من گذشته امضا

یدالله رویایی

«منِ گذشته امضا»

یدالله رویایی از آثار مهم او است که حالا پس از سال‌ها در نشر نگاه تجدیدچاپ شده است. این کتاب چنان‌که رویایی، خود می‌گوید مجموعه‌ای است از «شعرِ به نثر، یا نثرِ یک شعر؟» و مانند دیگر آثار شاعر کاری است متفاوت و خلاقه. «این متن‌ها طبیعتِ‌ من‌ هستند. این متن‌ها طبیعت هستند. و در امضای من پرنده‌ای هست که هر صبح، اینجا، به‌طور عجیبی می‌خواند، و من به‌طور عجیبی عادت کرده‌ام که هر صبح از خواب برخیزم و پنجره را باز می‌کنم، در این لحظه به‌طور عجیبی می‌خواهم با طبیعت ارتباط برقرار کنم و طبیعت ارتباط با من به‌طور عجیبی برقرار نمی‌کند. پنجره را می‌بندم و پرنده به‌طور عجیبی تنها می‌ماند.» رویایی در همان چند سطری که ابتدای کتاب نوشته است تکلیف را معلوم می‌کند. اینکه این متن‌ها، یا شعرِ به نثراند یا نثرِ یک شعر. «در اینجا شعری هست که فکر می‌کند». و این مقدمه‌ای است برای آنچه مخاطب با آن مواجه می‌شود. و بعد متنِ سخنرانی رویایی در جشنواره بین‌المللی شعر کازابلانکا آمده است، با عنوانِ «در پرانتز رفتنِ حرف». و گویا سخنرانی در جمع شاعرانی از روسیه، پرتغال، فرانسه، آمریکا، تونس، مراکش و مصر، و در جشنواره‌ای با موضوعِ «شعر به عنوان معرفتی منحصربه‌فرد»، ایراد شده است. «شعر تنها نیست. این عنوانی است که میشل دگی، به اثر تحسین‌برانگیزش؛ رساله در باب بوطیقا، می‌دهد. من می‌گویم بله، شعر تنها نیست، اما تنها در صورتی که به تمام هنرهای زیبا یکجا اطلاق شود، وگرنه شعر تنهاست، و در نوع خود منحصر‌به‌فرد، چراکه توان آن را دارد تا هرچه را که ناتوان از یافتن شیوه‌ای برای بیان خود است، به شیوه خود به زبان آورد. و این یعنی معرفتِ تنها. معذالک، این معرفت که امروز دستخوش برداشت‌ها و دست‌بردهای بی‌امان رسانه‌ها شده است، کم‌کم جنبه منحصربه‌فرد خود را از دست می‌دهد و با بحران مواجه می‌شود. گویی آن اصطلاح معروف مالارمه، بحران مصرع، در شعر جای خود را به بحران معرفت، داده است». رویایی معتقد است، امروز به‌محض آنکه کلمه‌های شاعر دریافت شد، در چرخه ارتباطات و مصرف فرسوده می‌شود و ظرفیت‌ها و دلالت‌های نشانه‌بودن را از دست می‌دهد تا فقط یک دال باشد. در گذشته اما، لغت‌ها برای رسیدن به چنین سرانجامی، قرن‌ها، انزوا، تفرد، عزلت و آرامش را به گذر زمان و تاریخ پیشکش می‌کردند. این دگرگونی انسان امروز و آفرینش شعریِ او و در نتیجه زبان و جامعه او را در معرض خطری بزرگ قرار می‌دهد. اما دنیا به‌واسطه انفورماتیک، انسان را در شفافیت اینجا و آنجای این دنیا، و دنیاهای دیگرِ این دنیا قرار می‌دهد؛ و شاعر نیز در غیاب شعرش، آنجا که شعر به‌طرز منحصربه‌فردی مستقل باقی می‌ماند. رویایی این تناقض را «نمای عصر ما» می‌خواند. که نتیجه آن «از یک طرف شمار هراس‌آور رمان‌های ضعیفی است که نمی‌توان ادبی شماردشان و از طرف دیگر قحطِ شعر؛ هر دو پیچیده در انبوه درهم متن‌هایی که اساسشان یا سوءتفاهم در خودارجاعی زبانیِ یاکوبسونی است، که با ارجاع بیرونی سوژه و ابژه خود قهرند، یا کاملا برعکس، در همان سطح طبیعت مانده‌اند.» و این‌طور که از اوضاع‌واحوال برمی‌آید شعرِ ما و حتی رمانِ ما، دست‌کم در وجه غالب‌اش، دچار همین سرنوشتی شده است که رویایی سال‌ها پیش از آن گفته بود. در حوزه شعر که با انبوه دفترشعرها مواجهیم و «قحط شعر». و در عرصه داستان هم، چه‌بسیار داستان‌هایی که با منطق بازار نوشته و تولید شده‌اند و ازقضا در انبارها مانده‌اند.
رویایی در ادامه این تحلیل از فضای سایه‌انداخته بر شعر و رمان ما، از جنبش معاصر شعر فارسی، «اسپاسمانتالیسم» یا همان «شعر حجم» ‌می‌گوید. شعر حجم پیشنهاد می‌کند، وابستگی به چیزها چیزی است که باید کاملا از شعر غایب باشد، شعری در تعارض با تمام تاریخ خود، هرچند کهن، تا خود را  وقف عصر تازه‌ای از واژه‌ها کند با وصیت‌ها و سفارش‌های عهد جدید واژه‌ها». و به‌گفته یدالله رویایی، شاعر دوران ما، «امضا/ گذاشتن/ برای گذشتن/ گذشته‌نگاری/ نشانه‌گزاری/ گزاره را گذشته کردن/ گذشته را نشانه کردن/ گذشته‌بازی/ شکسته‌سازی/ کمی از من، زیر نگاه من علامتی از من می‌شود، چیزی گذشته در چیزی». مجموعه «منِ‌گذشته امضا» که در سال ١٣٨١ برای بار نخست در نشر کاروان منتشر شده بود، به صورت دوزبانه منتشر شده است.

رویایی می گوید:

وقتی که شعر فکر می‌کند

 شکل درهمِ یک نام چرا نام را متعهد می‌کند؟ آیا نام ما در تعهدی که می‌کند به‌هم می‌ریزد؟ یا در قبول تعهد، چیزی در ما به‌هم می‌ریزد که نام نیست؟

چه سایه‌ای از دست در امضای ما می‌افتد، که در آن، بی‌درنگ، علامتی از گذشته، در آینده‌ی ما به راه می‌افتد؟ از مای ماضی، از مای مطلق، که پیش از آنکه سر برسد به سر می‌رسد، و می‌گذرد تنها. مثل منِ گذشته در امضا، وقتی که از گذشته‌ی من سر می‌کشد، یا از گذشته‌ی چیزی برای من، تنها علامتی است برای اشاره به چیزی که متن نیست:

این متن‌ها طبیعتِ من هستند. این متن‌ها طبیعت هستند. و در امضای من پرنده‌ای هست که هر صبح، اینجا، به طور عجیبی می‌خواند، و من به‌طور عجیبی عادت کرده‌ام که هر صبح از خواب برخیزم و پنجره را باز کنم، در این لحظه به‌طور عجیبی می‌خواهم با طبیعت ارتباط برقرار کنم و طبیعت از ارتباط با من به‌طور عجیبی برقرار نمی‌کند. پنجره را می‌بندم و پرنده به‌طور عجیبی تنها می‌ماند.»

شعرِ به نثر، یا نثرِ یک شعر؟

در اینجا شعری هست که فکر می‌کند.

95,000 تومان

جزئیات کتاب

وزن 500 گرم
ابعاد 21 × 14 سانتیمتر
پدیدآورندگان

یدالله رویایی

نوع جلد

شومیز

نوبت چاپ

چهارم

قطع

رقعی

تعداد صفحه

98

سال چاپ

1402

موضوع

شعر معاصر فارسی

تعداد مجلد

یک

وزن

500

گزیده ای از کتاب من گذشته امضا:

«در شخص من دو شخص هست:/ یکی مفرد که امضا می‌کند،/ دیگری جمع که می‌خواند./ و در لحظه‌ی خوانش، ما سه شخصیم.»

 

در آغاز کتاب من گذشته امضا می خوانیم:

 

فهرست

 

 

 

وقتی که شعر فکر می‌کند……………………………………………………………………… 9

گذر از اسپاسمان، در پرانتز رفتنِ حرف…………………………………………………. 11

0 در شخص من دو شخص هست………………………………………………………… 19

  1. امضا………………………………………………………………………………………………. 20
  2. علامت‌بازی؟ یا گذشته‌سازی؟…………………………………………………………. 21
  3. آنکه شلاق می‌زند…………………………………………………………………………… 22
  4. پس امضا یعنی با ماضی وررفتن؟……………………………………………………… 23
  5. این متن‌ها طبیعت من هستند…………………………………………………………….. 24
  6. هیچ امضایی بدون گذشته نیست………………………………………………………. 25
  7. تعجب که می‌کنم خودم را تکثیر می‌کنم…………………………………………. 26
  8. امضا، وقتی که می‌شود…………………………………………………………………….. 27
  9. امضا که می‌کنم سرم را ته می‌اندازم………………………………………………….. 28
  10. و گاهی که امضای من بی من می‌رود……………………………………………… 30
  11. هر بار که امضا می‌کنم چقدر از خودم کم می‌کنم؟…………………………. 32
  12. پشت‌نویسی؟………………………………………………………………………………… 34
  13. در متنِ من چیزی از تن من هست………………………………………………….. 35
  14. امضای من که در نمایش من تنهاست…………………………………………….. 36
  15. امضاء که در حاشیه می‌نشیند…………………………………………………………. 37
  16. چه خوانا باشد چه ناخوانا………………………………………………………………. 38
  17. گذرگاه لحن، امضا………………………………………………………………………. 40
  18. قصدهای من از نوشتن، خَلَجان‌های من از تن‌اند……………………………… 41
  19. حیات امضاء از دست است……………………………………………………………. 43
  20. پایان متن، محوِ علامت نیست………………………………………………………… 46
  21. و نام‌ها، نمایی از تکان لب‌اند…………………………………………………………. 47
  22. مثل ضمیر……………………………………………………………………………………. 48
  23. یک امضا، یک اوست………………………………………………………………….. 49
  24. گذشته چاه ویل است…………………………………………………………………… 50
  25. امضای من، قاره‌ی من از کشف……………………………………………………… 52
  26. امضا، وقتی علامتی از من می‌شود…………………………………………………… 53
  27. در گذشته کردنِ حرفِ من……………………………………………………………. 54
  28. این واژه‌ها که چیزی جز واژه نیستند……………………………………………… 55
  29. و اهتزاز ـ عبارت لرزان برگ………………………………………………………… 56
  30. امضای من دست مرا خالی می‌کند…………………………………………………. 58
  31. امضا که قدرت صاحبش را مستقر می‌کند………………………………………. 59
  32. آیا امضا به زندگیِ زبان تعلق دارد؟………………………………………………… 60
  33. امضا کلمه نیست………………………………………………………………………….. 61
  34. امضا بر نام بنا شده است………………………………………………………………… 62
  35. کمان کج، امضا……………………………………………………………………………. 63
  36. امضاها گذشته‌ی خود را با خود دارند…………………………………………….. 64
  37. آنچه را سفید می‌گذاریم……………………………………………………………….. 65
  38. تکثیر تا تکثر؟……………………………………………………………………………… 66
  39. نتیجه‌ی درنگ و تأمل………………………………………………………………….. 68
  40. تکرار، تمرین………………………………………………………………………………. 69
  41. کمی از من…………………………………………………………………………………… 70
  42. امضا اگر مصرف اسم است…………………………………………………………… 71
  43. امضا ماضی‌تر از متن است…………………………………………………………….. 73
  44. همیشه تکه‌ای از تن ـ امضا ـ ………………………………………………………….. 74
  45. شما پوچید…………………………………………………………………………………… 75
  46. امضا همیشه تمام می‌کند……………………………………………………………….. 78
  47. زمینِ من امضا………………………………………………………………………………. 80
  48. حک یا حذف……………………………………………………………………………… 82
  49. امضا عقوبت است………………………………………………………………………… 84
  50. در هر شکلی که امضا کنیم……………………………………………………………. 86
  51. برگ درختان سبز………………………………………………………………………… 87
  52. چهره منظری از نام ………………………………………………………………………. 88
  53. همانقدر که امضاءِ فرد، شخصی‌ست………………………………………………. 89
  54. شباهت‌ها صراحت‌هاشان را به هم می‌دهند……………………………………… 91
  55. محضر، جای حضور……………………………………………………………………… 92
  56. در امضاء طرحی از ماضی هست…………………………………………………….. 93
  57. امضاء مکانی برای زمان………………………………………………………………… 94
  58. آنکه در فاصله کشف میل می‌کند………………………………………………….. 95
  59. مطلوبِ ما بالاتر از دید ما ……………………………………………………………… 96

 

نقد و بررسی‌ها

هنوز بررسی‌ای ثبت نشده است.

اولین کسی باشید که دیدگاهی می نویسد “من گذشته امضا”