کتاب ژیژک و الهیات نوشتۀ آدام کوتسکو ترجمۀ علی قاسمی
گزیده ای از کتاب
مقدمه
یک الهیات ماتریالیستی؟
اسلاوی ژیژک در سال‌های آغازین قرن بیستویکم شهرت یافت. در آن مقطع، و از زمان انتشار اثری که برایش موفقیتی ناگهانی به همراه داشت، یعنی ابژۀ والای ایدئولوژی[1] (1989)، ده سالی میشد که او در برخی محافل آکادمیک انگلیسیزبان به شخصیتی بسیار مطرح بدل شده بود.([i]) بااینحال، پس از آرامش نسبی دهۀ 1990، هنگامی که رویدادهای سیاسی در ایالات متحده و اطراف و اکناف جهان بار دیگر صورتی اضطراری به خود گرفتند، ژیژک رفته‌رفته بهگونهای متفاوت شهرت یافت. در پی پاسخ مشهورش به حملات یازده سپتامبر، به برهوت امر واقعی خوش آمدید[2]،([ii]) ژیژک، بیش از آنکه یک شخصیت دانشگاهی مشهور باقی بماند، به روشنفکر حوزۀ عمومی بدل شد؛ کتابی که متشکل بود از رشته‌جستارهای سیاسی تقریباً دربارۀ هر مسئله‌ای که عاجل مینمود، و به‌تقریب در هر رسانه‌ای که ممکن بود: نیویورک تایمز[3]، لاندن ریویو آو بوکز[4]، این دیز تایمز[5]، و حتی فارین پالِسی[6]. فراتر از آن، سخنرانی‌های عمومی او لبریز از جمعیت میشد، و او به موضوع یک فیلم مستند با عنوان ساده و صریح ژیژک![7] (2005) و فیلم دیگری به نام راهنمای منحرفان به سینما[8] (2006) بدل شد که در آن او صحنه‌هایی از فیلم‌های موردعلاقه‌اش را تفسیر میکرد. روی‌هم‌رفته، او در حال دستیابی به چنان سطحی از انگشتنمایی و حتی شهرت نمایشی بود که معمولاً برای فیلسوفان نمی‌توان تصور کرد. درحقیقت، پس از مرگ ژاک دریدا در سال 2004، او یحتمل نه‌تنها به مشهورترین فیلسوف زنده، که چه‌بسا به تنها فیلسوف حقیقتاً شهیر زنده بدل شد.
در نتیجۀ جلب توجهات فزایندۀ عموم بهسوی او، در سال‌های اخیر شاهد انتشار شرح‌های مقدماتی متعددی دربارۀ اندیشۀ او بوده‌ایم. کتاب من، همانند آن کتاب‌ها، تا حدودی از آن تقاضای روبه‌رشدی منبعث شده که برای قرار گرفتن در جریان آخرین تحولات کلیات پیچیده و حجیم آثار ژیژک مساعدت میخواهد. بااینحال، مناسب بیواسطهتر نگارش این کتاب جنبۀ بخصوصی از بروندادهای ژیژک در آن سال‌ها است: علاقۀ او به الهیات بهموازات گسترش آوازه‌اش فزونی یافته است. درگیری جدی او با الهیات با سوژۀ حساس[9] (1999) آغاز شد، که در آن، او فصلی کامل را به پاسخی انتقادی به کتاب پل قدیس: بنیاد کلیگرایی[10] آلن بدیو اختصاص داد.([iii]) در ساله‌هایی که در پی آمدند، او دستکم سه کتاب دربارۀ مسیحیت نوشت: مطلق متزلزل[11] (2000)، دربارۀ باور[12] (2001) و عروسک و کوتوله[13] (2003)؛ همچنین شاهکار خودخواندۀ او، یعنی منظر پارالاکسی[14] (2006)، دربردارندۀ فصلی مُشبَع و بسیاری فرازهای مطول دیگر است که به الهیات می‌پردازند.([iv]) سرزدن چنین رفتاری از شخصی که علناً به خداناباوری، ماتریالیست بودن و مارکسیست بودن خود اذعان کرده چه‌بسا مایۀ شگفتی باشد. بااینحال، ژیژک از آن بابت که مبادا کسی موضع او را با قسمی دعوت به معنویت[15] مشتبه سازد، نه‌تنها بر تداوم جهتگیری ماتریالیستی خود پای میفشارد، که در موضعی تهاجمی قرار میگیرد و میگوید:
مدّعای من اینجا صرفاً آن نیست که من از هر لحاظ یک ماتریالیستم، و اینکه هستۀ بنیاد‌براندازانۀ مسیحیت برای رویکردی ماتریالیستی نیز دسترس‌پذیر است؛ برنهاد من شدتی بهمراتب بیشتر دارد: این هسته تنها برای رویکردی ماتریالیستی دستیافتنی است و بالعکس: برای آنکه ماتریالیستی راستین شویم، باید تجربۀ مسیحی را از سر بگذرانیم.([v])
هدف این کتاب درنهایت تبیین داوهای این برنهاد است: بَرزیدن الهیاتی ماتریالیستی در کار ژیژک دقیقاً متضمن چیست، و چه چیز او را بهسوی الهیات کشانده، و کار او چه معنایی برای متألهان ممکن است داشته باشد.
در گام نخست ضرورت دارد روشن شود ژیژک کیست، فارغ از آنکه فیلسوفی مشهور است که ازقضا دربارۀ الهیات بسیار نوشته است. ژیژک در سال 1949 در لیوبلیانا[16]ی اسلوونی (که در آن زمان بخشی از یوگسلاوی سابق بود) متولد شد، بیشتر عمر خود را تحت حاکمیت نسخۀ یوگسلاویایی کمونیسم زندگی کرد که با نام «خودمدیریتی» شناخته میشد. ژیژک هم از آغاز و از نوجوانی سودای فیلسوف شدن داشت، و به نظر می‌رسید در مسیر درست کسب یک جایگاه دانشگاهی باشد، تا آنکه مراجع دانشگاهی که پایاننامۀ کارشناسی ارشد او دربارۀ ساختارگرایی فرانسوی را بالقوه بنیاد‌براندازانه انگاشتند، و او را از ادامۀ مسیر حرفه‌ای‌اش بازداشتند. پس از چندین سال، نهایتاً در سال 1979 شغل پژوهشگری در مؤسسۀ جامعهشناسی دانشگاه لیوبلیانا به او پیشنهاد شد؛ جایگاه شغلی‌ای که او همچنان آن را در اختیار دارد. این جایگاه شغلی هیچگونه مسئولیت تدریس به همراه نداشت؛ درحقیقت، رژیم [یوگسلاوی سابق] میخواست او را از هرگونه تأثیرگذاری بر ذهن‌های جوان تأثیرپذیر دور نگاه دارد؛ و بنابراین او می‌توانست علایق پژوهشی‌اش را تا هرکجا که این علایق او را بدان سوق می‌دادند پی بگیرد، ازجمله به آرشیوهای فیلمی که می‌توانست در آنها فیلم‌های خارجی سانسورنشده را ببیند.([vi]) او طی این دوران، با حلقۀ گسترده‌ای از لکانی‌های اسلوونیایی سروکار پیدا کرد که مشغول ازآنِخودسازیِ فلسفیِ لکان بهشیوۀ متمایز و مختص به خودشان بودند.([vii]) در سال 1981، او به پاریس راه یافت، جایی که تحت نظر ژاک‌الن میلر[17]، برجسته‌ترین شاگرد روانکاو فقید فرانسوی، ژاک لکان، تحصیل کرد، و یک مدرک دکترای دیگر در روانکاوی اخذ کرد. او در سال 1985 به اسلوونی بازگشت و در جنبش دموکراسیخواهانۀ روبه‌رشد آنجا به صدایی پرنفوذ بدل شد و در سال 1990 از طرف حزب لیبرال‌دموکرات در انتخابات ریاست‌جمهوری چهارنفرۀ کشور شرکت کرد و نفر پنجم شد.([viii])
زندگی ژیژک ازآن‌پس جریان بیوقفهای از فعالیت دانشگاهی بوده است؛ نوشتن کتاب‌هایی متعدد به چندین زبان، ویراستاری چندین مجموعهمقالۀ انفرادی و همچنین مجموعهکتابهای متعدد، دریافت طیف گسترده‌ای از کرسی‌های استادی مهمان و سفرهای موفق بسیاری برای ارائۀ درسگفتار. بهزعمِ من، بیش از هرچیز دیگر، همین انرژی پرجنبوجوش دیوانهوار عامل بخش اعظم اقبال گسترده به او بوده است، گرچه برخی در توضیح این اقبال گسترده به عوامل دیگری اشاره کرده‌اند. برای مثال، ژیژک، برخلافِ اکثر چهره‌های دانشگاهی، عادت دارد لطیفه، ازجمله لطیفه‌های مبتذل، تعریف کند، و مکرراً از فیلم‌های عامه‌پسند مثال بیاورد. بی‌تردید این خصوصیات کار او را بهنحوی بیواسطه مجذوبکنندهتر میکند، اما آنها که به‌دنبالِ شنیدن لطیفه و تماشای فیلم‌اند، می‌توانند میل خود را خیلی آسان‌تر با رفتن به یک باشگاه کمدی یا صرف تماشای فیلم ارضا کنند. جذابیت راستین ژیژک، بهنظرِ من، ناشی از شدت و حدّت محضی است که به آشکارترین صورت در سخنرانی‌های عمومی او مشهود است، گرچه به همان وضوح در نوشته‌های او نیز پدیدار میشود: ناگزیر باید تصدیق کرد که این شخص کسی است که کار نظری برای او مهم‌ترین کار است. به نظر می‌رسد مفسران نمی‌توانند در برابر وسوسۀ صحبت کردن دربارۀ رفتارهای آسیبشناختی[18] ژیژک مقاومت کنند؛([ix]) مثلاً تمایل او به تکرار، یا «تیک‌های عصبی» متعددش. بااینحال، بزرگ‌ترین امر آسیبشناختی در او همین میل بی‌اختیار و زورآور به فلسفیدن است؛ آسیبی که او بهظاهر برای درمان یا حتی تخفیف آن هیچ تلاشی نمیکند.
[1]. The Sublime Object of Ideology
[2]. Welcome to the Desert of the Real
[3]. The New York Times
[4]. The London Review of Books
[5]. In These Times
[6]. Foreign Policy
[7]. Žižek!
[8]. The Pervert’s Guide to Cinema
[9]. The Ticklish Subject
[10]. Saint Paul: The Foundation of Universalism
[11]. The Fragile Absolute
[12]. On Belief
[13]. The Puppet and the Dwarf
[14]. The Parallax View
[15]. spiritual awakening
[16]. Ljubljana
[17]. Jacques-Alain Miller
[18]. pathology
[i]. این عنوان فرعی کتاب عروسک و کوتوله (The Puppet and the Dwarf) است.
[ii]. Slavoj Žižek, Welcome to the Desert of the Real: Five Essays on September 11 and Related Dates (New York: Verso, 2002).
این جستار پیش از انتشارش در قالب کتاب، در بازنویسیهای متعددی، آنلاین روی اینترنت قرار گرفت، هم در وبسایت ژیژک (http://www.lacan.com) و هم در فهرستهای پستسپاری الکترونیکی دانشگاهی گوناگون؛ یکی از آن نسخههای متقدمتر جستار مذکور، اولین متنی بود که من از ژیژک خواندم.
[iii]. این عنوان فرعی کتاب عروسک و کوتوله (The Puppet and the Dwarf) است.
[iv]. این عنوان فرعی کتاب عروسک و کوتوله (The Puppet and the Dwarf) است.
[v]. Puppet and the Dwarf, 6.
در این نقلقول، همچون همۀ نقلقولهایی که از ژیژک در این کتاب آمده، تأکید ایتالیک متعلق به منبع اصلی است.
[vi]. این عنوان فرعی کتاب عروسک و کوتوله (The Puppet and the Dwarf) است.
[vii]. این عنوان فرعی کتاب عروسک و کوتوله (The Puppet and the Dwarf) است.
[viii]. این شرح مختصر از زندگی ژیژک عمدتاً مبتنی بر خلاصۀ زندگینامهواری است که در کتاب اسلاوی ژیژک نوشتۀ تونی مایرز آمده است:
Tony Myers, Slavoj Žižek (New York: Routledge, 2003)
مایرز همچنین نسخۀ الکترونیکی این کتاب را بهصورتِ آنلاین در آدرس اینترنتی http://www.lacan.com/zizekchro.htm در دسترس قرار داده است. (ازقضا بررسی خود من دربارۀ بنیانگذاری عجیبوغریب یک ریاست‌جمهوری چهارنفره، نشان می‌دهد اسلوونی این ساختار را تنها برای دورۀ کوتاهی پس از استقلال حفظ کرد و ازآن‌پس، مدل سنتیتر ریاست جمهوری یکنفره را برگزید.)
[ix]. گرایشی که ژیژک در «با دوستانی اینچنین، چهکسی به دشمن احتیاج دارد؟» که در کتاب حقیقت ژیژک (The Truth of Žižek, Paul Bowman and Richard Stamp (ed.) (New York: Continuum, 2007, 199)) منتشر شده، از آن گلهمند است. آنها که ذوق و شوقی برای مباحثات جدلی دارند، نباید خواندن این پاسخ تند او به منتقدانش را فراموش کنند.
کتاب ژیژک و الهیات نوشتۀ آدام کوتسکو ترجمۀ علی قاسمی
دیدگاهها
هیچ دیدگاهی برای این محصول نوشته نشده است.