آثار من خود اتوبیوگرافی كاملی است.
من به این حقیقت معتقدم كه شعر برداشت‌ایی از زندگی نیست
بلكه یك سره خود زندگی‌ست.
احمد شاملو
یك لحظه دیدار
با جهان ناخودآگاهی از همه‌ی رازهای هستی پرده برمی گیرد.
گوستاو یونگ
رویكرد نقد اسطوره‌ای و كهن الگویی آثار ادبی از فرایندهای مدرن نقد ادبی است. بی‌شك شناخت این مقوله‌ها در سایه‌ی علم روانشناسی امكان‌پذیر می‌گردد و در پرتو این شناخت، پیوند علم روانشناسی و ادبیات شكل می‌گیرد.
كهن الگوها از پیچیده‌ترین مسایل روانشناختی می‌باشند كه كارل گوستاو یونگ، روان پزشك شهیر سویسی، آن‌ها را بررسی كرده است. «این كهن‌الگوها به دلیل این كه ریشه‌ای چندین میلیون ساله دارند، مفاهیمی جهانی‌اند» (شایگان‌فر، 1380، ص: 138).
مهم‌ترین كهن الگوهای یونگی عبارتند از: سایه، پرسونا، خود، آنیما و آنیموس (ر. ك. شمیسا، 1383، ص: 25).
آنیما از مهم‌ترین مفاهیم كهن الگویی است. به عقیده‌ی یونگ آنیما (روان زنانه)، «تجسم تمام تمایلات روانی زنانه در روح مرد است، مانند احساسات و حالات عاطفی مبهم، قابلیت عشق شخصی، احساس خوشایند نسبت به طبیعت و رابطه‌ی او با ضمیر ناخودآگاه» (یونگ، 1359، ص: 280).
به نظر می‌رسد آثار ادبی و هنری، بستر بسیار مناسبی برای تجلی آركی تایپ‌ها‌ست و هنرمند برای ایجاد یك اثر ماندگار، بیشتر از ناخودآگاه خود الهام می‌گیرد و از آن جا كه جایـگاه آنیما در ناخودآگـاه است، می‌توان تأثیر این كهن‌الگوی مهم را بر آثار ادبی یا هنری ارزشمند مشاهده كرد.
پدیدآورندگان این آثار با پیوند با لایه‌های ناخودآگاه، با گذشته و آینده‌ی خود ارتباط برقرار می‌كنند. به اعتقاد یونگ: «راز آفرینش و فعالیت هنر عبارت از غوطه ور شدن دوباره در حالت آغازین روح است؛ زیرا از این پس و در این سطح نه فرد، بلكه گروه است كه پاسخگوی خواسته‌های واقعیت می‌شود. منظور دیگر از خوشبختی‌ها و بدبختی‌های موجودی تنها نیست، بل منظور از زندگی یك ملت است. به این سبب شاهكار هنری و ادبی در اوج عینیت و غیر شخصی بودن، چیزی را در اعماق وجودمان به ارتعاش درمی‌آورد» (یونگ، 1379، ص: 241).
از دیدگاه یونگ، «هنرمند، انسان است اما در معنایی والاتر، او یك انسان نوعی (Collective man) است» (شمیسا، 1383، ص: 26).
با بررسی و مطالعه‌ی اشعار احمد شاملو می‌توان به این نتیجه‌ی احتمالی رسید كه آنیمای درون شاعر از طریق برخی از اشعار وی، خود را در قالب سمبل‌ها‌ی طبیعی مانند كوه، دریا، درخت، زمین، شب، ماه، حیوانات، ستاره، آفتاب و . . . و مفاهیمی از قبیل تقدیر، باروری، فردیت، مادر و به ویژه عشق نشان داده است. شاملو پس از پشت سر گذاشتن دو تجربه‌ی ناموفق در ازدواج، با آیدا آشنا می‌شود و ازدواج با آیدا و وجود او در زندگی شاعر، الهام‌بخش بسیاری از اشعار و به خصوص اشعار عاشقانه‌ی شاملوست و تأثیر زیادی در تحول زندگی شاعر دارد.
به نظر یونگ «می‌توان معشوق و یا هر زن دارای اهمیت در زندگی مرد را، تجسم انسانی آنیما و نمادی از آنیما دانست» (گورین، 1370، ص: 197). بر این اساس، گویی آیدا، تبلور انسانی آنیمای شاملوست كه در بسیاری از سروده‌ها‌ی شاعر تجلی یافته است.
در رساله‌ی حاضر، كوشش شده است كه آنیما و تأثیر آن بر ذهن شاملو از جنبه‌ها‌ی گوناگون و در قالب مفاهیم و سمبل‌ها‌ی مختلف، مورد بررسی قرار گیرد.
مطالب فوق از مقدمه کتاب «آنیما در شعر شاملو» به قلم الهام جم زاد آورده شده اند. به بهانه انتشار این کتاب گفت و گوی کوتاهی با ایشان داشتیم؛ وی درمورد تحصیلات و فعالیت هایش به سایت خبری نگاه چنین گفت: “ادبیات خوانده ام و در همین زمینه در دانشگاه های شیراز تدریس می کنم. فعالیت هایم هم در این راستا، در زمینه های مشترک بین ادبیات و روانشناسی است.”
جم زاد درباره ی نام کتابش توضیح داد: “آنیما، روان زنانه ی روح مرد است که در اصل خاستگاه هنر، احساس و عشق در وجود یک مرد می باشد.” وی در ادامه گفت: “دوست دارم درمورد شاعران دیگر هم همین کار را انجام دهم، می خواهم مجموعه ای باشد از شاعران.” جم زاد خاطرنشان کرد: “چون علاقه اولم شاملو بود از ایشان شروع کردم و از آنجایی که اکثر نگاه ها به شاملو تکراری بوده، من فکر میکنم این اثر به نوعی متفاوت و جدید است چرا که این کتاب بررسی روانشناسی و تحلیل روانشناختی اشعار شاملوست.”