتاری می كرد، تشریح دلایل تمایل دولتمردان در دوره های مختلف به نوع های دیگر سخت كشی و ذكر نمونه هایی با شرح جزییات سخت كشی به جای جزییات زندگی افراد در این پژوهش می توانست موثر تر باشد.
3- مولف در بخش اول تا هشتم كتاب شرح مختصری را در مورد نوع و درجه سختی و رواج سخت كشی مدنظرش آورده كه اتفاقا در روشن شدن دلایل وقوع این پدیده و تاثیرش بر مردم بسیار راهگشاست، اما معلوم نیست به چه دلیل از بخش نهم به بعد از آوردن همین شرح مختصر نیز صرف نظر كرده است. تدوین كتاب سخت كشی نیز از نظر نگارنده دارای اشكالاتی است كه اشاره به آن می تواند راهگشا باشد: ۱- نویسنده كتاب در تالیف كل كتاب مبنای تقسیم بندی را بر نوع سخت كشی گذاشته است اما در هر بخش مبنای تقدم و تاخر تاریخی روایت ها مشخص نیست كه این موضوع باعث ایجاد گسست هایی در خواندن كتاب و از دست رفتن امكان مطابقت دادن دوره های مختلف تاریخی به جهت تغییر نوع سخت كشی و اصرار حاكمان بر انواع مختلف سخت كشی شده است.
۲- محقق در تدوین انواع سخت كشی ظاهرا هیچ روش مشخصی را در نظر نداشته و صرفا بر اساس تصادف دست به تنظیم روایت های گردآوری شده در كتاب زده است، برای مثال مشخص نیست چرا نوع بریدن اندام ها در ابتدای كتاب آمده و نوع در دیگ جوشاندن و در نمد پیچیدن در بخش های انتهایی كتاب آمده است.
در پایان این نوشته مختصر باید مجددا اشاره كنم، پرداختن به موضوعات مناقشه برانگیزی مانند سخت كشی قطعا با محدودیت هایی همراه است كه نیاز به از خود گذشتگی محقق، سخت كوشی و نكته سنجی وی دارد، از سویی نبود منابع مستقلی كه مشخصا به موضوعاتی از این دست پرداخته باشند نیز به سختی انجام چنین پژوهشی اضافه می كند، از این نظرتلاش دكتر غفاری فرد در تالیف این كتاب جای تقدیر دارد.