در آغاز کتاب فرهنگ اصطلاحات و مکتب های سیاسی می خوانیم :
نمایه‌ی مدخل‌ها
الف
ائتلاف Coalition
ابرقدرت Super Power
ابژکتیویسم (عینی‌گرایی) Objectivism
ابطال‌پذیری Falsifiability
ابن خلدون، عبدالرحمن ابوزید بن محمد Ibnkhaldun
ابن رشد Averroës Ibn Rushd
ابن سینا Avicenna
اپوزیسیون Opposition
اپورتونیسم، فرصت‌جویی Opportunism
اتحاد مقدس Saint alliance
اتحاد شوروی Soviet union
اتحاد گمرکی Customs Union
اتحادیه‌ی اروپای غربی Western European Union
اتحادیه‌ی تجارت آزاد اروپا European Free Trade Association
اتحادیه‌ی اروپا European Union
اتحادیه‌ی پان امریکن Pan American Union
اتحادیه‌ی تجارت آزاد امریکای لاتین
Latin American Free trade Association (LAFTA)
اتحادیههای کارگری Trade Unions
اثبات‌گرایی Positivism
اجتماع Community
اجماع Consensus
احزاب پروتستان Protestant Parties
احزاب رادیکال Radical parties
احزاب سبز Green parties
احزاب سوسیالیست Socialist Parties
احزاب لیبرال Liberal parties
احساس مسئولیت (پاسخگویی) Accountibility
اخوان‌المسلمین Muslim Brotherhood
اراده‌ی عمومی General Will
اراده‌گرایی Voluntarism
ارتجاع Reactionary
ارزش اضافی Surplus value
ارزش مبادله Exchange value
ارسطو Aristotel
ازخودبیگانگی Alienation
اسپارت Sparta
اسپارتاکوسی‌ها Spartacists
اسپنسر، هربرت Spencer, Herbert
اسپینوزا، باروخ بندیکت Spinoza, Baruch Benedict
استاخانوویسم Stakhanovism
استالین‌گرایی Stalinism
استبداد Despotism
استبداد شرقی Oriental despotism
استثمار Exploitation
استراتژی و تاکتیک Strategy and Tactic
استعمار Colonization
استعمارزدایی Decolonization
استعمار نو New Colonization
استیضاح Interpellation or Impeament
اسمیت، آدام Smith, Adam
اشتراکی‌گرایی Collectivism
اشتراکی کردن Collectivization
اشتراوس، لئو Strauss, Leo
اشتیرنر، ماکس Stirner, Max
اشمیت، کارل Schmidt, Carl
اصلاحیه‌ی نخست (متمم قانون اساسی آمریکا)
اصلاحیه‌ی پنجم
اصلاحیه‌ی دهم
اصلاحیه‌ی سیزدهم
اصلاحیه‌ی چهاردهم
اصلاحیه‌ی پانزدهم
اصلاحیه‌ی هفدهم
اصل تفاوت Difference principle
اطاعت Obedience
اعتصاب عمومی General Strike
اعلامیه‌ی استقلال Declaration of independece
اعلامیه‌ی جهانی حقوق بشر Universal declaration of Human Rights
اعلامیه‌ی بالفور Balfour declaration
افکار عمومی Public opinion
اقتدارگرایی Authoritarinism
اقتصاد خرد Microeconomics
اقتصاد سیاسی Political Economy
اقتصاد کلان Macroeconomics
اقتصاد کلاسیک Classical economics
اقتصاد نئوکلاسیک Neoclassical economies
اقتصاد رفاه Welfare economy
اقتصادگرایی Economism
الاهیات رهایی‌بخش Liberation theology
القاعده Al – Qaida
اُلیگارشی Oligarchie
امپراتوری Empire
امپریالیسم Imperialism
امنیت دسته‌جمعی Collective Security
امتیاز پارلمانی Parliamentary priviledge
انباشت اولیه‌ی سرمایه Primitive accumulation
آنارشیسم Anarchism
آنارکو ـ سندیکالیسم Anarcho – syndicalism
انتخابات مقدماتی Primary election
انتخابات مقدماتی آزاد Free primary election
انتفاضه Intifaza
انجمن ملل آسیای جنوب شرقی Association of Southeast Asian Nations
اگزیستانسیالیسم Exsistantialism
آگاهی طبقاتی Class consciouness
انزواگرایی Isolationism
انسان‌شناسی Anthropology
انسان‌شناسی‌گرایی Anthropologism
انقلاب Revolution
انقلاب آمریکا America Revolution
انقلاب انگلستان England Revolution
انقلاب چین China Revolution
انقلال دائمی Permanent revolution
انقلاب روسیه (1917) Russian Revlution
انقلاب 1991 روسیه یا فروپاشی شوروی
انقلاب سبز Green Revolution
انقلاب صنعتی Industrial Revolution
انقلاب فرانسه French Revolution
انقلاب فرهنگی (در چین) Cultural Revolution
انقلاب مخملی Velvet Revolution
انقلاب مداوم Continuous revolution
انکیزیسیون Inquisition
انگلس، فریدریش Engels, Friedrich
اوپک (سازمان کشورهای صادرکننده‌ی نفت)
OPEC (Organiztion petrolum Exporting Countris)
اوکامی، ویلیام William of Okamy
اورول، جرج Orwell, George
اومانیسم Humanism
ایده‌آلیسم Idealism
ایدئولوژی Ideology
آ
آپارات (دستگاه) Aparat
آپارتاید Apartheid
آپولیتیسم Apolitism
آدامز، جان Adams, John
آدنائر، کنراد Adenauer, Konrad
آدورنو، تئودور، دبلیو Aderno, Theodor, w
آرامش‌خواهی مطلق Pacifism
آرمان Ideal, The
آرمان‌گرا Idealist
آرمانشهرگرایی Utopianism
آرنت، هانّا Arendt, Hannah
آریستوکراسی Aristocracy
آریستوکراسی کارگری Laber Aristocracy
آزادی Liberty, Freedom
آزادی‌خواهی Liberalism
آزادی بیان Freedom of expression
آزادی تشکل Freedom of association
آزادی کسب و کار Laissez faire freedom
آزادی مذهب Freedom of religion
آزادی‌های مدنی +Civil liberties
آژانس بین‌المللی انرژی International Energy Agency (IEA)
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی International Atomic Energy Agency (IAEA)
آژانس یهود Jewish Agency
آژیتاسیون Agitation
آسه‌آن ASEAN
آکوئیناس، تامس قدیس Aquimas, St. Thomas
آگوستین قدیس Augustin, St.
آلتوسر، لویی Althusser, Louis
آلنده، گوستر سالوادور Alende Gosster, Salvador
آندیویدوآلیسم (فردمحوری) Individualism
آون، رابرت Owen, Robert
ب
بابوف‌گرایی Bebeuf Francois Emile
بازار Market
بازار مشترک (یا جامعه‌ی اقتصادی اروپا) Common market
بازار مشترک آمریکای مرکزی Central American Common Market (cacm)
باکونین، میخائیل Bakunin Mikhail
بالکانیزه شدن Balkanization
بانک جهانی (بانک بین‌المللی عمران و توسعه)
world bank (international bank forereconstration and development)
بایکوت Boycott
ببرهای تامیل Tamil tigers
بت‌واره‌گی کالا Commodity fetishism
بحران سوئز Suez Crisis
بحران موشکی کوبا Cuban missile crisis
بُدن، ژان Jean, Bodim
برابری Equality
برادری (اخوت) Fraternity
برایس، جیمز Bryce, Jamse
برآیندگرایی Consequentialism
برده‌داری Slavery
برنامه‌ی مارشال Marshal Plan
بعث‌گرایی Baathism
بکاریا، سزار Becaria Cesare
بلانکی، لویی آگوست Blanki Lois Agust
بلانکیسم Blankism
بلشویسم (اکثریت) Bolshivism
بهبودخواهی = اصلاح‌طلبی Reformism
بلیک، دونکن Blacke, Duncan
بناپارتیسم Benaparitsm
بنتام، جرمی Jermy,Bentam
بنتلی، الف. ف. Bentley, A.F
برلین، ایزایا Berlim Isaiah
برنشتاین، ادوارد Bernstin, Edvard
بنلوکس Benelux
بنیادگرایی اسلامی Islamic Fundamentalism
بوخارین، نیکولا، ایوانویچ Bukharin Nikolay Ivanovich
بورژوازی Bourgeoisie
بورک، ادموند Burke Edmund
بوروکراسی Bureaucracy
بهار پراگ Prague Spring
بی‌طرف‌گرایی Neutralism
بی‌طرفی Naturality
بیگانه‌ترسی Xenophobia
پ
پارسونز، تالکوت Parsons, Talcot
پارلمان Parliament
پارلمان اروپایی European Parliament
پارلمان دومجلسی Bi parlemanism
پاسکال، بلیز Paskal Blaise
پاسیفیسم Pacifism
پان Pan
پان‌اسلامیسم Pan Islamism
پان اسلاویسم Pan Eslavism
پان آفریقایی‌گرایی Pan Africanism
پان آمریکانیسم Pan Americanism
پان ژرمنیسم Pan Germanism
پان عربیسم Pan Arabism
پانچاشیلا، پنج اصل Panchacila
پدرسالاری Patriarchy
پدیدارشناسی Phenomenology
پرایس، ریچارد Price Richard
پرده‌ی آهنین Iron Curtain
پرده‌ی جهل Veif Alignorence
پروسترویکا = بازسازی Perestroika
پرولتاریا Proletariat
پرون(گرایی) Peron(ism)
پساساختارگرایی Post-Structuralism
پست‌مدرنیسم Post-Modernism
پلخانف، گیورگی Plekhanov, Georgy
پلنگ‌های سیاه Black Panthers
پناه‌جو Refugee
پنتاگون Pentagon
پنج اصل (پانکاسیلا) Pancasila
پنج اصل (پانشیل) Panscheel
پوپولیسم Populism
پوپر، کارل Poper, karl
پوژادیسم Poujadism
پولانزاس، نیکوس Poulantzas, Nicos
پول‌گرایی Monetarism
پیمان آنزوس Anzus Pact
پیمان بالکان Balkan Pact
پیمان بغداد Baghdad, Pact
پیمان بی‌طرفی Neutrality Treaty
پیمان رم Rome, Treaty
پیمان دونکرت Dunkirt Treaty
پیمان ریو Rio Treaty
پیمان ضد کمینترن Anti-Comintern, Treaty of
پیمان ماستریخت Masstricht, Treaty
پیمان ورسای Versailles, Treaty of
پیمان ورشو Warsaw Pact
پین، تامس Paine, Thomas
پیوستگی زیست‌بوم‌شناختی Ecological Association
ت
تاچریسم Thatcherism
تاریخی‌گری Hisorisim
تاونی، آر. اچ. R.H,Tawney
تبعیض Discriminatian
تبعیض معکوس Positive Discrimination
تبلیغات Propaganda
تجارت آزاد Free Trade
تجدیدنظرطلبی Revisionism
تحرک اجتماعی Social Mobility
تحقیق نظرسنجی Survay Research
تجاوز Aggression
تحت‌الحمایگی Protectorate
تروتسکیسم Trotskism
ترجیح امپراتوری Imperial Preference
تروریسم Terrorism
تساهل و تسامح Toleration
تعادل قدرت یا موازنه‌ی قوا Balance of power
تعادل Equillberium
تعدیل ساختاری Structural Adjustment
تعهد Obligation
تفکر سیاسی چین Chinese Political Thought
تفکر سیاسی یونان Greek Political Thought
تفکیک قوا Separation of powers
تفویض قدرت Devolution
تسهیم درآمد Revenue sharing
تقسیم کار Division of labour
تکامل، نظریه‌ی Evolution Theory
تکثیر سلاح‌های هسته‌یی Nuclear Proliferation
تلافی بزرگ Masive retaliation
تئوکراسی ! حکومت الاهی
تکنوکراسی Technocracy
توسیدید Thucydides
تمامیت‌خواهی، توتالیتاریسم Totalitarianism
تناقض = تضاد Contradiction
تنش‌زدایی Détente
توافق اجرایی Executive agreement
توده‌ها Masses
تورگوت، الف، آر، جی A. R. Trugot
تورم‌زدایی Defelation
توری‌گرایی Toryism
توسعه Development
تولستوی، لو نیکلایوویچ Tolestoy Lev Nickolayeviich
توکویل، آلکسی دو Tocqueill, Alexis de
تولید ناخالص داخلی Gross Domestic Product (GDP)
تولید ناخالص ملی Gross Natinal Product (GNP)
تیتوئیسم Titoism
تیلوریسم Taylorism
تیرانی Tyranny
ج
جامعه Society
جامعه‌ی اقتصادی اروپا European community
جامعه‌شناسی سیاسی Political sociology
جامعه‌ی توده‌یی Mass society
جامعه‌شناسی و سیاست Sociology and politics
جامعه‌ی مدنی Civil Society
جامعه‌ی مشترک‌المنافع کشورهای مستقل
Commonwealth of Independent States (CIS)
جامعه‌ی اروپایی European community
جامعه‌ی اقتصادی آفریقای شرقی East African Economy community
جامعه‌ی انرژی اتمی اروپا European Atomic Energy Community
جامعه‌ی دفاعی اروپا European Defence Community
جامعه‌ی زغال سنگ و فولاد اروپا European Coal and Steel Community
جامعه‌ی مشترک‌المنافع (بریتانیا) Common Wealth Community (British)
جامعه‌ی عرب Arab Leage
جامعه‌ی فرانسه Frcnch Community
جامعه‌ی ملل Leage of Natioms
جبهه‌ی خلق Popular Front
جبهه‌ی متحد United Front
جداسازی Segregatiom
فابین Fabian
جرج، هنری Henry, George
جفرسون، تامس Jefferson, Tomas
جمهوری‌های پنجگانه فرانسه Republics in france
جمهوری خودمختار Autonomous republic
جمهوری وایمار Weimar republic
جناح چپ Left Wing
جناح راست Right Wing
جناح، محمدعلی Jinah, M.A
جنایت جنگی War crime
جنبش تعاونی Co-operatine movement
جنبش آزادی زنان Women’s movement
جنبش پان آفریقایی برای آزادی شرق مرکز و جنوب آفریقا
Pan African Freedom Movement for east, central and touthern Africa
جنبش حق رأی به زنان Women’s sullrage Movment
جنبش آزادی‌بخش Liberation Movement
جنبش کارگری Labour movement
جنبش‌های اجتماعی Social Movements
جنبش‌های اجتماعی جدید New social movements
جنبش‌های مقاومت Resistance movements
جنسیت Sexism
جنسیت و سیاست Gender and politics
جنگ War
جنگ افغانستان و شوروی Afghanestan War
جنگ افغانستان و آمریکا Afghanestan War And USA
جنگ چریکی Guerrilla warfare
جنگ سرد Cold war
جنگ عادلانه Just War
جنگ کره Korean War
جنگ ویتنام Vietnam War
جهان سوم Third World
جهانی شدن یا جهانی‌سازی Globalization
جهش بزرگ به جلو Great Leap forward
چ
چارتیسم Chartism
چپ و راست Left and Right
چپ و راست جدید New Left and Right
چندجانبه‌گرایی Multilatration
چندسالاری (پولیارکی) Poliyarchy
ح
حاکمیت Sovereignty
حاکمیت پارلمانی Parliament Sovereignty
حدّ نصاب quorum
حزب جمهوری‌خواه (امریکا) Republican party
حزب دموکرات امریکا American Democratic Party
حزب سوسیال دمکرات (آلمان) SPD
حزب کارگر (بریتانیا) Labour Party
حزب کمونیست Communist party
حزب کنگره (هندوستان) Congress Party
حزب لیبرال (بریتانیا) Liberal party
حزب محافظه‌کار (بریتانیا) Conservative party
حق الاهی پادشاهان Devine Rights Kings
حق رأی Franchise or suffrage
حق تعیین سرنوشت Self- determination
حقوق Rights
حقوق ایالات (امریکا) States Rights
حقوق بشر Human Rights
حقوق بین‌الملل International Law
حقوق طبیعی Natural Rights
حقوق مدنی Civil Rights
حکومت Government
حکومت الاهی Theocracy
حکومت سلطنتی مشروطه Constitutional Goverment
حکومت مطلقه Abslutism
حکومت نظامی Martial Law
حکومت نمایندگی Representative Government
خ
خرده بورژوازی Petit bourgeoisie
خروشچف، نیکیتا سرگئی‌ویچ Khurshchev, Nikita Sergeyvich
خلع سلاح (یا کنترل تسلیحات) Disarmament
خمر سرخ Khemer Rouge
خودگردانی Autonomy
خودکفایی Autarky
خودمختاری Self determination
د
دادرسی‌های نورمبرگ Normeberg Trials
داروین، چارلز رابرت Darwin, Charles Robert
داروین‌‌گرایی اجتماعی Social Darwinism
دانته، آلیگیری Dante Alighieri
دخالت Intervention
دریابندان یا محاصره‌ی دریایی Blockad
دست پنهان Invisible hand
دفتر بازرسی فدرال (اف. بی. آی.) F.B.I. (Federal Bureau of Investigation)
دفتر سیاسی (پولیت بورو) Politburo
دکترین آیزنهاور Eisenhlower Doctrine
دکترین ترومن Tromen Doctrine
دکترین مونروئه Monroe Doctrine
دگماتیسم، جزم‌گرایی Dogmatism
دماگوژی، و دماگوژیسم Demagogie, Demagogism
دموکراسی Democracy
دموکراسی آتنی Athenian democracy
دموکراسی توده‌یی Peoples democracy
دموکراسی مستقیم Direct democracy
دموکراسی مسیحی Democracy Christian
دموکراسی صنعتی Industrial democracy
دورکهایم، امیل Durkheim, Emile
دوگل، شارل Charles, Degaul
دولت state
دولت بهبودبخش Wellfare state
دولت صنفی Corporae state
دولت ـ شهر City – state
دولت ـ ملت Nation – State
دولت‌های جایگزین Succession states
دومینیون Dominion
دیپلوماسی Diplomacy
دیده‌رو، دنی Diderot denis
دیکتاتوری Dictatorship
دیکتاتوری بورژوایی Dictatorship of Bougeoisie
دیکتاتوری پرولتاریا Dictatorship of proletariat
دیوار برلین Berlin Wall
دیوان اروپایی حقوق بشر European Court of Human Rights
دیوان اروپایی عدالت European Court of Justice
دیوان دادگستری بین‌المللی International Court Justice
دیوان عالی Supreme Court
ر
رئالیسم سوسیالیستی Socialist realism
رئیس پارلمان Speaker
رئیس‌جمهور President
رئیس حکومت Head of government
رئیس خزانه‌داری Chancellor of the exchequer
رئیس کشور Head of state
رئیس مجلس اعیان Lord Chncellor
رادیکالیسم Radicalism
راسل، برتراند Rusel, Bertrand
راسیسم یا نژادپرستی Racism
راه درخشان Shiming path
رایش Reish
رایشتاک Reichtag
رسانه‌های فراگیر Mass media
رفتارگرایی Behaviourism
رفراندوم Referendum
روابط بین‌الملل International relations
روابط تولید Relations of production
روبسپیر، ماکسیمیلیان Robespear, Maximilian
رواداری Tolerance
روبنا یا روساخت Superstructure
روسو، ژان ژاک Rousseau, Jean, Jacques
روش‌شناسی Methodology
روشنفکران Intelectual
روشنگری، آمریکایی Enlightment, American
روشنگری، فرانسوی Enlightment, French
روشنگری اسکاتلندی Enlightment, scottish
روکان، اشتین Rokan, Stein
رومانتی‌سیسم Romanticism
رویه‌ی قضایی Jurisprudens
ریچاردسون، ل. ف. Richardsun, L.F.
ریکر، دبلیو. اچ. Riker, W.H.
ز
زبان Language
زیربنا Base
زیست‌بوم‌شناختی Ecology
زیست‌شناسی اجتماعی Sociobiology
زیگفرید، آندره Siegfried, Andre
زیمل، جرج Simmel, George
ژ
ژئوپولیتیک Geopolitics
ژاکوبن‌گرایی Jacobinism
ژاکوبیت‌گرایی Jacobits
ژیروندن‌ها Girondins
س
ساتیاگراها Satiagraha
ساختارگرایی Structuralism
سارتر، ژان پل Sartre, Jean-Paul
سازمان آزادی‌بخش فلسطین (ساف) Palestin liberation Organization (PLO)
سازمان بین‌المللی آوارگان International Refugee Organization (IRO)
سازمان بین‌المللی کار International Organization Laber (IOL)
سازمان پیمان آتلانتیک شمالی ! ناتو
سازمان پیمان آسیای جنوب شرقی ! آسه‌آن
سازمان پیمان بروکسل Brussel treaty organization
سازمان پیمان مرکزی ! سنتو
سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد ! یونسکو
سازمان تجارت جهانی World Trade Organization (W.T.O)
سازمان بهداشت جهانی World Health Organization (WHO)
سازمان خواربار و کشاورزی Food and Agricultural Organization
سازمان دولت‌های آمریکای مرکزی Organization of Central American States
سازمان دولت‌های آمریکایی Organization of America States (OAS)
سازمان کشورهای صادرکننده‌ی نفت (اوپک)
Organization of Petroleum Exporting Countries
سازمان ملل متحد United Nations
سازمان وحدت آفریقا Organiziation of African Unity
سازمان همکاری اقتصادی اروپا
Organization for European Economic, Cooportion (OEEC)
سازمان همکاری اقتصادی و توسعه
Organization for Economic Cooporation and Development (OECD)
سانترالیسم دموکراتیک Democratic Centralism
ساندی‌نیسم Sandinista National Liberation Front
سانسور Censor
سرپرستی بر سرزمین‌ها Trusteeship Territories
سرمایه‌داری یا کاپیتالیسم Capitalism
ستون پنجم Fifth column
سقراط Socrates
سن age
سنتو (سازمان پیمان مرکزی) Central Treaty Organization (CENTO)
سندیکالیسم Syndicalism
سندیکالیسم آنارشیستی Anarcho – Syndicalism
سن ـ سیمون، کلود ـ هانری Saint – Simon. Claude – Henri de Rouvroy
سوارز، فرانسیس Suares francis
سوسور، فردینان دو Sorel, Georges
سوسیال امپریالیسم Social – imperialism
سوسیالیسم Socialism
سوسیالیسم بازار Market socialism
سوسیالیسم بین‌الملل International socialism
سوسیالیسم خیال‌گرا Utopean socialism
سوسیالیسم در یک کشور Socialism in one country
سوسیال دمکراسی Social Democracy
سوسیالیسم دمکراتیک Democratic socialism
سوسیالیسم صنفی Guild socialism
سوسیالیسم علمی Socialism, Scientific
سوسیالیسیم مسیحی Christian socialism
سوفسطاییان Sophists
سومبارت، ورنر Sombart, werner
سون‌یات سن Sunyat sen
سوویت Soviet
سیا (آژانس اطلاعات مرکزی) CIA (Central Intelligenece Agency)
سیاست Politics
سیاست درهای باز Open doors policy
سیتو South – East Asia Treaty Organization (SEATO)
سیجویک، هنری Sidguich, Henry
سیسرو، مارکوس تولیوس Cicero, Marcus Tollius
ش
شاو، جرج برنارد Shwo, George Bernard
شخصیت اقتدارگرا Authoritarian Personality
شخصیت فرهمند Charisma Personality
شرق‌شناسی Orientalism
شرکت یا کورپوریشن Corporation
شرکت مالی بین‌المللی International Finance Corporation
شرکت‌های چندملیتی Multinational Corporation
شمال و جنوب North and south
شمشیر داموکلس Sowrde Damocles
شناسایی دولت‌ها Recognition of States
شورای اروپایی European council
شورای اقتصادی و اجتماعی ملل متحد Economic and Social Council U.N
شورای امنیت Security Council
شورای شمال Nordic Council
شورای همیاری اقتصادی Council for Mutual Economic Assistanc (Comecon)
شورای همکاری خلیج (فارس) Gulf Co-operation Council (GCC)
شومپیتر، ژوزف، آ Schumpeter, Joseph. A
شهر یا پولیس Polis
شهروندی Citizenship
شیء‌شدگی یا بت‌وارگی reification
شووینیسم Showinism
شیوه‌ی تولید آسیایی Asiatic Mode of Production
ص
صلح سبز Greenpeace
صندوق بین‌المللی پول International Monetary Fund
صندوق بین‌المللی اضطراری ملل متحد برای کودکان
International Fund for Children
صهیونیسم zionism
ط
طبقه class
طبقه‌ی دهقان و طبقه‌ی زمین‌داران peasantry and land owners
طبقه‌ی متوسط Middel class
طرح بازسازی اروپا European Recovery Program
ع
عدالت Justice
عدالت اجتماعی Social Justice
عدالت توزیعی Distribuotion Justice
عدم تعهد Non – alignment
عدم خشونت Non – violcnce
عفو عمومی Amnesty
علم سیاست Political science
عوام‌فریبی ! دماگوژی
غ
غرب West
غیردینی شدن دولت Secularisation
ف
فئودالیسم Fcudalism
فابین‌گرایی Fabianism
فاشیسم Fashism
فالانژ و فالانژیست‌ها Falange
فانون، فرانتس Fanon, Frantz
فایده‌گرایی Utilitariansim
فایده‌گرایی قانونمند Rule utilitarianism
فاینر، اس. ای. Finer, S. E
فدراسیون Federation
فدراسیون جهانی اتحادیههای کارگری World Trade Unions Federaton
فدرالیسم Federalism
فراماسونری Freemasonary
فراماسون ! فراماسونری
فراموشخانه ! فراماسونری
فردمحوری ! اندیویدوآلیسم
فرصت‌جویی ! پورتونیسم
فضای حیاتی Lebensraum or (living-space)
فرانکلین، بنجامین Frncklin, Benjamin
فرانکو (گرایی) Franco (ism)
فرویدگرایی Freudism
فرهنگ Culture
فرهنگ سیاسی Political culture
فلسفه‌ی سیاسی Political philosophy
فوئرباخ، لودویگ اندریاس Feuerbach, Ludwig Andrias
فوردگرایی Fordism
فوریه، شارل Fourier, francis marie – charles
فوکو، میشل Foucault, Michel
فیزیکالیسم Physicalism
فیزیوکرات‌ها Phiysiucrats
فمینیسم Feminism
ق
قانون Law
قانون آهنین‌مزدها Iron law of wages
قانون اساسی Constitution
قانون رومی Roman law
قانون طبیعی Natural law
قانون موضوعه Positive law
قانون واحد اروپایی Single European law
قانون وست‌مینستر Statute westminister
قدرت power
قدرت اجتماع Community power
قدرت سیاه Black power
قدرت‌های (یا دولت‌های) کازابلانکا Casablanca powers (states)
قدرت‌های (یا دولت‌های) مونروویا Monrouia powers (states)
قرارداد اجتماعی Social contract
قرارداد 1907 روس و انگلیس
قرارداد 1915 روسیه و انگلیس
قرارداد 1919 انگلیس با حکومت وثوق‌الدوله
قرارداد 1921 ایران و شوروی
قشربندی اجتماعی Social Stratification
قرارداد منع آزمایش‌های هسته‌یی Nuclear Test-Ban Treaty
قرارداد منع گسترش سلاح‌های هسته‌یی Non – Proliferation Treaty
قراردادهای رم Rome Treaties
قوم‌مداری Ethnicity
قیاس ارگانیک Organic analogy
قیاس داخلی Domestic analogy
ک
کاتوتسکی، کارل Kautsky, karl
کاپیتالیسم، سرمایه‌داری Capitalism
کاپیتولاسیون capitulation
کاخ سفید White House
کارکردگرایی یا فونکسیونالیسم Functionalism
کارکردگرایی ساختاری Structural Functionalism
کارلایل، تامس Carlyle, Thomas
کارناپ، رودلف Carnap, rodolf
کاست Cast
کاستروئیسم Castroism
کاسیرر، ارنست Cassirer, Ernest
کالون، ژان Calvin, Jean
کالهون، جان Calhoun, John
کامپانللا، توماسو Campanella, Tommaso
کامو، آلبر Camus, Albert
کانت، امانوئل Kant, Immanuel
کثرت‌گرایی Pluralism
کرازلند، سی. آ. آر. Crosland C.A.R.
کرامول، الپور ! انقلاب انگلیس
کرملین یا کاخ کرملین Kremlin
کروپتکین، پیتر Kropotkin, Peter
کشتار عمومی یا قوم‌کشی Genocide
کشور تحت‌الحمایه Protected state
کشورهای غیرمتعهد Non-alignment States
کا. گ. ب. (کمیته‌ی امنیت دولتی در شوروی) K.G.B.
کلیسا و دولت Church and State
کلیسای رسمی Established Church
کمال آتاتورک، آرمان‌های Kemalism
کمک مارشال Marshal Aid
کمون Commune
کمونیسم communism
کمونیسم اروپایی Euro Communism
کمونیسم آغازین Primitive communism
کمیته Commity
کمیته‌ی پارلمانی سیاهان Black Palrliement Commity
کمیته‌ی مرکزی Central Commity
کمیسیون اروپا European Commission
کمیسیون اروپایی حقوق بشر
کمیسیون اقتصادی اروپا South Pacific Commission
کمیسیون اقیانوس آرام جنوبی South Pacific Commission
کناره‌گیری یا انزواجویی isolationism
کنت، آگوست Conte Agust
کنترل تسلیحات
کنسرواتیو ! محافظه‌کار
کنترل کارگری Worker control
کنفدراسیون Confederation
کنفدراسیون بین‌المللی اتحادیههای کارگری آزاد
International Conferation Feedom Trede union
کنفرانس امنیت و همکاری در اروپا
Conference on Security and Co-operation in Europa
کنفرانس باندونگ Bandung conference
کنفرانس بلگراد Belgrad Conference
کنفرانس بوگوتا Bogota Conference
کنفرانس تهران Conference Tehran
کنفرانس دومبارتن اوکس Dombarton oaks Conference
کنفرانس‌های سان‌فرانسیسکو San fransisco Conferences
کنفرانس هلسینکی Helsinky Conference
کنفرانس یالتا Yalta conference
کنگره‌ی آمریکا Congress (US)
کنگره‌ی پان آفریقایی PAC (Pan – Africanist Congress)
کنگره‌ی ملی آفریقا African National Congress
کنگره‌ی نمایندگان مردم (روسیه) Congress of Peoples Deputies (Russia)
کنوانسیون اروپایی حفظ حقوق بشر
European convenetion for protection of human rights and …
کواکرها Quakers
کودتا Coupd’etat
کولونی ! مستعمره
کولونیالیسم ! استعمار
کومکون
کومینترن Comintern
کمینفورم Coninform
کورپراتیسم Coorpratism
کوسا، نیکلاس Cusa nicholas
کولاک Kulak
کول، جی، دی، اچ Cole, G.D.H
کولریج، ساموئل تایلور Coleridge, Samuel taylor
کوندورسه، ژان آنتوان Condorcet, Jean, Antoine
کیبوتز Kibutz
کی‌یرکه‌گار، سورن Kierkegard, soren
کینز، جان مینارد John meynard Keynes
کینگ، مارتین لوتر King, martin luther
گ
گات (توافق عمومی درباره‌ی تعرفه‌ها و تجارت)
G.A.T.T (General Agreement on Tariffs and Trade)
گالوپ، جرج Gallupe, George
گاندی، مهندس کرامچند Gandi, Mohandas
گرامشی، آنتونیو Gramsci Antunio
گرمایش جهانی Global Warning
گروسیوس، هوگو Grotius, Hogo
گروه فشار Pressur Group
گروه نظامی حاکم (خونتا) Junta
گروه 7 / گروه 8 کشور صنعتی G7 / G8
گزارش برانت (گزارش اول در 1980 و گزارش دوم در 1983) Brandt reports
گزارش بوه‌ریج Beveridge Report
گفت‌وگوهای محدود کردن جنگ‌افزارهای راهبردی (سالت)
Srtategic Arms Limitation Talks (SALI)
گفت‌وگوهای کاهش جنگ‌افزارهای راهبردی (استارت)
Strategic Arms Reduction Talks (start)
گلاسنوست Glasnost
گلدمن، اما Goldman, Ema
گلیسم Gaulism
گوارا، ارنستو «چه» Guevara, Ernestio (che)
گودوین، ویلیام Godwin, Wiliam
گولاک Gulag
گیوتین Guillotine
ل
لاسکی، هارولد Laski, Harold
لاسال، فردینان Lasal, ferdinand
لاک، جان Lock, Jean
لایبنیتس، گوتفرید ویلهلم Leibnitz, Gutfrid Wilhelm
لابیگری Lobbying
لایحه Bill
لایحه‌ی حقوق Bill of right
لایه‌ی اوزون Ozone Layer
لنینیسم Leninism
لوتر، مارتین Luther, Martin
لوه‌لرها یا برابری‌خواهان ! انقلاب انگلیس
لوکاچ، گئورک Lukach, George
لوکزامبورگ، رُزا Luxemburg, Roza
لیبرالیسم یا آزادی‌خواهی Liberalism
لینکلن، آبراهام Lincoln, Abraham
م
مائوتسه تونگ Mau zedong
ماتریالیسم تاریخی Historical Materialism
ماتریالیسم دیالکتیکی Dialectical materialism
مارسیلیوس پادوآ Marsilius of Padua
مارکس، کارل Marx, Karl
مارکسیسم Marxism
مارکسیسم ـ لنینیسم Marxim – Lenimism
مارکوزه، هربرت Marcuse, Herbert
مافیا Mafia
ماکیاولّی، نیکولو Machiavelli, Niccolo
مالتوس، تامس رابرت Malthus, Thomas Robert
مالکم ایکس Malcolm X
مالکیت Property
مالیات‌بندی مترقی Progressive taxation
مانهایم، کارل Manheim, Karl
مایستر، ژوزف دو Maistre, Josech de
مجتمع نظامی ـ صنعتی Military – Industrial Complex
مأمور عالی ملل متحد برای آوراگان
United Nation High Commissioner for Refugees
مبارزه برای خلع سلاح هسته‌یی Campaign for Nuclear Disarmament
مجمع عمومی General Assmbly
مجالس دوم Second chambers
مجلس سنا Senat
مجلس عوام Houseof Commons
مجلس لردها (اعیان) House of lords
مجلس نمایندگان (امریکا) House of representative
محافظه‌کاری Conservatism
محفل وین Vien circle
محو شدن یا پژمرده شدن دولت Withering away of state
محیط‌گرایی Environmentalism
مدیسون، جیمز Madison, james
مردم‌گرایی ! پوپولیسم
مرکانتی‌لیسم یا سوداگری Mercantilism
مستعمره یا کولونی Colony
معاهده‌های ژنو Genera conventions
مشارکت سیاسی Participation, political
مشروعیت Legitimacy
مطلوب‌ترین ملت (اصل کا¹¦« الوداد) Most favoured Natiom
معامله‌ی جدید (نیو دیل) New Deal
معاون رئیس‌جمهور Vice Presidnt
مکتب اصالت وجود Existentialism
مکتب فرانکفورت Frankfurt School
مک‌کارتیسم McC Carthyism
ملی کردن Nationalisation
منتسکیو، شارل لویی دوسکونه‌ات دو
Montesquieu, Charles – Louis de seconda tde
منشور اجتماعی Social charter
منشور آتلانتیک Atlantic Charter
منشویسم Menshvism
موافقتنامه‌ی پوتسدام Potsdam Agreement
موافقتنامه‌ی مونیخ Munich. Agrement
منطقه‌ی تجارت آزاد Free Trade Area
منطقه‌گرایی Regionalism
موازنه‌ی قوا Blance of power
مور، سر تامس More, Sir Tomas
موسکا، گائتانو Mosca, Gaetano
موعودگرایی (هزاره‌گرایی) Millenarianism
میلتون، جان Milton, John
میل، جان استوارت Mill, John stuart
میل، جیمز Mill, James
میلیتاریسم یا ارتش‌محوری Militarism
میهن‌پرستی Patriotism
ن
نئوکولونیالیسم ! استعمار نو
ناتو NATO
نازیسم Nasism
ناسیونال سوسیالیسم National socialism
ناسیونالیسم Nationalism
نافرمانی مدنی Civil disobedience
نپ (سیاست اقتصادی نوین) NEP (New Economic Policy)
نخبگان قدرت Power Elite
نخبه‌محوری Elitisim
نژادباوری یا راسیسم Racism
نظریه‌ی ارزش ـ کار Labour theory of value
نظریه‌ی انتقادی Critical theory
نظریه‌ی بازی Play Theory
نکرومه، قوام Nkrumah, Kwame
نولیبرالیسم New Liberalism
نهرو، جواهر لعل Nehru, Jawaher Lal
نیهیلیسم یا هیچ‌گرا Nihilism
نیچه، فریدریش ویلهلم Nietzsche, Friedrich wilhelm
نیروهای مولّد Productive forces
و
وابستگی (اقتصادی) Dependency
واترگیت Watergate
واگذاری Cessin
وب، سیدنی جیمز و وب، بئاتریس Web, Sidney James and web Beatrice
وبر، ماکس Weber, max
وتو Veto
ولتر، فرانسوا ماری آروت Voltaire, Francois- marie Arouet
ویت فوگل، کارل Wirtfogel, karl
ویگ Whig
ویلسون وودرو Wilsom woodrow
وینستنتلی، جرارد Winstantley, Gerard
µ
هابس، تامس Hobbes, Thomas
هابسون، جان Hobson, John
هاب‌هاوس، لئونارد ترلانی Hobhouse, Leonard Trelawny
هارینگتون، سر جیمز Harington, sir james
هامیلتون، الکساندر Hamilton, alexander
هایدگر، مارتین Heidyer, Martin
هایک، ف. الف. وُن Hayek , F . A .Von
هرمنوتیک Hermeneutics
هژمونی Hegemony
هگل، گئورگ ویلهلم فریدریش Hegel, George, Wilhelm Friedrich
هگلیان جوان Yang Hegelian
هلوسیوس، کلود آدرین Helvetius, claud Adrian
همبستگی (در لهستان) Solidarity
هولباخ، پل هانری دیتریش Holbach, paul henri Dietrich
هوشی مین Ho chi – minh
هیئت منصفه Jury
هیتلر، آدولف Hitler, Adolf
هیوم، دیوید Hume, David
ی
یونسکو Unesco
یونیسف UNISEF. (United Nation International Children Emergaty Fund.
یهودستیزی Amti – Semitism
الف ـ آ
ائتلاف[1]
هر نوع اتحاد گذراى افراد، گروه‌ها يا احزاب سياسى براى نيل به هدف يا اهداف انتخاباتى و پارلمانى. مرسوم‌ترين شكل ائتلاف مربوط به زمانى است كه تصويب قانون معينى يا تشكيل كابينه‌یی به رأى حداكثر اعضاءِ مجلس نياز دارد، در حالى كه هيچ گروه يا حزبى نيمی از كرسی‌هاى آن را در اختيار ندارد. ائتلاف‌هايى كه از نظر عقيدتى شكل میگيرد، بيش از همه امكان شكل‌گيرى دارند.
ابرقدرت[2]
در اصل، اين واژه به كشورهاى معدودى اطلاق میشود كه قدرت بسيار برترى نسبت به بقيه‌ی كشورها دارند. قدرت در اينجا عبارت است از ثروت اقتصادى، تعداد جمعيت و بالاتر از همه نيروى نظامی، به‌ويژه در زمينه‌ی تسليحات پيچيده‌ی هسته‌یی است. تا زمان فروپاشى اتحاد شوروى لفظ «ابرقدرت‌ها» به‌ويژه در مورد كشورهاى امريكا و شوروى به‌كار مي‌رفت كه از نظر توليد صنعتى، قدرت نظامی، وسعت خاك، منابع طبيعى و شمار جمعيت از ديگر كشورها جلوتر بودند و در واقع دو رقيب اصلى در عرصه رقابت بين‌المللى به‌شمار مي‌رفتند.
ابژكتيويسم (عينى‌گرايى)[3]
نگرشى است مبنى بر گونه‌یی «بيطرفى» در علم و در تحليل‌هاى سياسى و اجتماعى، بدين معنا كه شناخت علمی بايد در سرحد خود داده‌ها (فاكت‌ها) يا اشياء و آنچه عينيت دارد متوقف گردد و نبايد به ارزيابى انتقادى آن يا داورى درباره آنها پرداخت. بدين‌گونه ابژكتيويسم مرزهاى خرد انسانى را محدود میكند و طرح مسائل اجتماعى و نتايج ناشى از جهان‌بينى پژوهشگر را غيرعلمی يا ذهنى (سويژكتيو) می‌نامد. در واقع ابژكتيويسم و سوبژكتيويسم دو روى يك سكه‌اند و به‌رغم تفاوت ظاهرى پيوندى تنگاتنگ دارند. ابژكتيويسم يا عينى‌گرايى را نبايد با داورى عينى (ابژكتيو) مشتبه ساخت. داورى عينى به معناى آن است كه هنگام بررسى و نتيجه‌گيرى، پيشداوری‌ها و آرزوهاى خود را به‌حساب نياورده و فقط به واقعيت موجود و داده‌هاى عينى به طور همه‌جانبه و تماميت آن توجه داشت. ولى ابژكتيويسم، به بهانه‌ی عينيت با مطلق كردن آن هرگونه برخورد طبقاتى و عقيدتى را نفى میكند و هرگونه نتيجه‌گيرى ناشى از جهان‌بينى پژوهشگر را در بررسی‌ها منكر میگردد. از اين رو بايد گفت كه جانبدارى مغاير با علميت و عينيت نيست. اهميت اين مسئله در علوم اجتماعى و در تحليل‌هاى اجتماعى ـ تاريخى فراوان ذكر شده است. نمونه‌یی از اين تحليل‌هاى عينى از رويدادهاى تاريخى توأم با ابراز داورى را كارل ماركس* در رساله‌ی هژدهم برومر لويى بناپارت به‌دست داده است.
ابطال‌پذيرى[4]
به باور كارل پوپر (94 ـ 1902) در كتاب حدس‌ها و ابطال‌ها، كار علم اين است كه به‌جاى اثبات صدق نظريه‌ها، آنها را تكذيب و ابطال نمايد. هر نظريه‌یی كه كذب آن نشان داده میشود طرد يا دست‌كم اصلاح میگردد. علم بدين‌گونه به‌وسيله‌ی حدس و ابطال پيشرفت میكند. نمی‌توان مسلم دانست كه هر نظريه مطلقاً صادق است. هر نظريه در اصل می‌تواند ابطال گردد. از ديدگاه پوپر علم به دليل آنچه از زمان ديويد هيوم* به «مشكل استقراء» معروف شده است، هرگز نمی‌تواند صادق بودن چيزها را ثابت كند. گزاره‌ى «تمام قوها سفيد هستند» يا بخشى از تعريف «قو» است يا يك تعمیم درباره قوها براساس مشاهدات تمام مثال‌هاى شناخته‌شده. هنگامی كه مهاجران سفيدپوست براى نخستين بار در استرالياى غربى قوهاى سياه را ديدند منكر اين شدند كه آنچه ديده‌اند قو بوده است. بنابراين گزاره‌ی «تمام قوها سفيد هستند» نمونه‌ی يك تعميم علمىِ ابطال‌پذير و باطل است.
|
يك ايراد به ابطال‌پذيرى اين است كه در به حساب آوردن نقش تأييد فرضيه در علم ناكام است. اين گرايش، با تمركز بر كوشش براى تكذيب فرضيه‌ها، اثرات پيش‌بينی‌هاى موفقيت‌آميز را در مورد اينكه آيا نظريه‌ی علمی را می‌پذيرد يا نه كوچك جلوه مي‌دهد. براى مثال، اگر فرضيه‌ی من اين است كه دمايى كه در آن آب به شيوه‌یی دائمی در رابطه با فشار جوّ كه در آن آزمايش صورت میگيرد متغيّر است، پس اين به من اجازه خواهد داد كه سلسله پیش‌بینی‌هایی درباره‌ی دمایی که در آن آب در فشارهای گوناگون به جوش می‌آید انجام دهم. اگر معلوم شود که پيش‌بينی‌هاى من درست است، اين تأييد نظريه‌ی من است. بنابراين ابطال‌گرايى توصيف شده‌ی پوپر اين جنبه علم را نديده میگيرد. اين البته ابطال‌گرايى را بي‌اعتبار نمی‌كند: نيروى منطقى كذبِ يك مشاهده هنوز به تنهايى بزرگتر از هر مشاهده‌ی تأييدكننده است. با اين همه، لازم است ابطال‌گرايى اندكى با تصديق نقش تأييد فرضيه‌ها منطبق گردد.
ابن خلدون، عبدالرحمن ابوزيدبن محمد (1406ـ1332)[5]
مورخ، جامعه‌شناس و فيلسوف كه در تونس زاده شد و در قاهره بدرود حيات گفت. اجداد وى اندكى پس از فتح اندلس به آن سرزمين آمده و در آنجا اقامت گزيده بودند؛ سپس از آنجا به تونس رحل اقامت افكندند. پدرش از كودكى او را به تحصيل علم واداشت. قرآن را حفظ شد و به فراگرفتن حديث و فقه و نحو پرداخت. او بسيارى از كتاب‌هاى ادب و شعر را آموخت و آنگاه به علوم منطق و فلسفه رغبت جست. در 18 سالگى بود كه طاعون بر آن ديار مستولى گشت و بسيارى از مردم از جمله پدر و مادر او را هلاك كرد و ناچار به ترك تونس شد.
ابن خلدون در سال 1376م. در 42 سالگى خارج از تونس در قلعه‌یی كه در آن گوشه‌ی عزلت گرفته بود به تأليف تاريخ بزرگ خود مشغول شد و بعد از چهار سال كه در خلوت تفكر و نوشتن سپرى ساخت عزم تونس كرد و با اجازه سلطان آن كشور در سال 1378 م. به آن ديار وارد شد. پادشاه و مردم تونس مقدمش را گرامی داشتند. وى همچنين به تأليف كتاب تاريخ خود اشتغال داشت تا در اوايل سال 1382م. آن را به پايان برد. ابن خلدون خود گويد «اخبار اديان و عباسيان و تاريخ پيش از اسلام را آنچه به من رسيده بود نوشتم و نسخه‌یی از آن را تكميل كردم و به كتابخانه‌ی سلطان تقديم داشتم». وى در اين هنگام يعنى همان سال 1382م. عزم سفر به مصر كرد و در قاهره اقامت گزيد، و در جامع‌الازهر به تدريس پرداخت. شهرت او همه‌ی مصر را فراگرفته بود و دانش‌پژوهان از هر سو به گردش جمع شدند.
ابن خلدون ثمره‌ی تمامی تجارب و تأملات خود را در كتاب مفصل «مقدمه»ى خود ــ كه سبب اشتهار علمی او شد ــ به وديعه نهاد. «مقدمه» صورت زنده‌یی است از زندگى جوامعى كه او خود يكى از افراد آن بود، در عصرى پر از جنبش‌ها و تحولات سياسى و فكرى، عصرى سرشار از انقلاب‌ها و كشمكش‌ها، عصرى كه مسلمانان از آن پس رو به قهقرا نهادند و اروپاييان راه پيشرفت و ترقى در پيش گرفتند.
در سال 1400 م. تيمور لنگ به سوريه لشكر كشيد و دمشق را تهديد كرد. سلطان مصر سپاهش را براى مقابله با امير تيمور به سوريه گسيل داشت. ابن‌خلدون با اين سپاه همراه بود. چون اميرتيمور دمشق را سخت محاصره كرد، ابن خلدون به همراه دوستان‌اش در حين فرار به چنگ جاسوسان تيمور گرفتار آمدند. او را نزد اميرتيمور بردند و امير را از او خوش آمد. و به او اجازه داد تا به مصر بازگردد. ابن خلدون از اين پس در قاهره ماند و در سال 1406م. در آنجا درگذشت. زندگى پرماجراى او بدينسان سپرى شد. بدون شك او بزرگترين متفكرى است كه در سده‌ی هشتم هجرى و سده‌ی چهاردهم ميلادى، افريقاى شمالى به خود ديده است.
ابن خلدون به اخبار و رويدادها بسنده نكرد و خواست به تحليل رويدادها پردازد و اهميت خاصى را كه پديده‌هاى اجتماعى دارند روشن كند و به اصطلاح امروز به كشف «قوانين تاريخى» برسد. مقدمه كوششى است در راه نقد تاريخ و انتقاد از مورخان ديگر كه در روايات و خرافات به نظر انتقادى نمی‌نگريستند و گويى مقصودشان فقط اين بود كه معلومات بسيارى را در كتاب‌هاى خود بگنجانند. او می‌خواست براى تمييز ميان خطا و صواب در اخبار قواعد ثابتى كشف كند و وسايلى را فراهم سازد تا مورخان را به شناخت صحيح و دقيق رويدادها يارى دهد. جنبه‌ی مهم مقدمه، جنبه‌ی اجتماعى آن، يعنى تحليل پديده‌هاى اجتماعى است. جامعه‌ها پديده‌هاى واقعى هستند، از اين رو بايد در پيدايش و اختلافات ميان آنها و شيوه‌هاى معيشت‌شان به جست‌وجو و تحقيق پرداخت. جامعه‌ها به‌صورت واحدهاى سياسى برمبناى جغرافيايى و عوامل اقتصادى استواراند. او كوشيد تا به وضع نظريه‌یی كلى و همه‌جانبه نائل آيد كه در پرتو آن بتواند اصل و امتداد حكومت‌ها را در زمان و مكان مورد بررسى قرار دهد. كار او در عالم اسلام سابقه نداشت. بعد از او نيز ديگر كسى كار او را پیگیرى نكرد. از اين رو آنچه او آورده در جهان اسلامی بى‌همانند است.
|
ابن رشد (98ـ1126م.)[6]
ابوالوليد محمد بن احمد بن محمد بن رشد كه در اروپا به «آوروئيس» شهرت دارد، آخرين و معروفترين فيلسوفان اندلسى و از آخرين خردگرايان بزرگ عرب بود كه پيش از هر شخص ديگرى به خردگرايى روى آورد. او در قرطبه زاده شد. او در خاندانى كه سال‌ها مهد علم و فقاهت بود پرورش يافت. جدش ابوالوليد محمد بن رشد يكى از فقهاى عصر خويش بود و در انقلاب‌هاى سياسى آن سامان تأثير به‌سزايى داشت. ابن‌رشد نخست به تحصيل الاهيات همت گماشت و در فقه مالكى استادی يافت و علاوه بر اين در فنون ادب و حفظ شعر نيز سرآمد شد. آنگاه با شوقى وافر به تحصيل رياضيات، پزشكى و فلسفه پرداخت. ترجمه‌هاى عربى او از ارسطو*، همراه با تفسيرها و شروح آن، براى نخستين بار به لاتين ترجمه شد. ابن رشد تا آنجا كه می‌توانست ترجمه‌هاى ارسطو و ترجمه شارحان او را گردآورد زيرا او خود يونانى نمي‌دانست. آنگاه به فهم و درك مشكلات و غوامض آنها پرداخت. اين ترجمه‌ها همكنشىِ ميان انديشه‌هاى ارسطو و مكتب كليسا را در نوزايى فكرى همبسته با فلسفه‌ی مدرسى سده‌ی سيزدهم آسان ساخت. ترجمه‌ی متون يونانى، سريانى، پهلوى و سانسكريت به زبان عربى در فاصله‌هاى ميان سده‌ی نهم و سيزدهم ميلادى انجام گرفت. مكتب مشائى كه آموزه‌هاى نوافلاطونى و ارسطويى را در هم تركيب كرده بود از طريق كندى (866-801م.) فارابى (950-870م.) و ابن‌سينا* (1037-908م.) به جنبش مدرسى (اسكولاستيك)
معرفی شد. با اين همه ابن رشد بود كه با تمركز بر آثار ارسطو*، بيشترين تأثير را در اروپا گذاشت. او با صداقت تمام كوشيد آن دسته از انديشه‌هاى ارسطو را كه به صراحت بيان شده بود، بازتوليد كند و آن‌هايى را كه مبهم بودند مورد شرح و تفصيل قرار دهد. ترجمه‌هاى ابن رشد و اعتبار تفسيرهاى او به دانشمندان اروپايى كه از جامع بودن ترجمه‌هاى او اطمينان داشتند امكان داد تا پيرامون انديشه‌هاى ارسطو تحقیق بيشترى به‌عمل آورند. آنچه از ابن رشد در خور اهميت است اين است كه او بيش از شارح بودن فيلسوف است و اين فيلسوف خود داراى آرا و انديشه‌یی است كه با ديگر فلاسفه‌ی اسلامی كه پيش از او بودند مخالف است. ديدگاه‌هاى سياسى ابن رشد در تفسيرهاى او بر جمهورى افلاطون* و سياست ارسطو بيان شده است. او از مطالعه‌ی جمهورى چنين نتيجه گرفت كه در حكومت سياسى در عمل به توان فرمانروايان براى انتقال فضيلت ما به اقشار گوناگون جامعه نيازمند است و لازمه‌ی اين كار اين است كه فرمانروا درك کامل و بسيار عميقى از فضيلت‌ها داشته باشد. از نظر وى اخلاق نيكوماخوسى ارسطو بنياد عملى سياست است.
ابن سينا (1037 ـ 1098 م.)[7]
ن. ك. به ابن رشد Averroës
آپارات (دستگاه)[8]
مجموعه‌یی از افراد كه به طور تمام وقت از حزب كمونيست فرمان می‌بردند. كسانى را كه در اتحاد شوروى سابق در اين مجموعه جاى داشتند آپاراتچيك می‌خواندند كه واژه‌یی روسى به معناى عضو فعّال حزب يا پيرو بى‌چون و چراى دستگاه رهبرى حزب بود. در اصل «دستگاه» از تبديل گروه انقلابيان حرفه‌یی كه لنين آنان را هسته‌ی اصلى «حزب تراز نوين» می‌ناميد، به يك شبكه‌ی ثابت سازمانى به‌وجود آمد.
|
آپارتايد[9]
اين واژه‌یی افريقايى، به معناى جدا نگهداشتن و يكى از شكلهاى وحشيانه‌ی تبعيض نژادى است. در اصل اين سياست تبعيض نژادى در كشور جمهورى افريقاى جنوبى از سوى اقليت سفيدپوست اروپايى عليه اكثريت سياه‌پوست بومی و هنديان آن كشور اعمال می‌گشت. آپارتايد يعنى مجبور كردن نژادهاى غيرسفيد به اقامت در محلات و استان‌هاى خاص، محروم كردن آنان از تمامی حقوق سياسى و امكان تحصيل و پيشرفت. آپارتايد بر اثر مبارزه و مقاومت مردم به رهبرى نلسون ماندلا* و با پشتيبانى دولت‌هاى سوسياليستى و دموكرات و ساير دول آسيايى و افريقايى رسماً غيرقانونى شناخته شد و سرانجام در 30 ژوئن 1991 پايان نظام آپارتايد به طور رسمی اعلام گشت.
به‌دنبال اين تحولات نلسون ماندلا رهبر حزب كنگره‌ی ملى افريقا* كه سال‌ها در زندان و در تبعيد می‌گذراند به رياست جنبش هوادار مذاكره با دولت افريقاى جنوبى برگزيده شد. در سال 1992 در مورد انتخابات چندحزبى و حكومت چندنژادى با تقسيم قدرت ميان اقليت سفيدپوست و سياهپوستان توافق صورت گرفت. سپس در ماه مه 1994 به‌دنبال برگزارى نخستين انتخابات همه نژادى، حزب كنگره‌ی ملى افريقا به رهبرى نلسون ماندلا به پيروزى رسيد. وى روز دهم ماه مه 1994 مراسم سوگند رياست جمهورى را به جاى آورد و به مردم آفريقاى جنوبى اعلام كرد كه از اين پس می‌توانند خود را آزاد بدانند. ماندلا پس از يك دوره رياست جمهورى از قدرت كناره گرفت و به ديگران نيز فرصت داد كه در انتخابات شانس خود را بيازمايند.
اپوزيسيون[10]
اين واژه‌ی فرانسوى به معناى «مخالفت» يا «مخالفان» و نامی است براى گروهی در پارلمان يا خارج از آن كه در دولت شركت ندارند و برنامه‌ی ديگرى براى اداره‌ی كشور پيشنهاد می‌كنند، در حالى كه خود را به قانون اساسى و نظام كشور وفادار نشان مي‌دهند. اپوزيسيون با مبارزه و تلاش خود در پارلمان يا خارج از آن در كار حكومت نظارت انتقادى دارد و می‌كوشد افكار عمومی را متوجه امكان انتخاب كابينه‌ی ديگرى سازد و از اين روى به‌زعم خود امكان انتخاب درست‌ترى را فراهم كند. در واقع اپوزيسيون به‌ويژه در بريتانيا، سايه‌ی كابينه‌ی احتمالى آينده و ابزار مؤثرى براى نظارت بر قوه مجريه به‌شمار مي‌آيد. اين‌گونه اپوزيسيون‌ها در نظام‌هاى تك‌حزبى يا پيشوايى به‌صورت رسمی و قانونى وجود ندارد. در اين نظام‌ها هرگونه مخالفت با حزب و دولت حاكم مخالفت با نظم عمومی و قانون اساسى نظام قلمداد میشود و با سركوب روبه‌رو میگردد.
اپورتونيسم، فرصت‌جويى[11]
كنار گذاردن اصول مرامی و عقيدتى بنا بر «مصلحت» و براى حفظ منافع روزمره. اين اصطلاح بيشتر در ميان سازمان‌هاى سياسى به‌ويژه احزاب کمونیست متداول است.
آپوليتيسم[12]
اين واژه در مقابل پوليتيك (سياست)، به معناى سياست‌گريزى و روش لاقيدانه نسبت به سياست، خوددارى از مشاركت در جريان‌هاى سياسى، سر باز زدن از اتخاذ مشى سياسى آشكار است.
اتحاد مقدس[13]
اصطلاحى است در مباحث اجتماعى و سياسى به‌معناى دسته‌بندى گروهی براى اجراى سياستى در راستاى خلاف مصالح ملى، ترقى و سعادت مردم است. سابقه‌ی رواج اين اصطلاح به اوايل سده‌ی نوزدهم برمی‌گردد. «اتحاد مقدس» نام سازمانى بود كه پس از سقوط ناپلئون بناپارت به‌دست امپراتوران و پادشاهان وقت اروپا به منظور سركوب جنبش‌هاى انقلابى و آزادى‌خواهانه در اروپا به‌وجود آمد. اين سازمان در ماه سپتامبر 1815 در پاريس رسماً تأسيس شد و در آن تزار روسيه، امپراتور اتريش و پادشاه پروس شركت داشتند. سپس تقريباً تمامی پادشاهان اروپا كه حافظ نظام فئودالى‌ـ اشرافى و مخالف هرگونه تحوّل دموكراتيك و استقلال‌خواهانه بودند به اين اتحاد پيوستند. حتا انگلستان نيز گرچه رسماً به سازمان نپيوست، ولى اصول آن را مورد تأييد قرار داد و آشكارا از آن پشتيبانى كرد. مبتكران و رهبرانِ اين سياه‌ترين نيروهاى موجود زمان ـ مترنيخ، صدر اعظم اتريش و الكساندر اول تزار روسيه بودند. «اتحاد مقدس» هرچند سال يك‌بار كنگره تشكيل مي‌داد و تدابير لازم براى سركوبى جنبش‌هاى انقلابى اتخاذ می‌كرد. هزاران تن از استقلال‌جويان و آزادى‌خواهان اسپانيايى، ايتاليايى، يونانى و جز آنها قربانى سركوب خونين و ارتجاعى «اتحاد مقدس» شدند. سران اتحاد مقدس مداخلات نظامی و سركوب جنبش‌هاى انقلابى را همواره با عبارت «جلوگيرى از آشوب و اشاعه‌ی انقلاب» توجيه می‌كردند. سرانجام در نتيجه‌ی تضادهاى داخلى ميان پادشاهان عضو سازمان و ميان منافع طبقات حاكم آنها از قدرت «اتحاد مقدس» كاسته شد. انقلاب سال 1830 در فرانسه و سپس امواج انقلاب‌هاى بزرگ و پی‌درپی 1849-1848 م. در اغلب کشورهای اروپایی، شیرازه‌ی اتحاد مقدس را برای همیشه از هم گسیخت.
|
اتحاد شوروى (91 ـ 1924)[14]
اتحاد جماهير شوروى سوسياليستى در 30 دسامبر 1924 با اتخاذ يك پيمان و قانون اساسى فدرال تشكيل شد و تا 31 دسامبر 1991 ادامه داشت. به‌دنبال پيوستن اجبارى دولت‌هاى بالتيك در 1940، اين دولت شامل 15 جمهورى تشكيل‌دهنده شد: ارمنستان، آذربايجان، بلوروسيا، استونى، گرجستان، قزاقستان، قرقيزستان، لاتويا، لتونيا، مولداويا، فدراسيون سوسياليستى روسيه، تاجيكستان، تركمنستان، اوكراين و ازبكستان. اتحاد شوروى پهناورترين كشور جهان با جمعيت 293 ميليون در 1991، مركب از گروه‌هاى قومی، زبان‌ها و مذاهب متعدد بود.
دوره‌ی شوروى از انقلاب اكتبر 1917 روسيه آغاز شد. اين انقلاب به فروپاشى امپراتورى در روسيه و تشكيل دولت‌هاى مستقل در بالتيك، اوكراين و گرجستان انجاميد؛ دو جمهورى اخير در 1921 بار ديگر به اتحاد شوروى پيوستند. شوراها كه در طى جنگ ميان سربازان، كارگران و دهقانان تشكيل شده بودند نقشى تعيين‌كننده در تجهيز نيروها در انقلاب فوريه‌ی 1917 ايفا كردند. در آغاز آنها از منشويك‌ها* ]جناح رقيب بلشويك‌هاى هوادار لنين* [حمايت كردند. اما با ادامه جنگ از سوى حكومت موقت، به‌تدريج زير نفوذ بلشويك‌ها قرار گرفتند. گرچه بركنارى حكومت موقت در انقلاب اكتبر از سوى شوراها تصويب شد. اما چون انتقال بدون خونریزی صورت گرفت به نظر برخى ناظران اين تحول به كودتاى بلشويكى تعبیر شد.
شكل‌گيرى ساختار نهادى روسيه شوروى به درازا كشيد و ميان شوراها، شوراى كميسرهاى خلق‌ها، اتحاديه‌هاى كارگرى، ارتش و حزب كمونيست رقابت قابل ملاحظه‌یی وجود داشت. در عين حال، حتا در اين مرحله، اختلاف ميان دعاوى مشروعيت‌بخش رژيم و كانون واقعى تصميم‌گيرى قابل تشخيص بود. هم شوراها و هم اتحاديه‌هاى كارگرى به عنوان منابع اصلى قدرت به‌سرعت كنار زده شدند، اگرچه شوراها موقعيت خود را به‌صورت منبع رسمی حاكميت دوباره به‌دست آوردند، اتحاديه‌هاى كارگرى به اين عنوان كه در اداره اقتصاد بسيار بخشى و محلى عمل می‌كنند با موفقيت مورد تهاجم قرار گرفتند و حتا بحث قابل ملاحظه‌یی درباره‌ی تداوم وجود آنها در جامعه‌یی سوسياليستى كه در آن فرض بر اين است كه استثمار ملغا شده است، در نگرفت. لنين آنها را «كمربندهاى اتصال سياست حكومت و حزب به كارگران» تعريف كرد: موقعيتى فرعى و تبعى كه آنها آن را تا 1989 حفظ كردند. در شرايط جنگ داخلى كه از 1918 تا 1920 فراهم آمد، ارتش نقش مهمی ايفا كرد اما درخواست تروتسكى* براى اعمال قدرت بيشتر بر صنعت از طريق «نظامی كردن كار» نيز رد شد. به‌تدريج حزب و شوراى كميسرهاى خلق به‌مثابه‌ی منابع اصلى قدرت اجرايى به‌پيدايى آمدند. رياست شوراى كميسرهاى خلق تنها مقام رسمی لنين بود، و از 1918 تا بيمارى او در 1922، حكومت بدنه‌یی كارآمد بود. اما حتا لنين در مورد واگذارى مداوم تصميم‌گيرى به كميته‌ی مركزى حزب شكايت داشت ولى از آنجا كه تمامی كميسرها در كميته مركزى نيز عضويت داشتند، اين امر شگفت‌انگيز نبود. با وجود اين، واگذارى قوه مجريه‌ی دو رأسى ويژگى هميشه حاضر در زندگى نهادى شوروى بود.
بلشويك‌ها با دفاع از حق خودگردانى به ملت‌ها به قدرت رسيده بودند. اما براى بسيارى از آنان ملت‌گرايى (ناسيوناليسم) پديده‌یی ذاتاً «بورژوايى» و تنگ‌نظرانه می‌نمود: استدلال می‌شد كه منافع محلى در داخل فرهنگ بزرگتر و مترقى‌تر روسى بهتر تأمين میگردد. لنين بار ديگر در تدوين تركيبى كه در آن مرزهاى ملى حفظ شده و فرهنگ‌هاى قومی به شرط «سوسياليست» ماندن در شكل تقويت میشود بسيار راهگشا بود. در عين حال رانش عمومی سياست، سالهاى متمادى در آغاز «به‌سوى گرد آمدن» و سپس «ادغام شدن» ملت‌ها گرايش داشت. سياست ملى دولت شوروى به گونه‌یی ناهمساز كه هم متضمن ارتقاء اعضاء اكثريت رسمی در اغلب جمهوری‌هاى غيرروسى بود و هم گاه براى نخستين بار استقرار زبان‌هاى ملى مدون تحت حمايت دستگاه فرهنگى دولت، سرانجام، نتايج عميق‌ترى در رابطه با ايجاد جنبش‌هاى جدايى‌خواهانه ملى كه در اواخر دهه‌هاى 1980 به پيدايى آمدند، به‌بار آورد.
|
دوره‌ی 38 ـ 1929 در ايجاد نظام نهادينه‌ی شوروى تعيين‌كننده بود و اين تا سال 1989 دوام داشت. در اين زمان، تحت رهبرى استالين* كه پايه‌هاى قدرتى همچون دبيركلى حزب ساخته شده بود، حرکت‌هاى صنعتى شدن و اشتراكى شدن آغاز شدند. صنايع عظيم جديد به وجود آمدند و ميليون‌ها نفر از روستاها به سوى شهرها نقل مكان می‌كردند. در عين حال ميزان سركوبى به گونه‌یی بسيار گسترده بالا گرفت. برآوردها متفاوت‌اند. اما ميليون‌ها نفر با اعدام در اردوگاه‌ها يا بر اثر گرسنگى در روستاها جان باختند. درون خود حزب كمونيست، سلسله تصفيه‌هايى صورت گرفت كه نتيجه‌ی آن تغييرات گسترده‌اى در رهبرى بود. طى اين ده سال اندازه‌ی دولت و ديوان‌سالارى آن، بسيار توسعه يافت و بزرگترين رشد در نهادهاى مسؤول مديريت اقتصاد رهبرى‌شده صورت گرفت.
بزرگترين تهديد براى موجوديت اتحاد شوروى با هجوم آلمان در 1941 فرا رسيد. در 1940 دو كشور پيمان عدم تجاوز امضا كرده بودند شامل يك پروتكل محرمانه كه به اتحاد شوروى اجازه مي‌داد تا كشورهاى بالتيك را به خاك خود ضميمه كند. استالين آشكارا بر اثر تلفات جانى و ارضى پس از حمله شگفت‌انگيز آلمانیها عصبى شده بود. آلمانیها پيش از بن‌بست در زمستان در خاك شوروى چنان پيش رفتند كه به چند كيلومترى مسكو رسيدند. اتحاد شوروى سرانجام نقش تعيين‌کننده در شكست ارتش آلمان و تسخير برلين و اشغال اروپاى شرقى و سپس تسلط بر آنها ايفا كرد. اما اين اقدام به قيمت تلفات و خسارت عظيم جانى انسان‌ها انجام شد؛ حداقل 20 ميليون شهروند شوروى در اين تلاش‌ها جان باختند.
پس از جنگ، نظام سياسى شوروى از تمامی اتهامات مبرا جلوه‌گر شد: نهادهاى آن تلاش در جنگ را مديريت كرده بودند؛ رشد اقتصادى در مقايسه با غرب سرمايه‌دارى در ترازهاى بالا از سر گرفته شد. بسيارى از مردم شوروى در مورد افق‌هاى آينده‌ی كشور خود كه در وعده‌ی خروشچف* براى بناى كمونيسم تا دهه‌ی 1980 بازتاب يافت و با پيشرفت‌هاى شوروى در فضا برانگيخته شده بود احساس خوشبينى می‌كردند. ولى سلسله‌رويدادهايى براى فروريختن اين اعتماد با هم تركيب شدند. نخست خروشچف خود رابطه ميان نظام و سركوبى را افشا كرد. افشاگرى در مورد استالين به نحو مرگبارى مشروعيت رژيم را بر باد داد. دو ديگر اينكه ميزان بالايى از محافظه‌كارى نهادى، به‌ويژه در ميان بدنه‌ی مسؤول مديريت اقتصاد پديد آمد. اين امر به كاهش رشد و همراه با آن افزايش ميزان فساد انجاميد. در آغاز دهه‌ی 1970 كاركرد اقتصادهاى غرب كه شناسايى آن به گونه‌یی روزافزون فراهم می‌شد، با اقتصاد شوروى دمساز گشت و سپس از آن جلو افتاد. بدين سان ادعاهاى برترى سوسياليسم در اين شرايط نقش بر آب شد.
آگاهی روزافزون از بحران در كشور به ميخائيل گورباچف كمك كرد كه در سال 1985 به قدرت رسد و به برنامه‌ی پرسترويكا (گلاسنوست) او به منظور توانبخشى دوباره به اقتصاد و جامعه انجاميد. اما چارچوب نهادى توان مقاومت در برابر سرخوردگى شديد گروه‌هاى گوناگون را به‌ويژه با توجه به هزينه‌ی خود اصلاحات نداشت. ناآرامی ملى به‌ويژه شديد بود و به دنبال دو سال گشایش ميان مركز و حكومت‌هاى جمهوری‌ها، اتحاد شوروى در اواخر 1991 از هم فرو پاشید و سپس با توافق ميان جمهوری‌ها براى تشكيل جامعه مشترك‌المنافع كشورهاى مستقل* به فراموشى سپرده شد.
اتحاد گمركى[15]
قرارداد ميان دو يا چند كشور براى برقرارى تعرفه‌هاى گمركى واحد و رفع مرزهاى گمركى ميان خود و ايجاد مرزهاى مشترك گمركى براى ديگر كشورها مثلا اتحاد گمركى «بنلوكس»* با شركت كشورهاى بلژيك، هلند و لوكزامبورك.
|
اتحاديه‌ى اروپاى غربى[16]
اين اتحاديه در پنج ماه مه سال 1955 به‌جاى سازمان پيمان بروكسل و به‌‌منظور همكاری‌هاى نظامی، اقتصادى، اجتماعى و فرهنگى ميان كشورهاى عضو (آلمان، ايتاليا، بريتانيا، بلژيك، فرانسه، لوكزامبورگ و هلند) تشكيل شد. آژانس كنترل تسليحات اين اتحاديه كه در پاريس قرار دارد با «ناتو» در تماس است. مركز اتحاديه در لندن است. اين اتحاديه در دوران جنگ سرد امكانات خود را در اختيار ناتو قرار داد. كميته تسليحات آن با سازمان پيمان آتلانتيك شمالى پيوستگى دارد. با وجود اين اتحاديه اروپاى غربى نتوانست جاى ناتو را در عرصه امنيت اروپا بگيرد.
اتحاديه‌ی تجارت آزاد اروپا[17]
در 21 ژوئيه‌ی سال 1959 كشورهاى پرتغال، سوئيس، اتريش، انگلستان، سوئد، نروژ و دانمارك در شهر استكهلم قرارداد اين اتحاديه را امضا كردند. هدف از ايجاد ا«افتا» لغو حقوق گمركى و ساير محدوديتهايى بود كه براى داد و ستد آزاد كالاها بين كشورهاى عضو وجود داشت.
اتحاديه‌ی اروپا[18]
اين اتحاديه در اصل مرکب از كشورهاى آلمان، اتريش، ايتاليا، اسپانيا، ايرلند، بريتانيا، بلژيك، پرتغال، دانمارك، سوئد، فرانسه، فنلاند، لوكزامبورگ هلند و يونان بود. در سال 1995 با پيوست چند كشور ديگر اروپايى تعداد اعضاى آن به پانزده رسيد. طبق تصميم پانزده كشور مزبور در سال 2004 با پيوستن كشورهاى لهستان، مجارستان، چك، اسلواكى، قبرس، مالت، استونى، لتونى، ليتوانى، اسلوونى شمار اعضاى اتحاديه به 27 كشور رسيد. هدف از ايجاد اين اتحاديه فضاى بدون مرز، بازار و پول مشترك و اتخاذ سياستهاى همسان در زمينه‌هاى مختلف است. دفاتر اصلى اتحاديه در شهرهاى بروكسل، استراسبورگ و لوكزامبورگ قرار دارد.
اتحاديه‌ی پان آمريكن[19]
سازمان دولت‌هاى قاره‌ی امريكا كه آن را «نخستين كنفرانس بين‌المللى دولت‌هاى امريكايى»، در 1890 در واشنگتن تأسيس كرد. پس از جنگ جهانى دوم نياز به همبستگى بيشتر ميان دولت‌هاى امريكايى احساس شد و در 1948 «سازمان دولت‌های امريكايى» پديد آمد كه اتحاديه‌ی پان‌امريكن ركن اصلى دائمی و دبيرخانه‌ی آن به‌شمار رفت. اتحاديه چهار اداره دارد كه به امور اقتصادى و اجتماعى، حقوق بين‌المللى، امور فرهنگى و خدمات ادارى، رسيدگى می‌كنند و در عين حال، مشاور شوراى سازمان و دولت‌هاى امريكايى است. اتحادیه مقدمات تشكيل كنفرانس‌هاى ويژه و بستن قرارداد بين آنها را فراهم میكند و نيز عهده‌دار دادوستد اطلاعات ميان دولت‌هاى عضو است.
اتحاديه‌ی تجارت آزاد امريكاى لاتين[20]
اتحاديه‌یی است مركب از 11 كشور امريكاى لاتين که براى برداشتن همه‌ی تعرفه‌هاى گمركى و تشويق هماهنگى رشد صنعتى ميان خودشان اين معاهده را
در 1960 دو كشور امضا كردند و بوليوى در 1967 به آن پيوست. كشورهاى عضو از نظر صنعتى به سه بخش تقسيم شده‌اند: آرژانتين، برزيل، شيلى، مكزيك (پيشرفته‌ترين)، سپس كلمبيا، پرو، اروگوئه و ونزوئلا، و سرانجام بوليوى، اكوادور و پاراگوئه.
اتحاديه‌هاى كارگرى[21]
سازمان‌هاى جمعى كارگران كه هدف آنها جايگزين كردن چانه‌زنى جمعى به جاى چانه‌زنى جداگانه‌ی فردى و بدين‌گونه حفظ و بهبود تراز زندگى اعضاى خود است. آنها به مثابه‌ی سازمان‌هاى تدافعى عمل می‌كنند كه به منظور مقابله با ضعف اقتصادى مزدبگيران بدون تملك و افراد نامتشكل تأسيس شده است.
|
شواهد چندانى در دست نيست كه بتوان اين نظر را تأييد كرد كه اتحاديه‌هاى كارگرى از اصناف حرفه‌یی قرون وسطایی برخاسته‌اند. گرچه نخستين شكلهاى سازمان‌يابى پايدار در ميان مزدبگيران اتحاديه‌هايى از افزارمندان دستى بودند كه در سده‌ی هژدهم تأسيس شدند. اتحاديه‌گرايى كارگرى مدرن با گسترش كارخانه‌هاى دستى (مانوفاکتوری) در سده‌ی نوزدهم آغاز شد. گسترش اتحاديه‌ها در بريتانيا چونان نخستين ملت صنعتى، به‌ويژه هنگام ارزيابى نقش سياسى آنها، آموزنده است. الغاى قوانين ائتلاف[22] در انگلستان در 1924 انجمن‌هاى پنهانى محلى افرازمندان را قادر ساخت تا به صورت علنى درآمده و در اتحاديه‌هاى مختلط ملى ــ كه نخستين آن از جامعه‌ی مختلط مهندسان در 1850 تشكيل شده بود، متمركز شوند. اين اتحاديه‌هاى مدل جديد، در حالى كه در وسعت ملى بودند، به لحاظ ديدگاه محافظه‌كار باقى ماندند و فقط نماينده‌ی افزارمندان ماهری بودند که به حفظ موقعیت خود در بازار کار اشتیاق داشتند. قانون اتحادیههای کارگری 1871 اتحاديه‌ها را سازمان‌هاى قانونى اعلام نمود و قانونگذاری‌هاى بعدى در سده‌ی نوزدهم، چانه‌زنى جمعى را قانونى كرد. دهه‌هاى پايانى سده‌ی نوزدهم شاهد رشد اتحاديه‌هاى «كارگرى عمومی» (نظير اتحاديه‌هاى دريانوردان، باراندازان و اتحاديه‌هاى عمومی و شهرداری‌ها) بود كه به انبوه كارگران غيرماهر كم‌مزدی كه پيش از اين از اتحاديه‌هاى «مدل» محروم بودند روى آورد. اين موج «اتحاديه‌گرايى نوين» در پى آن بود كه تا با سلاح اعتصاب و عضوگيرى گسترده، شيوه‌هاى كارگران ماهر ــ يعنى نگهداشتن مهار كارآموزى و هيأت‌هاى چانه‌زنى مشترك ــ را تغيير دهد. اتحاديه‌گرايى معاصر بريتانيا با رابطه‌ى غالباً دشوار موجود ميان سازمان‌هاى كارگران ماهر و غيرماهر، كه ميراث مستقيم سده‌ی نوزدهم است، شكل میگيرد.
نقش سياسى اتحاديه‌هاى كارگرى را می‌توان از سه ديدگاه گسترده تحليل كرد. تكثرگرايان محافظه‌كار، بر اين باورند كه اتحاديه‌ها سازمان‌هاى اقتصادي‌اند كه نقش آنها تعقيب يك برنامه‌ی محدود مربوط به شرايط استخدام است. به موجب اين ديدگاه گرچه برنامه اتحاديه‌هاى كارگرى ممكن است مشروحاً موضوع‌هاى رفاهی و تربيتى را دربر بگيرد، آنها از برعهده گرفتن نقش سياسى مستقيم در جامعه نهی می‌شوند. نويسندگان در سنت وبرى سوسیال دموكراتيك اصرار دارند كه هدف اتحاديه‌گرايى كارگرى مشاركت دموكراتيك در تنظيم شغل است. تمركز اوليه‌ی فعاليت اتحاديه، كارگاه باقى می‌ماند، اما استدلال میشود كه اتحاديه چونان يك سازمان دموكراتيك نمايندگى، بايد نقش فعال گسترده‌ترى در بازسازى اجتماعى ايفا كند. اين سنت در بريتانيا، كه در شرايط استثنايى حزب كارگر از جنبش موجود اتحاديه‌هاى كارگرى به‌وجود آمد، بسيار بانفوذ بوده است. رهيافت‌هاى ماركسيستى اتحاديه‌گرايى كارگرى بغرنج و بر ميزان تسهيل اقدام جمعى و آگاهی و در عين حال همراه با آن بر محدود كردن و تقسيم طبقه كارگر از سوى اتحاديه‌ها تمركز می‌كنند.
ماركس* بر اين باور بود كه كارگران بدون اتحاديه‌ها به توده‌یی بيچارگان درهم شكسته كه اميدى به رستگارى ندارند تنزل خواهند كرد؛ اما كارگران نبايد تلاش‌هاى خود را به «يك مزد روزانه منصفانه در ازاى يك روز كار منصفانه» محدود كنند، بلكه بايد بر پرچم خود شعار انقلابى انحلال نظام دستمزدى را بنويسند» (مزد، بها و سود)
اتحاديه‌گرايى اروپايى در ساختار، ايدئولوژى و شكل سازمانى خود، برحسب تحول تاريخى متفاوتى كه روى داد، مدت‌ها با گوناگونى ملى شناخته می‌شده است. در حالى كه در آلمان روابط صنعتى گرايش به تمركز بسيار، قانونمند و تعاونى دارند، در ايتاليا تأثير سياستهاى سوسياليستى و سنديكاليستى شکل محكمی از كارگاه محلى اتحاديه‌گرايى كارگرى را متداول كرده است. از اتحاديه‌هاى کارگری سالهاى 1930 تا اتحاديه‌هاى شركتى ژاپنى و معاملات تك‌اتحاديه‌یی دوران پس از جنگ، اتحاديه‌هاى كارگرى مجبور بوده‌اند با انبوهی از استراتژی‌هاى مديريتى به منظور بازسازى روابط كار / سرمايه روبه‌رو شوند. با اين همه به نظر مي‌رسد كه اتحاديه‌گرايى اروپايى با رشته ادغام‌ها و فرصت‌هاى گسترده براى سازمان‌دهی بين‌المللى در پرتو ابتكاراتى براى گستردگى و تعميق يكپارچگى اروپايى به مرحله‌ی جدى نوينى وارد شود.
|
اثبات‌گرايى[23]
اصطلاحى كه «اگوست كنت»* آن را باب كرد تا به حذف داوری‌هاى ارزشى در علوم اجتماعى و سياسى بپردازد. به نظر كنت فلسفه و ساير علوم اجتماعى و سیاسى بايد ادعاى نيل به شناخت را غير از طريق اثباتى و علمی كنار گذارند و فقط به تبيين حدود و روش‌هاى علم اكتفا كنند. اثبات‌گرايان تأكيد می‌كنند كه در علم از جمله علوم اجتماعى و سياسى، جاى داوری‌هاى ارزشى نيست. منتقدان اين گرايش فلسفى بر اين باورند كه «واقعيت» آنچنان كه كنت تصور می‌كرد، همانند يك شىء آنقدر ساده نيست و انكار داورى ارزشى از سوى اثبات‌گرايان خود يك داورى ارزشى است.
اجتماع[24]
گروه بزرگى از مردم كه از نظر اجتماعى بر حسب هويت خود نسبت به يك مكان خاص با يكديگر در ارتباط هستند. تفكر محافظه‌كارانه سنتى بر اين انديشه تأكيد دارد كه اجتماع بر اساس اشتراك ريشه ــ خون و خویشاوندى و پيوندهاى تاريخى ــ مردمی كه در يك مكان خاص زندگى می‌كنند استوار است. در مورد اصطلاحاتى نظير «اجتماع يهودى» اشتراك ريشه ممكن است از جاى ديگر يا از اشاره به يك موطن ناشى شود. تفكر سوسياليستى تعابير محافظه‌كارانه‌ی اجتماع را ابزار سلطه‌گرانه‌یی جهت پيوند داراها و ندارها در جامعه‌ی طبقاتى مي‌دانند، زيرا از ديدگاه آنان اجتماع يا جامعه صرفنظر از اشتراك در هويت خود نسبت به يك مكان خاص، از طبقات و قشرهاى مختلف‌المنافعى تشكيل شده كه هر كدام براى پيشبرد منافع و علاقه‌ی خود تلاش می‌كنند. بدينسان ديدگاه محافظه‌كارانه‌ی اجتماع مانع مشاهده‌ی برخورد واقعى منافع اقتصادى اعضاى اجتماع و باعث انحراف كشاكش اجتماعى آنان میشود. البته محافظه‌كاران و سوسياليست‌ها ممكن است بر بنيادهاى مختلف وجود اجتماع تأكيد كنند اما هر دو طرف مناسبات ذاتى اجتماع را بزرگتر از نگرانی‌ها، منافع و هدف هر فرد ساكن در آن مي‌دانند و بر اين باورند كه اين مناسبات بنياد پايدارى يك اجتماع به شمار مي‌روند. ن. ك. به جامعه.
اجماع[25]
به نظر ماكس وبر* اجماع زمانى به وجود مي‌آيد كه انتظارات درباره رفتار ديگران واقعگرايانه است و علت آن نيز اين است كه ديگران معمولاً اين انتظارات را حتا اگر يك توافق آشكار در اين زمينه وجود داشته باشد، براى خود معتبر مي‌دانند. به نظر ماركسيست‌ها اجماع مفهومی ايدئولوژيك است كه به منظور پنهان ساختن ميزان كشمكش درون جامعه و براى تداوم حكومت طبقاتى مورد استفاده قرار میگيرد.
اجماع به معناى توافق ميان احزاب بر سر رويه‌ها و كنوانسيون‌هاى معين و نيز اهداف سياسى گسترده به‌وجود مي‌آيد. انديشه‌هاى اجماع همزمان با بحث پيرامون «پايان ايدئولوژى» و جايگزين شدن هماهنگى پيرامون اهداف قابل حصول به جاى كشمكش بر سر ارزشها و اهداف مطرح شد. چنين توافق گسترده‌یی پيرامون اهداف در سياستهاى انگلستان بعد از جنگ به عمل آمد. در آن زمان كشمكش ميان احزاب به چند موضوع محدود اما بسيار مهم نظير ملى كردن صنايع بزرگ محدود می‌شد. چنين اجماعى بدين منظور مورد استفاده قرار گرفت تا بيشتر سياستگذاری‌ها را به يك بحث و جدل تكنيكى درباره تعديل‌هاى گسترده‌ی سياستهاى موجود تبديل كند و فرصت‌هاى موجود براى گروه‌هاى متنفذ جهت اعمال نفوذ در چارچوب مجموعه‌ی اهداف مورد توافق را افزايش دهد. بدين‌گونه سياست كشاورزى بعد از جنگ بر اساس يك ديدگاه دو حزبى استوار شد كه در قانون كشاورزى سال 1947 متجلّى گشت. بر اساس اين قانون بايد به كشاورزان كمك كرد تا توليد را به حداكثر برسانند و راه‌هاى رسيدن به اين هدف بر طبق ارزيابى سالانه قيمت ميان دولت و اتحاديه‌هاى ملى كشاورزان به مذاكره گذاشته شود. سياست اجماع بعد از جنگ در جامعه‌هاى غربى در ائتلاف پايدار دو حزب اصلى در اتريش (66 ـ 1945) و «ائتلاف بزرگ» کوتاه‌تر اما از نظر سياسى مهم‌تر آلمان غربى (69 ـ 1966) به توسعه‌يافته‌ترين شكل خود انجاميد. در انگلستان مشكلات رو به فزونى اقتصادى سال‌های دهه‌ی 1970 اجماع سياسى مبتنى بر تأمين هزينه‌هاى عمومی فزاينده‌ی ناشى از رشد را به زير سؤال برد. در حالى كه حزب محافظه‌كار در دوران رهبرى مارگارت تاچر*، از سياست اجماع دور شد و به سياستى روى آورد كه از عقايد حزب كارگر متفاوت بود. ولى دهه‌ی1990 تا حدى شاهد بازگشت به سياست اجماعى بيشتر بود. حتا در دوران تاچر، اجماع پيرامون رويه‌هاى سياسى تا حد زيادى حفظ شد و اين نظر مطرح شد كه اگر جامعه‌یی بخواهد چونان موجوديتى كارآمد به بقاى خود ادامه دهد، ميزانى از توافق پيرامون رويه‌هاى تصميم‌گيرى لازم مي‌آيد.
|
احزاب پروتستان[26]
اين احزاب، احزابى سياسى هستند كه هدفشان پيشبرد يا دفاع از علايق مذهب پروتستان در مقابل هواداران كاتوليك‌گرايى يا ضدّ روحانيت‌ها يا ليبراليسم افراطى در موضوع‌هاى شخصى است. سياستهاى فرقه‌گرايانه‌ی ايرلند شمالى، وحدت‌گرايان اولستر، وحدت‌گرايان رسمی و احزاب وحدت‌گراى دموكرات را سوق داده است به اينكه آشكارا با بخش پروتستان جمعيت عليه اقليت كاتوليك و ادعاهاى ارضى «اير» يعنى دولتى كاتوليك همصدا شوند. به همين‌گونه، در اسكانديناوى احزاب مردم مسيحى از دهه‌ی 1960 به دنبال نفرت شديد پروتستان‌ها از آزادى جنسى به پيدايى آمدند. در غير اين صورت پيشبرد و دفاع از مذهب پروتستان يا يكى از جمله عناصر غيرمذهبى تعريف‌كننده‌ی يك حزب سياسى است نظير مورد حزب محافظه‌كار انگلستان* و تقويت كليساى رسمی انگلستان يا يكى از جمله علل مذهبى ديگر توسط يك حزب سياسى عليه سكولاريسم طرح میشود نظير حزب درخواست دموكراتيك مسيحى هلند. عقايد پروتستانى معمولاً از دهه 1960 در چارچوب واكنش‌هاى مذهبى عام‌تر عليه سكولاريسم* در متن جنبش‌هاى «اكثريت اخلاقى» مردم‌گراىِ درون احزاب مستقر نظير حزب جمهورى‌خواه امريكا پيش برده شده‌اند. در هيچ كجا حزب منحصراً پروتستانى حكومت تشكيل نمي‌دهد و اين وجهی از سامانه‌هاى سياسى است كه با تأكيد روزافزون بر تساهل ميان‌فرقه‌یی و سلطه‌ی كلى مسائل غيرمذهبى در تعريف سامانه‌هاى حزبى در غرب، مورد تشويق قرار میگيرد.
احزاب راديكال[27]
«راديكال» به معناى «مربوط بودن به ريشه» است و راديكاليسم به معناى اصلاح ريشه‌یی و شاخه‌یی است. اين احزاب در اصل همچون احزابى شناخته می‌شوند كه در سده‌ی نوزدهم كه از گسترش حق رأى مشاركت مردمی در سياست، آزادی‌هاى مدنى و رفاه اجتماعى بيشتر ــ در زمانى كه هيچيك از اين‌ها هنجارها نهادينه نشده بودند ــ حمايت می‌كردند. با نهادينه شدن اين هنجارها در سده‌ی بيستم، احزاب راديكال به احزابى تبديل شدند كه درصدد استقرار شرايط بحث سياسى نظير احزاب سبز* اروپايى برآمدند. در برخى كشورها كه در آن رابطه كليسا و دولت نيرومند و معمولاً پذيرفته شده است، احزابِ نماينده‌ی ديدگاه ضدّ روحانى را می‌توان راديكال به‌شمار آورد. برخى و نه همه‌ی تحليلگران آماده‌اند كه مقوله‌یی از احزاب «راست راديكالى» نظير پوژاديست‌ها و جبهه‌هاى ملى فرانسوى و بريتانيايى را بپذيرند. باعث شگفتى است كه عده‌یی از احزاب سراسر اروپا، عنوان راديكال را از زمان تشكيل خود حفظ كرده‌اند و شايد در آن هنگام سزاوار آن عنوان هم بودند. اما از آن پس به احزاب نهادينه‌یی كه هوادار حتا كمترين تغيير سامانمند نيستند تبديل شدند.
احزاب سبز[28]
احزاب سبز از دغدغه و نگرانى براى «ثبات زيست‌محيطى»* سياره‌ی زمين و كيفيت زندگى در جامعه‌هاى صنعتى كه به‌ويژه در سالهاى 1970 شدت گرفت فرا روييدند. سبزهاى آلمان[29] موفق‌ترين و بانفوذترين آنها بودند. جنبش آنها از ميان طيف گسترده‌یی از «ريشه‌هاى سبز» و سازمان‌هاى همجوار آن سر برآورد كه فهرست‌هايى از داوطلبان مورد قبول در انتخابات محلى ارائه دادند و خودشان را در 1980 به‌صورت حزب سازمان دادند. اين حزب براى مدتى بسيار موفق بود. در 1983 در انتخابات بونداستاگ 5 درصد آراء را با 23 كرسى در آن كسب كرد و در اوج موفقيت در 1987، 2/8 درصد آراء و 46 كرسى داشت. معروفترين چهره‌ی آن پتراكلى بود.
|
طى اين دوره بسيارى از كشورها، از جمله اكثر كشورهاى غربى، دست به تشكيل احزاب سبز زدند. چندين حزب موجود نظير حزب «زيست‌محيطى» در بريتانيا و حزب «ارزشها» در زلاندنو تغييرنام داده و خود را حزب سبزها ناميدند. اين حزب تقليدى احترام‌آميز از حزب سبزهاى آلمان بود، اما تصور سبز بودن با معانى تازگى و طبيعت آن نيز تفكرى بود كه چنين جنبش نيرومندى را ثابت كرده است. سبزها، اين مزيت را نيز داشتند كه به عنوان يك رنگ از امتياز طراوت ايدئولوژيك معينى برخوردار شوند و اگرچه رنگ اسلام و برخى جنبش‌هاى ملت‌گرا نيز سبز بود اما برخلاف آبى، قرمز، سياه، سفيد و ساير رنگ‌ها به تصورات «چپ» و «راست» در سياست آلوده نشد.
حادثه‌ی هسته‌یی چرنوبيل در 1986 براى آرمان سبز در بسيارى از كشورها يك تلنگر بود و احزاب سبز در اواخر دهه 1980 با پيروزى انتخاباتى چشم‌گيرى روبه‌رو شدند. در انتخابات پارلمان اروپا در 1989 اكثر احزاب سبز از كاركردهاى خود ركورد درخشانى برجاى گذاشتند از جمله در بريتانيا رقم برجسته‌ی 9/14درصد آراء نصيب آنها گشت. احزاب سبز در اروپا براى نخستين بار در دهه‌ی 1990 وارد حكومت‌هاى ائتلافى چپ گسترده شدند؛ در فرانسه در 1997 و در آلمان در 1998. در سال 2011 حزب سبز در آلمان، شاید تحت تأثیر بحران نشت رادیوـ اکتیویته ناشی از سونامی ژاپن، از آراءِ بی‌نظیری برخوردار شدند. اين می‌ماند كه مشاهده كنيم كه چگونه مسئووليت‌هاى ادارى، ماهيت راديكال پيشين برنامه سبز را تحت تأثير قرار دادند.
احزاب سوسياليست[30]
نامزدهاى نمايندگى سوسياليست و برنامه‌هاى سوسياليستى، پيش تاريخ احزاب سوسياليست‌اند. حزب كارگر بريتانيا در 1900 به صورت كميته‌ی نمايندگى كارگرى، يكى از مؤلفه‌هاى حزب مستقل كارگرى بود كه در 1893 تأسيس گشت. قديمی‌ترين حزب سوسياليست در يك كشور بزرگ حزب سوسيال دموكرات آلمان است كه خاستگاه‌هاى آن را می‌توان به حزب كارگران آلمان رساند كه برنامه‌ی گوتاى 1875 آن مورد انتقاد شديد ماركس* قرار گرفت. نخستين نامزد سوسيال‌دموكرات در روند انتخابات رياست جمهورى امريكا در 1892 شركت كرد و 19/0 درصد آراء را به‌دست آورد؛ هيچ حزب سوسياليستى تا كنون نتوانسته خود را در آن كشور مستقر سازد (ن. ك. به Sommbart). اگرچه سوسياليست‌هاى برجسته‌یی در فرانسه طى انقلاب 1789 (ن. ك. به بابوف) و انقلاب 1848 (ن.ك. به بلانكى) حضور داشتند، تاريخ مداوم احزاب سوسياليست در فرانسه فقط به 1905 برمی‌گردد. دليل پيدايش ديرهنگام احزاب سوسياليست اعطاى ديرهنگام حق رأى به طبقه‌ی كارگر بود كه همواره از حمايت توده‌یی برخوردار بود. هنگامی كه احزاب سوسياليست بر اثر جنگ جهانى اول گرفتار انشعاب و تفرقه شدند، به سختى توانستند از حق رأى سود جويند. بسيارى از رهبران جنبش‌هاى سوسياليستى در كشورهاى متحارب به موعظه‌ی سوسياليسم بين‌المللى ادامه دادند. اما اين امر تفرقه‌ی درون جنبش سوسياليستى را عميق‌تر كرد، زيرا بسيارى از احزاب سوسياليست در آن زمان گاه همچون در بريتانيا براى نخستين بار در ائتلاف حكومتى حضور داشتند. بنابراين موفق‌ترين احزاب سوسياليستى اين دوران احزاب موجود در استراليا و زلاندنو بودند كه چندان زير تأثير جنگ قرار نداشتند. در ميان جنگ‌ها موفق‌ترين احزاب سوسياليست در كشورهايى بودند كه از ركود مفرط و فاشيسم گريخته بودند، به‌ويژه در اسكانديناوى (ن. ك. به سوسیال دمکراسی).
پس از 1945، احزاب سوسياليست در سراسر جهان گسترش يافتند، زيرا بسيارى از احزاب ضدّ استعمار در جهان سوم به طور ضمنى يا آشكارا، سوسياليست شده بودند از ميان احزاب آنجاهايى كه ميراث سوسياليستى عميق‌تر بود، شايد بتوان از حزب كنگره* در هند و كنگره‌ی ملى افريقا* در افريقاى جنوبى نام برد. در برخى كشورهاى ديگر «سوسياليسم» چيزى بيش از برچسبى براى آنچه تصادفاً نخبگان ضدّ استعمارى محلى می‌خواستند نبود.
برخى استدلال می‌كنند كه احزاب سوسياليست دچار زوال دائمی هستند. كاهش «طبقه‌ی كارگر»* با هر تعريف، به عنوان بخشى از جمعيت، مشكل روزافزون تأمين بودجه‌ی دولت رفاه* و (ظاهراً) نامقبوليت مردمی روزافزون ايدئولوژى سوسياليستى در ميان توده‌ی رأي‌دهنگان را از جمله دلايل ضعيف و زوال پيشگفته برشمرده‌اند. اما احزاب و سياستمداران به بقاى خودشان علاقه‌ی حياتى دارند و سياستمداران خردورز سوسياليست از سياستمداران خردورز مسلك‌هاى ديگر كم‌هوش‌تر نيستند و بدين لحاظ می‌توان انتظار داشت كه مطالبات خود را با شرايط در حال تحول سازگار نمايند.
|
احزاب ليبرال[31]
احزاب ليبرال به همانگونه متنوع هستند كه انديشه‌هاى ليبراليسم گسترده و مبهم است. تمامی ليبرال‌ها به آزادى فرد عقيده دارند. اين عقيده اما شكلهاى متفاوتى به خود میگيرد، از اعتقاد ليبرال كلاسيك به حقوق طبيعى كه دولت حق دخالت در آن را ندارد تا ليبراليسم نوين كه در مدت بيش از يك سده بر احزاب ليبرال انگليسى مسلط بوده و نقش مهمی براى آزادسازى مردم از فقر و جهل و تبعيض قائل است. برخى احزاب ليبرال هستند كه بعضى از ليبرال‌ها آنها را چندان ليبرال نمي‌دانند و احزابى هستند كه در نام خود اشاره‌یی به ليبراليسم ندارند اما بسيارى از ليبرال‌ها اهداف آنها را ماهيتاً ليبرال می‌شناسند. ماهيت يك حزب ليبرال در كشورى خاص غالباً با توجه به حزب عمده‌یی كه با آن مخالفت می‌كرده است تعيين میشود: احزابى كه يك حزب سوسياليست را رقيب اصلى خود مي‌دانند نسبت به بازارهاى آزاد نظر مساعدترى دارند تا احزابى كه با يك حزب محافظه‌كار مخالفت می‌كرده‌اند.
احزاب ليبرال معمولاً فاقد پايگاه اجتماعى احزاب سوسياليست، كمونيست، محافظه‌كار و كشاورزى و نیز پايگاه سرزمينى احزاب منطقه‌گرا و ملت‌گرا هستند. آنها در اكثر شرايط سياسى در سده‌ی بيستم مايل بوده‌اند خودشان را در جايگاهی ميانه‌رو مركز و نوعاً در حدّ فاصل ميان سوسياليست‌ها و محافظه‌كاران قرار دهند. به اين دلايل اهميت آنها به طور كلى تنزل يافته است. اكثر كشورها داراى يك حزب ليبرال شناخته‌شده نيستند و تنها در معدودى از كشورها حزب ليبرال دولت را در اختيار دارد يا حزب اپوزيسيون (مخالف) اصلى است. چنين كشورهايى اما، به شدت با يكديگر تفاوت دارند و عبارت از استراليا، كانادا، كلمبيا، هندوراس ژاپن‌اند. در استراليا و ژاپن، احزاب ليبرال و ليبرال‌دموكرات به ترتيب در راست مركز قرار دارند، در هندوراس و كانادا احزاب ليبرال در چپ مركز هستند و در حالى كه حزب ليبرال در كلمبيا به نظر مي‌رسد كه شيرازه‌ی مركز را در دست دارد.
[1]. Coalition 2. Super Power
[3]. Objectivism
[4]. Falsifiability
[5]. Ibnkhaldun
[6]. Averroës Ibn Rushd
[7]. Avicenna 2. Aparat
[9]. Apartheid 2. Opposition
[11]. Opportunism 2. Apolitism
- Saint alliance
[14]. Soviet Union
[15]. Custom Union
[16]. Western European Union
[17]. European Free Trad Association
[18]. European Union
[19]. Pan American Union
[20]. Latin American Free Trade Association (LAFTA)
[21]. Trad Unions
[22].Combination Acts كه اجازه مي‌داد ميان اشخاص حقوقى و حقيقى به منظور محدود يا نابود ساختن رقابت و كاهش دستمزد كارگران ائتلاف صورت گيرد.
[23]. Positivism 2. Community
[25]. Consensus
[26]. Protestant Parties
[27]. Radical parties 2. Green parties
[30]. Socialist Parties
[31]. Liberal parties
