وقتی صدا را مرتکب شدم

میثم ریاحی

وقتی صدا را مرتکب شدم دومین سرآیشی است از میثم ریاحی که در سال ۱۳۹3 از جانب انتشارات نگاه تهران به ترآوش تصویر رسیده و در اختیار ایل ادب و هنر قرار گرفته است‌. این اثر حاوی سرایش‌هایی کوتاه (مینی‌مالیزم) که از صنعت پیرنگ بهره می‌جویند و سرودهایی بلند (‌ماکسی‌مالیزم) که با تشبث به پارادایم‌های ادبی امروزند، شمایلی بارور گون به‌خود گرفته است. مجموعه از نام آوردهایی به‌شرح: و تنم کلمه (شامل ۵ شعر) قدیمی‌های حالای ماه (شامل ۹ شعر) سراب (شامل ۴ شعر) ما: ما: هوا (شامل ۲۳ شعر) مثل بادبادک‌ها در ظلمت میوه و پهلوهای معلق تو (شامل ۳ شعر) و شرح انتهایی شکسته… (شامل ۵ شعر) تشکیل شده است. طرح روی جلد مجموعه، سهل و ساده است و طراح با آفرینش نوعی هم آوایی به‌دنبال تبدیل تصویری جنگ‌آسا برای مجموعه کوشیده است. این هم‌آوایی با گزینش سه‌رنگ هارمونی محور (سفید، سیاه و قهوه‌ای کم‌رنگ) برجسته می‌شود که زمینه‌ی این رنگ‌ها، رنگ‌سفید است. طراح در این اثر اغلب به‌دنبال نظام‌مند کردن لباسیسم ظاهر طرح بوده و از لباسیسم باطن طرح چیزی را به دایره‌ی معنا نمی‌آورد. علت این فرآیند که در طرح روی جلد اتفاق می‌افتد، در زوایایی به بستر زیست‌بوم شاعر و مؤلفه‌ها و نشانه‌های ناتورالیستی موجود در خلق و خوی شاعر مرتبط می‌شود. روی جلد مجموعه با ظهر (پشت) جلد مجموعه هیچ‌گونه سنخیت معنایی را ایجاد نمی‌کند و اگرچه از این نگاه رویکرد معنایی و آیدتیک در موضوع و محتوا بسیار مهم است و همیشه در نگاه این قلم به آثار شعرا گوش‌زد شده، ولی شاعر با خودآگاهی از این مقوله دست به تفاوت‌نویسی زده که طبعاً این روش مخاطبین خاص خود را می‌طلبد. لباس ظاهر روی جلد کتاب با لباس ظاهر پشت جلد کاملاً یکی است و تنها تفاوت لباس باطن طرح روی جلد در انتخاب شعری است کوتاه که در پشت جلد لحاظ شده و دارای جان‌مایه و زیر‌لایه‌هایی عاشقانه و در ابعادی اجتماعی است. شاعر در این اثر زیر تأثیر سه نوع پارادایگم (paradigm) می‌باشد. این پارادایگم‌ها به سه زیرشاخه تقسیم می‌شوند و این زیرشاخه‌ها عبارتند از: بومی، ملی و جهانی. واژه‌ی پارادایم که واژه‌ای افلاطونی است ابتدا در قرن پانزدهم به‌معنی الگو، مدل و نمونه اعمال شد، اما در دهه‌ی ۱۹۶۰تامس کوهن دست به انقلابی فکری زد و این واژه را به‌معنی یک تفکر در هر انقلاب علمی به‌کار بست. پارادایم از کلمه‌ی یونانی پارادایگما اقتباس شده و امروزه به‌معنای یک جهان‌بینی و نظریه کلی است. بنابراین با التفات از تعاریفی که از پارادایم شد، اغلب شعرای دهه‌ی ۸۰ و ۹۰ زیر تأثیر پارادایم جهانی هستند. این انقلاب ادبی که با بهره‌گیری از المان‌های ادبیات اروپا به سردمداری فرانسه و امریکای لاتین آغاز شده، مفاهمه‌ای فراگیر را در ذهن طیف ادبی کشورهای متمدن ایجاد نموده و می‌توان گفت نوعی عقلانیت ادبی و به اصطلاح امروزه جهان‌شمول و یا جهان وطن را در کشورهای در حال گذار آفریده است. بنابراین خالق این اثر در۶ بخش مجموعه زیر تأثیر پارادایم ادبی جهان است اما باتوجه به نگاه ناتورالیستی شاعر که از این نگاه از طبیعت بکر و زیبای شمال بهره می‌جوید، می‌توان ابراز نمود که در هر بخشی شاعر سهمی از پارادایم بومی و ملی را که البته همان جهان‌بینی بومی و ملی بوده، به‌خود اختصاص داده است. رویکرد شاعر در این اثر از رویکردی نظرمحور و منظرمحور بارور می‌شود. این نگاه معرفت‌شناسانه که توام با زیباشناختی در شعر کلاف خورده، سعی بر آن دارد تا که شعر شاعر را از حیث زیباشناسی تقویت و بالنده کند، ولی شاعر در این همگامی با نظر و منظر گاهی بی‌همگام است و گهی هم همگام. مهم‌ترین فاکتور شاعر در همگامی با این رویکرد که ذکر آن رفت، تطبیق زبان با طبیعت و توازن طبیعت با زبان شعر است. به ساده بیان می‌توان پنداشت که شاعر با متأثر شدن از زیست محیط خود که به‌صورت خودآگاه و ناخودآگاه نضج گرفته، با پراکسیس نظر و منظر هم‌آوا می‌شود. بی‌همگامی شاعر با این دو رویکرد که لازم و ملزوم یکدیگرند این است که سرآینده در اغلب سروده‌هایش از پارادایم بومی و ملی استفاده نمی‌کند و همین گریزهای نابهنگام زبان شعر را به دنیایی دیگر پرتاب می‌کنند که این دنیا همان دنیای ذهنی است. لذا گشتاوردهای ذهنی شاعر که به تاسی از پارادایم جهانی شکل می‌گیرند، نوعی نظر و منظر ذهنیت‌گرا را خلق می‌کنند و این مسبب، سببی است که شعر شاعر را از دنیای رآلیسم و شاخک فرارونده‌ی این مکتب که رآلیسم جادویی است به دور می‌سازد. بنابراین شکل‌گیری رویکرد نظر و منظر چه در دنیای عینی باشد و چه ذهنی مهم است اما مهم‌تر این‌که شاعر بتواند با فکر آوردهایی که در این دو دنیا خلق می‌کند، قدرت و جنبه‌ی جامعه‌پذیری و فرهنگ‌پذیری زبان را در جامعه تقویت و بالنده سازد. زبان شاعر در آفریده‌ی خود، بیان محور است و پی‌آمدهای این زبان مبین. این مبین‌سرایی‌ها که از گویه‌هایی تازه نشات می‌گیرند گاهی زبان شاعر را دچار تغییر می‌کنند و گاهی هم زبان شاعر دچار ایستارهایی غیر پویاست. ولی تحول و تطور در زبان شاعر به‌ندرت شکل می‌گیرد چه این‌که محوریت و دایره‌ی فهم شعر امروز به تاسی از ایدئولوژی‌های ادبی دیروزند و این مشکل فراگیر پی‌آمدهایش مسببی را به‌نام فرهنگ ایدئولوگ آفریده است. با این روی شاعر درآفریده‌ی خود سبک‌مند است و شاخک‌های متفاوتی را برای درخت سبک خود ایجاد می‌کند و در بیان ساختاری و بیان محتوایی شعر نیز موفق نشان داده و این کنار آمد باعث شده تا که زبان ساختاری نیز در شعر رونق و نمایان گردد، اما شاعر تا نیل به زبان محتوایی فاصله دارد.