نوشته های پراکنده صادق هدایت

در آغاز کتاب نوشته های پراکنده صادق هدایت می خوانیم:

کتاب نوشته های پراکنده نوشته صادق هدایت

 

فهرست

شماره صفحه در داخل ( )، تاريخ و محل چاپ نخست هر نوشته

در داخل [ ] ذكر شده است :

 توضيح گردآورنده (9)

1ـ داستان‌ها

كلاغ پير (71)

]شماره يازدهم ـ 28 ارديبهشت 1310 دوره سوم ـ افسانه[

تمشك تيغ‌دار       (75)

]شماره بيست و سوم ـ 8 تير 1310 دوره سوم ـ افسانه[

مرداب حبشه        (89)

]شماره بيست و هشتم، 26 تير ماه 1310 دوره سوم ـ افسانه[

حكايت با نتيجه    (93)

]شماره سى و يكم ـ دوره سوم ـ 2 مرداد 1310 افسانه[

كور و برادرش     (95)

]شماره چهارم و پنجم ـ دوره سوم ـ يازدهم ارديبهشت 1310 افسانه[

سايه مغول           (125)

]مجموعه «انيران» ـ تهران  1310[

آقا موشه (141)

]شماره هشتم ـ آبان ماه 1318 ـ مجله موسيقى[

شنگول و منگول    (143)

 

]شماره هشتم ـ آبان ماه 1318 ـ مجله موسيقى[

لچك كوچولوى قرمز         (145)

]شماره دوم ـ سال دوم ـ ارديبهشت 1319 مجله موسيقى[

سنگ صبور          (149)

]سال ششم و هفتم مجله موسيقى، سال سوم ـ مهر ماه  1320[

جلو قانون           (155)

]شماره يازدهم و دوازدهم مجله سخن ـ سال اول ـ مرداد و شهريور  1322[

شغال و عرب       (157)

]مجله سخن ـ سال دوم شماره پنجم ـ ارديبهشت  1324[

ديوار      (163)

]شماره يازدهم و دوازدهم دى و بهمن 1324 ـ مجله سخن[

فردا       (189)

]شماره هفتم و هشتم ـ دوره دوم خرداد و تير ماه 1325 مجله پيام نو[

قصه كدو (203)

]شماره چهارم دوره سوم ـ مهر 1325 ـ مجله سخن[

آب زندگى          (211)

]روزنامه مردم ـ سال  1323[

اوراشيما  (233)

]شماره اول سال دوم ـ ديماه 1323 ـ مجله سخن[

 

2ـ مقاله‌ها، قطعات و جزوه‌هاى گوناگون :

مقدمه‌اى بر رباعيات خيام    (241)

]تهران ـ 1342 ـ كتابخانه بروخيم[

انسان و حيوان      (253)

]تهران ـ 1343 ـ كتابخانه بروخيم[

مرگ      (287)

]شماره يازدهم ـ دوره چهارم ـ بهمن ماه 1305 ـ مجله ايرانشهر چاپ برلن[

اوسانه    (291)

 

]تهران ـ «آريان كوده» ـ  1310[

گجسته اباليش      (335)

]تهران ـ 1318 ـ كتابفروشى ابن‌سينا[

ترانه‌هاى عاميانه    (349)

]شماره ششم و هفتم ـ دوره اول شهريور ماه 1318 ـ مجله موسيقى[

چايكوفسكى        (369)

]شماره سوم ـ سال دوم ـ خرداد ماه 1319 ـ مجله موسيقى[

در پيرامون لغت فرس اسدى (377)

]شماره هشتم ـ سال دوم ـ آبان ماه 1319 ـ مجله موسيقى[

شيوه نوين در تحقيق ادبى    (383)

]شماره يازدهم‌و دوازدهم ـ بهمن‌و اسفند 1319 ـ سال دوم مجله موسيقى[

داستان ناز            (395)

]شماره دوم ـ سال سوم ـ ارديبهشت 1320 ـ مجله موسيقى[

شيوه‌هاى نوين در شعر فارسى           (405)

]شماره سوم ـ سال سوم ـ خرداد ماه 1320 ـ مجله موسيقى[

شهرستان‌هاى ايرانشهر        (413)

]شماره اول و دوم و سوم ـ سال هفتم ـ مجله مهر[

يادگار جاماسب    (435)

]شماره سوم و چهارم و پنجم ـ سال اول ـ مجله سخن[

فلكلر يا فرهنگ توده          (449)

]شماره سوم و چهارم و پنجم و ششم اسفند 1323 تا خرداد 1324 سال
دوم مجله سخن[

چند نكته درباره ويس و رامين          (495)

]شماره نهم و دهم ـ مرداد و شهريور 1324 مجله پيام نو[

خط پهلوى و الفباى صوتى  (543)

]شماره پنجم ـ دوره سوم ـ آبان ماه 1325 ـ مجله سخن[

 

3ـ آنچه صادق هدايت به فرانسه نوشته است :

سامپينگه SampinguÅ             (573-580)

 

متن فرانسه :         (609ـ627)

]ژورنال دو تهران ـ سال  1324[

هوسباز Lunatiqu     (595ـ608)

متن فرانسه :         (609ـ627)

La Magie en Perse (631ـ645)

]مجله “Le Voile de’Isis”، شماره 79 ـ ژويه 1926 سال سى و يكم
چاپ پاريس.[

توضيح

علاوه بر نوشته‌هاى گوناگونى كه از صادق هدايت به صورت كتاب مستقل و جداگانه منتشر شده، نوشته‌هاى پر ارزش ديگرى نيز از وى به طور پراكنده به‌يادگار مانده است كه لازم بود جمع‌آورى شود و مانند ساير نوشته‌هاى او دوباره به چاپ برسد. جناب آقاى هدايت‌قلى هدايت (اعتضادالملك) پدر ارجمند صادق هدايت، انجام اين امر را به‌عهده اينجانب محول فرموده‌اند و اينجانب نيز كليه نوشته‌هاى پراكنده صادق هدايت را كه برخى از آنها به وسيله صادق مورد تجديد نظر قرار گرفته، پس از جمع‌آورى و طبقه‌بندى در اختيار ناشر قرار داده‌ام.

صادق هدايت كه بيشتر وقت خود را به مطالعه نوشته‌هاى نويسندگان بزرگ خارجى و داخلى مى‌گذراند، با اطلاعات وسيع و تشخيص دقيقى كه داشت، گاه ضمن مطالعه، به اثرى از يكى از نويسندگان خارجى و يا به يك موضوع درخور تحقيق و تتبع برخورد مى‌كرد كه توجه او به جانب آن معطوف مى‌شد و لذا در صدد برمى‌آمد آن اثر را به فارسى برگرداند و يا درباره موضوع مورد توجه خود به تحقيق و تتبع بپردازد و نظريات خويش را به صورت مقاله‌اى به چاپ برساند. غالب اين نوشته‌ها از حيث حجم طورى نبود كه بتوان آن را به صورت كتابى جداگانه منتشر كرد، ناگزير مى‌بايستى آن را در يكى از مجله‌ها يا نشريه‌هاى مناسب درج نمود، همين نوشته‌هاست كه اينك قسمت اعظم متن مجموعه حاضر را تشكيل مى‌دهد.

 

قسمتى ديگر از نوشته‌هاى اين مجموعه عبارت از آثارى است كه در زمان حيات هدايت به صورت جزوه‌هاى كوچك به چاپ رسيده و عنوان بيشتر آنها در فهرست آثار وى ذكر شده است. اين جزوه‌ها عبارتست از :

رباعيات حكيم عمر خيام

انسان و حيوان

سايه مغول

اوسانه

گجسته اباليش

آب زندگى

فردا

افسانه آفرينش

كه متن دقيق آنها نيز عينآ در اختيار ناشر قرار داده شده است.[1]

 

 

البته با قطعى كه براى آثار هدايت در چاپ جديد در نظر گرفته شده، هيچ‌يك از اين جزوه‌ها را نمى‌توان به صورت كتاب جداگانه منتشر كرد چه با قطع مزبور عده صفحات هر يك از آنها معدود خواهد بود. گذشته از اين، ضرورت خاصى در ميان نيست كه هر نوشته هدايت به صورت كتاب جداگانه به چاپ برسد، چه منظور اساسى اين است كه آثار وى به طرز و شكل مناسبى در دسترس علاقه‌مندان قرار گيرد.

***

نوشته‌هاى پراكنده صادق هدايت را به سه دسته متمايز زير مى‌توان تقسيم كرد :

اول ـ داستان‌ها.

دوم ـ مقاله‌ها، قطعات و جزوه‌هاى گوناگون.

سوم ـ آنچه صادق هدايت به فرانسه نوشته است.

 

در مجموعه حاضر نيز نوشته‌هاى مزبور به ترتيب فوق طبقه‌بندى شده است.

بنا به‌نظر جناب آقاى اعتضادالملك، عنوان آثار صادق هدايت در چاپ جديد طبق فهرستى خواهد بود كه در مجموعه حاضر ذكر شده است و نوزده عنوان را شامل مى‌شود. در نتيجه از آثار هدايت، آن‌چه در زمان حيات او به صورت كتاب جداگانه منتشر شده است در آينده نيز به همان وضع و صورت اوليه خود انتشار خواهد يافت، مگر «علويه خانم» و «ولنگارى»، «پروين دختر ساسان» و «اصفهان نصف جهان»، «زند وهومن يسن» و «كارنامه اردشير پاپكان» كه به ترتيب دوبه‌دو با هم منتشر خواهد شد. البته جمع دو اثر به‌علت مناسبت يا مشابهت موضوع و يا همزمانى آنها از نظر تاريخ نوشتن يا تاريخ انتشار نيست بلكه فقط به‌علت كمى حجم آنهاست كه ناگزير بايد هر دو اثر را يك‌جا منتشر ساخت.

البته ممكن است طرحى ديگر را براى عنوان‌بندى نوشته‌هاى صادق هدايت در نظر گرفت، مثلا مقاله «فلكلور يا فرهنگ توده» (مندرج در صفحه 449 تا 494 مجموعه حاضر) را با كتاب «نيرنگستان» كه اخيرآ به چاپ رسيده است و مقاله «ترانه‌هاى عاميانه» (مندرج در صفحه 349 تا 367 مجموعه حاضر) را با جزوه «اوسانه» (مندرج در صفحه 291 تا  334 مجموعه حاضر) يك‌جا منتشر كرد و همچنين ترجمه متن‌هاى پهلوى يعنى: «زند وهومن يسن»، «اردشير پاپكان»، «گزارش گمان‌شكن»، «گجسته اباليش»، «شهرستان‌هاى ايرانشهر» را يكجا چاپ و منتشر نمود و قس عليهذا، ولى اكنون نظر اين است كه وضع و صورت اوليه كتاب‌هاى صادق هدايت حتى‌الامكان محفوظ بماند.

متن برخى از نوشته‌هايى كه در مجموعه حاضر چاپ شده مطابق متنى است كه صادق هدايت در زمان حيات خود در آن تجديد نظر كرده است (قسمتى از يك ترجمه تجديد نظر شده كه به خط خود اوست در صفحه بعد گراوور مى‌شود)، ولى عده اينگونه نوشته‌هاى تجديد نظر شده معدود است زيرا هدايت آثار تجديد نظر شده خود را با خود به پاريس برده بود و اكنون معلوم نيست آثار مزبور در تصرف كيست.

 

قسمتى از متن داستان «تمشك تيغدار» كه در جزوه بيست و سوم از دوره سوم «افسانه» به چاپ رسيده و بعدآ به وسيله صادق هدايت مورد تجديد نظر قرار گرفته است.

 

البته اصول انسانيت و شرافت چنين حكم مى‌كند حال كه آثار صادق هدايت، براى نخستين بار پس از درگذشت او، به جهانيان معرفى مى‌شود چنانچه كسى متن تجديد نظر شده يكى از نوشته‌هاى او را در اختيار دارد آن را بى‌مضايقه در اختيار ناشر بگذارد….

تا آنجا كه اينجانب اطلاع دارم هدايت در همه آثار خود تجديد نظر كرده بوده است به قسمى كه متن برخى از آنها پس از تجديد نظر، به نسبت زيادى افزايش يافته بوده است مثلا در مورد كتاب «نيرنگستان» يادداشت‌هايى كه هدايت به كتاب مزبور افزوده بوده حتى از متن اصلى كتاب نيز تجاوز مى‌كرده است، چه هدايت عمومآ بين هر دو صفحه
«نيرنگستان» يك يا دو برگ كاغذ سفيد چسبانيده، روى آنها يادداشت‌هايى نوشته بوده است ولى متأسفانه نوشته‌هاى تجديد نظر شده هدايت اكنون مفقودالاثر است و كتاب «نيرنگستان» نيز كه اخيرآ منتشر شده از روى همان متن اوليه چاپ شده است.

به هر جهت، گذشته از چند داستان و چند مقاله كه توسط صادق هدايت مورد تجديد نظر واقع شده و در اختيار اينجانب بوده است، بقيه نوشته‌هاى مجموعه حاضر طبق متن‌هاى دست‌نخورده‌اى است كه از صادق هدايت به جاى مانده و عينآ در اختيار ناشر گذاشته شده است. چون در متن اين نوشته‌ها هيچگونه دخل و تصرفى صورت نگرفته است لذا اگر در چاپ حاضر از طرف مصحح چاپخانه اشتباهات معمولى چاپ و يا افتادگى‌هايى پيش نيايد متن نوشته‌هاى اين مجموعه عين متنى است كه در زمان حيات هدايت يك‌بار به چاپ رسيده است.

البته درباره متن اين نوشته‌ها نيز در اينجا بحث و يا اظهار نظرى نخواهيم كرد، اين كار را بايد به موقعى موكول نمود كه قصد تحقيق و تتبع در آثار صادق هدايت و يا قصد تجزيه و تحليل اين آثار در ميان باشد و اكنون چنين قصدى در كار نيست، فعلا منظور عمده ما فقط جمع‌آورى متن نوشته‌هاى پراكنده صادق هدايت است و اگر اين كار اكنون صورت نمى‌گرفت، با توجه به اينكه برخى از نوشته‌هاى هدايت ناياب و برخى كمياب است و از وجود برخى ديگر نيز جز دوستان و نزديكان هدايت كسى را خبر نيست، جمع‌آورى نوشته‌هاى پراكنده هدايت در آينده دورتر بسى دشوارتر بود.

اينك درباره هر يك از قسمت‌هاى سه‌گانه اين مجموعه توضيحاتى را كه سودمند پنداشته‌ايم به اختصار خواهيم نوشت:

 

قسمت اول ـ داستان‌ها

قسمت اول اين مجموعه شامل داستان‌هايى به شرح زير است:

الف ـ داستان‌هايى كه نوشته صادق هدايت است و در نشريه‌هاى مختلف به‌چاپ رسيده ولى هيچ يك از آنها در مجموعه داستان‌هايى كه
به‌وسيله صادق هدايت منتشر شده نقل نگرديده است، مانند: داستان «حكايت با نتيجه»، «سايه مغول»، «فردا»، «آب زندگى».

 

حكايت با نتيجه (صفحه 93-94)

داستان «حكايت با نتيجه» داستان كوتاهى است كه نخستين بار در جزوه سى‌ويكم از دوره سوم «افسانه» به چاپ رسيده است. اين داستان در هيچ يك از مجموعه‌هايى كه به وسيله صادق هدايت منتشر شده نقل نگرديده است، زيرا داستان مزبور اهميت چندانى در بر ندارد، به قسمى كه حتى مى‌توان آن را از آثار هدايت حذف كرد ولى چون به هر حال به وسيله صادق هدايت نوشته شده و در مجموعه «افسانه» به چاپ رسيده است در اين مجموعه نقل گرديده است.

اين داستان از نوشته‌هاى بسيار قديم هدايت مى‌باشد و از حيث ارزش ادبى، به پاى هيچ يك از نوشته‌هاى ديگر صادق نمى‌رسد.

 

سايه مغول (صفحه 125ـ140)

داستان «سايه مغول» نخستين بار در سال 1310 در مجموعه‌اى به نام «انيران» همراه دو داستان از دو نويسنده ديگر منتشر شده است. پس از يكى دو هفته از درگذشت صادق هدايت، يكى از كتابفروشى‌هاى تهران، با جلب موافقت يكى از دو نويسنده ديگر، عجولانه اقدام به چاپ مجدد كليه داستان‌هاى مجموعه نامبرده نمود كه چون قانونآ مجاز به اين عمل نبوده است مورد تعقيب واقع گرديد ولى بعدآ جناب آقاى اعتضادالملك از تعقيب ناشر مزبور صرف نظر فرموده‌اند.

براى توضيح لازم است افزوده شود كه اصولا چاپ يك اثر در يك مجله يا يك نشريه عمومى، به هيچ‌يك از نويسندگان آن مجله يا نشريه حق نمى‌دهد بعدها هر وقت بخواهند اثر خود را دوباره چاپ كنند و آثار كسان ديگرى را كه در آن مجله يا نشريه درج شده است نيز همراه اثر خود به چاپ برسانند. فقط در صورتى مى‌توان چنين عملى را انجام داد

[1] . محل و تاريخ انتشار و نام ناشر جزوه‌هاى مزبور به ترتيب عبارت است از :تهران 1343 كتابخانه بروخيم ـ تهران 1342 كتابخانه بروخيم ـ تهران 1310 مجموعه انيران ـتهران 1310 آريان كوده ـ تهران 1318 كتابفروشى ابن‌سينا ـ تهران روزنامه مردم 1323 ـ تهرانتير ماه 1325 مجله پيام‌نو ـ پاريس 1946 ادرين مزون نو.

 

انتشارات نگاه

 

صادق هدایت     صادق هدایت     صادق هدایت     صادق هدایت    صادق هدایت     صادق هدایت     صادق هدایت     صادق هدایت