هنر تئاتر

توضیحات

گزیده ای از کتاب هنر تئاتر

. او معتقد بود که بازیگر تئاتر علاوه بر آشنایى با هنر تئاتر باید با ادبیات کشور خود آشنا باشد و زبان فارسى و آثار منظوم و منثور را خوب بداند. آرزویش این بود که بازیگران داراى تحصیلات عالى بوده واز پشتوانه اخلاقى و اجتماعى مورد قبولى برخوردار باشند

 در  آغاز کتاب هنر تئاتر می خوانیم

 

 

یادداشت ناشر             9

بخش اول. استعداد شرط اصلى کسب هنر است                15

بین استعداد و عشق و میل تفاوت بسیار است               16

سخن          20

ریتم           24

میزان تندى و کندى ریتم            28

تنوع ریتم   29

آهنگ       31

حالت         37

حالات و ادا و اطوار   40

شیوه کار    48

بازى در هنگام سکوت               55

اهمیت عنوان             65

تنفس         66

ادبیات فارسى و ادبیات دراماتیک              72

چرا تا به حال تنها آثار منظوم را براى تمرین انتخاب کردیم؟      73

ایجاد هنر ملى            77

طلب آمرزش             79

حروف و کلمات را نجوید         84

کشش کلمات            87

یک حرف ساکن :     94

گیرایى داشتن             102

اصطلاحات و انواع پییس           105

تقسیم‌بندى پییس        106

وحدت‌ها   107

انواع پییس                 110

پرسناژ سمپاتیک و پرسناژ آنتى پاتیک        111

بخش دوم. ژست و جنبش             113

تسلط بر بدن               118

تمرین‌هاى عملى کمدیین           129

بالا رفتن و پایین آمدن از پله‌کان                138

فصاحت بدن              148

سلسله دوم تمرین‌ها    153

بخش سوم. میزانسن       167

انتخاب پییس              167

خواندن پییس             169

تقسیم رل‌ها                170

سلطه و حاکمیت صورى و معنوى              170

کار دور میز                174

دامنه کار متورانسن    178

ایجاد پرسناژ               181

تمرین در سن             185

رابطه متورانس و اکتور :             186

طرح میزانسن              195

دنباله تمرین در سن    198

کار اصلى متورانسن   209

نخستین شب               220

شیوه کار در هنگام نمایش         221

پرورش نیروى تصور و تخیل      223

چند سفارش               231

عبدالحسین نوشین

 

کارگردان، بازیگر، ادیب، نویسنده، مترجم، محقق

 

 

 

زنده‌یاد عبدالحسین نوشین در اواخر سال 1285 شمسى متولد شد. شش ماهه بود که پدرش ملقب به سلطان الذاکرین به علت بیمارى درگذشت و یک ماه بعد از مرگ پدر، بیمارى وبا این کودک را از داشتن مادر نیز محروم ساخت. عبدالحسین دوران کودکى خود را در منزل دایى خود گذراند و پس از طى تحصیلات ابتدایى در 1298 به همراه دایى خود به مشهد رفت و با وجود نوجوانى، داوطلبانه به گروه مبارزان طرفدار کلنل محمد تقى خان پسیان پیوست. در سال 1301 به تهران مراجعت کرد و وارد دبیرستان نظام شد ولى به دلیل برخى مشکلات از آن‌جا استعفا داد و بقیه دوران دبیرستان را در «دارالمعلمین» که تمام دبیرانش فرانسوى بودند گذرانید و در سال  1307 دیپلم متوسطه را گرفت. عبدالحسین با وجود تنگناهاى فراوان در کودکى‌اش همیشه سرزنده، شیرین و دوست‌داشتنى بود و تمام اقوام همسال خود را با شوخى‌ها، بازى‌ها و نمایش‌هاى خود سرگرم مى‌کرد.

در سال 1307 دولت تصمیم گرفت که صد نفر از دیپلمه‌ها را به اروپا اعزام کند. عبدالحسین پس از موفقیت در امتحان اعزام به فرانسه موفق به تحصیل در رشته «تاریخ و جغرافیا» گردید. امّا در مهر ماه 1308 به‌جاى ورود به رشته «تاریخ و جغرافیا» در رشته «هنرهاى دراماتیک» کنسرواتوآرتولوز نام‌نویسى کرد.در کنسرواتوآر تولوز نیز خوب درخشید و توانست در سال اول روى صحنه برود. امّا سرپرست دانشجویان ایرانى (اسمعیل مرآت) که با رفتن نوشین به کنسرواتوآر مخالف بود هزینه تحصیل او را قطع کرد و نوشین مجبور شد براى تأمین هزینه تحصیل خود در تابستان 1309 به تهران برگردد. و نمایشنامه «زن وظیفه‌شناس» را که خودش نوشته بود در «گراند هتل» روى صحنه برد. تا بتواند با استفاده از درآمد این نمایش هزینه تحصیل خود را تا سال 1311 در کنسرواتوآر تمام کند. براى اجراى این نمایشنامه، نوشین از بانو لُرتا دعوت کرد که با او همکارى کند و آشنایى این دو هنرمند به عشق و ازدواج آن‌ها منجر شد.این سفر به نوشین امکان داد تا فضاى تئاترى ایران و هنرمندان نامدار و دست‌اندرکاران تئاتر آن زمان را بهتر بشناسد و برنامه کار خود را براى ایجاد تحول بنیادین در تئاتر ایران براساس اطلاعاتى که به‌دست آورد تنظیم نماید.نوشین که با ادبیات فارسى آشنایى کامل داشت بعد از مراجعت به ایران با ادبا و نویسندگان نامدار آن روز به‌خصوص صادق هدایت، مجتبى مینوى، نیمایوشیج، بزرگ علوى و دکتر خانلرى همدم و همراه گردید و اداره نگارش وزارت فرهنگ با هدایت و فضل‌الله صبحى مشغول به کار شد. او در مجله موسیقى با موسیقى‌دانان و آهنگسازان نیز کار کرد و برخى نوشته‌ها و ترجمه‌هاى خود را در آن مجله انتشار داد.همزمان با این فعالیت‌ها، نوشین به نوشتن، ترجمه و اقتباس نمایشنامه‌هاى متعددى پرداخت تا با همکارى همسرش به ایجاد تحولى بنیادین در تئاتر ایران و پایه‌گذارى تئاتر عملى دست زنند. ابتدا او نمایشنامه «توپاز» اثر مارسل پاینول را به‌نام «مردم» اقتباس کرد و به روى صحنه برد. و سپس با همکارى محمدعلى فروغى و مجتبى مینوى سه تابلوى «بیژن و منیژه»، «زال و
رودابه» و «رستم و تهمینه» را تنظیم کرد و در جشن هزاره فردوسى با همکارى جمعى از هنرمندان و همسرش آن را اجرا کرد. موسیقى این تابلوها را «مین‌باشیان» ساخته بود. اجراى این سه تابلو که با تحسین و تشویق کم‌نظیر تماشاگران و به‌خصوص شرق‌شناسان و ادبا روبرو شد از او و همسرش و حسین خیرخواه براى شرکت در فستیوال تئاتر مسکو دعوت به‌عمل آمد.در فستیوال مسکو، نوشین با سبک و تکنیک کارگردانان بزرگى نظیر استانیسلاوسکى آشنا شد. نوشین که از نوجوانى طرفدار عدالت اجتماعى بود، در دوران پرماجرا و افتخارآمیز خود با فعالیت‌هاى سیاسى، اجتماعى و هنرى و تألیف و ترجمه و اجراى آثار و نمایشنامه‌هاى مترقى، ارزنده و پرمحتوا، کوشش خستگى‌ناپذیرى براى تحقق آرمان‌هاى خود مبذول داشت.

در سال 1318 میرزا سید على خان نصر با همکارى جمعى از هنرمندان تئاتر «هنرستان هنرپیشگى» را تأسیس کردند ولى نوشین پس از دو سال چون از نحوه کار هنرستان راضى نبود و آن را در راستاى هدف خود در ایجاد تحول در تئاتر ایران نیافت از آن کناره گرفت.سپس در 1320 او گروه بازیگرانى را از هنرمندان مستعد انتخاب و با روش و تکنیک کار خود آشنا کرد و با همکارى آن‌ها نمایشنامه‌هاى «ولپن»، «توپاز»، «دختر شکلات‌فروش»، «سه دزد» را در تئاتر فرهنگ اجرا مى‌کند و سپس تصمیم مى‌گیرد که برنامه تنظیم شده خود را براى ایجاد تئاتر علمى به مرحله اجرا بگذارد. نوشین براى هنرمندان تئاتر تجربى ایران نظیر محمود آقا ظهیرالدینى احترام فوق‌العاده قائل بود ولى آرزو داشت تئاتر علمى را نیز پایه‌گذارى کند.در سال 1321 نوشین اقدام به تأسیس کلاسى کرد که در آن از همکاران سابق و هنرجویان جدید بهره برد. در این کلاس که در محل روزنامه شهباز تشکیل مى‌شد نوشین، همکاران قدیمى و هنرجویان جدید را با اصول و مفاهیم تئاتر علمى آشنا کرد و سپس با این گروه در مهر 1326 تئاتر فردوسى
را افتتاح کرد. او معتقد بود که بازیگر تئاتر علاوه بر آشنایى با هنر تئاتر باید با ادبیات کشور خود آشنا باشد و زبان فارسى و آثار منظوم و منثور را خوب بداند. آرزویش این بود که بازیگران داراى تحصیلات عالى بوده واز پشتوانه اخلاقى و اجتماعى مورد قبولى برخوردار باشند او مى‌گوید: مطالعه ادبیات زبان مادرى براى ما بیشتر از این جهت لازم است که به زیبایى، کشش، تکیه صدا و طنین کلمات و همچنین به آهنگ‌ها به ریتم‌هاى مختلف، به موسیقى روح اجراى کلام و به تحلیل احساسات و عواطف گوناگون بشرى آشنا گردیم. و بدیهى است که اگر ادبیات ملتى منحصر به ترجمه آثار ملل دیگر باشد و آن ملت از خود شاعر و نویسنده نداشته باشد، نمى‌توان گفت چنین ملتى داراى ادبیات است.در تمام نمایشنامه‌هاى تئاتر فردوسى، نوشین نقش اول را ایفا مى‌کرد. تمرین و آماده کردن هریک از این نمایشنامه‌ها چند ماه طول مى‌کشید و در خلال آن با خواندن نمایشنامه، کارِ دورِ میز، بحث و گفتگو درباره شخصیت و خصوصیات روحى پرسُناژها و روابط آن‌ها، آشنایى با نظر و فکر نویسنده و تجزیه و تحلیل آن، بازیگران با روش صحیح تمرین و آماده کردن نمایشنامه آشنا مى‌شدند. به طورى که بازیگران معتقد بودند دوران تمرین هر نمایشنامه کلاس کاملى است براى آشنایى با هنر تئاتر (سخن ـ حالت ـ جنبش).نوشین به گفتگوى قابل ارائه در صحنه سخت پاى‌بند و براى آماده کردن متن هر نمایشنامه و تنظیم دیالوگ مناسب براى هر پرسناژ مدت‌ها تحقیق و مطالعه مى‌کرد. «زبان صحنه» اصطلاحى بود که نوشین معتقد بود براى تنظیم دیالوگ‌ها باید به آن رسید. بیان را به‌طور علمى به همکاران خود آموخته بود. براى این‌که بیان بازیگران از نظر ریتم، آوا، حالت، جنبش و… صحیح باشد. به جرأت مى‌توان گفت که مکتب علمى «بیان تئاترى» را او در ایران پایه‌گذارى کرد. او با تمام این هنرها و فنون آشنایى داشت و از کلیه آن‌ها براى بهتر اجرا کردن این نمایشنامه‌ها استفاده مى‌کرد.تئاتر فردوسى در خلال اجراى نمایش «چراغ گاز» در پانزدهم بهمن 1327 توسط دولت وقت اشغال شد و نوشین نیز به جرم آزادى‌خواهى و جانبدارى از عدالت اجتماعى و ارائه نمایشنامه‌هایى در این راستا بازداشت شد. نوشین در زمان بازداشت خود کتاب آموزنده «هنر تئاتر» را نوشت که خودآموزى است براى بازیگران و کارگردانان. در این کتاب، نوشین ضمن بحث در مورد تکنیک بازیگرى و کارگردانى، نظرات و آرزوهاى خود را در مورد آینده تئاتر ایران تشریح کرده است.همسر و همکاران نوشین پس از تعطیلى تئاتر فردوسى از پاى ننشستند و براى ادامه راه نوشین على‌رغم مخالفت حکومت، تئاتر سعدى را افتتاح کردند. کارگردانى و اداره این تئاتر به‌عهده خانم لرتا و حسین خیرخواه بود و نوشین از سلول‌هاى زندان قصر آنان را راهنمایى و تئاتر را رهبرى مى‌کرد.همکاران و شاگردان نوشین در تئاتر سعدى اقدام به تأسیس کلاس‌هایى براى آموزش تئاتر نمودند و «مجله تئاتر» و «نامه سعدى» را منتشر ساختند و اتحادیه هنرپیشگان را پایه‌گذارى کردند.با کودتاى 28 مرداد، فعالیت گروه تئاترى نوشین به‌کلى متوقف شد و تئاتر سعدى نیز به‌دست اراذل و اوباش به آتش کشیده شد. براى تئاتر و مردم ایران سال‌هاى 1327 تا 1332 سال‌هاى پراهمیتى در زمینه تئاتر است و نوشین و همکاران و شاگردانش تئاتر علمى را پایه‌گذارى کردند. نوشین در کتاب هنر تئاتر مى‌گوید: ایمان راسخ دارم در آینده نزدیک هنر تئاتر در کشور ما نیز با استفاده از تکنیک و تجربیات ملل راقیه مراحل پیشرفت خود را پیموده به مرحله کمال نزدیک خواهد شد.دوران بازداشت نوشین با مهاجرت اجبارى‌اش به اتحاد جماهیر شوروى به پایان رسید. نوشین در ایام مهاجرت پس از گذراندن دوره آموزشگاه عالى ادبیات مسکو، وارد انستیتوى شرق‌شناسى شد و کار تحقیقى خود را روى شاهنامه شاهکار حماسى فردوسى آغاز کرد. ابتدا اقدام به تصحیح شاهنامه کرد و «واژنامک» را که فرهنگ لغات شاهنامه است تألیف نمود و به دریافت درجه «دکترا در علوم فیلولوژیک» نایل شد.نوشین زبان‌هاى فرانسه، روسى، عربى، اوستا، فارسى باستان و پهلوى را مى‌دانست. او در لحظات آخر عمرش کتاب «واژه‌نامک» و سناریویى را که از شاهنامه اقتباس و براى فیلم آماده نموده بود براى دکتر خانلرى فرستاد. او در روز یکشنبه 12 اردیبهشت ماه 1350 پس از یک سال بیمارى دشوار سرطان معده در سن 69 سالگى در مسکو درگذشت.

                مؤسسه انتشارات نگاه

                علیرضا رئیس‌دانایى