اختلالات روانی: اختلالات خواب

گزیده ای از متن کتاب

فصل اول: خواب چیست؟

دقایقی پس از نیمه‏‏شب ۲۴‏ مارس ۱۹۸۹، تانکر ۳۰‏ هزار‏ تنی روغن اکسون والدز[1] به صخره‏ای در جزیرۀ پرنس ویلیام در آلاسکا برخورد کرد. حدود یازده میلیون بشکه نفت خام به آب نشت کرد؛ بزرگ‏ترین نشت نفت تاریخ امریکا. این حادثه صدمه‏ای هنگفت به محیط‏زیست زد، به قیمت زندگی هزاران ماهیگیر تمام شد و میلیون‏ها دلار هزینه برای تمیز کردن دریا تراشید. بعداً معلوم شد که کاپیتان کشتی آن شب به دلیل خستگی هدایت کشتی را به خدمه‏ای کم‏تجربه‏تر سپرده بود، کاری که آن حادثۀ تراژیک را به بار آورد.

خواب؛ چیزی که به اندازۀ غذا و آب مهم است. وقتی از خواب محروم می‏شویم، حافظه، عملکرد، خلق‏وخو و سلامت جسمی‏مان به مخاطره می‏افتد. براساس تحقیقات، احتمال مریضی و مرگ ‏زودرس کسانی که کمتر از هشت ساعتِ توصیه‏شده می‏خوابند بیش از افراد مشابهی است که استراحت خوبی دارند. دیگر مطالعات حاکی از آن است که ما در صورت بیداری طولانی‏مدت می‏میریم.^([i]) متأسفانه برخی فجایع انسانی مشهور همچون نشت نفتی اکسون والدز و انفجار شاتل فضایی چلنجر[2] ناشی از خستگی کارگر بوده است.^([ii])

نقش مهم خواب در زندگی‏مان را زمانی می‏فهمیم که متوجه ‏شویم یک‏سوم زندگی‏مان را در خواب می‏گذرانیم؛ برای هیچ فعالیت دیگری این‏قدر زمان صرف نمی‏کنیم. ولی وقتی می‏خوابیم، واقعاً چه اتفاقی در جسممان روی می‏دهد؟ دانشمندان عقاید متفاوتی دارند، ولی متفق‏القول معتقدند که خواب معمای پیچیده‏ای است که باید حل شود. دکتر مایکل توِری[3]، رئیس مرکز ملی تحقیقات اختلالات خواب در مؤسسۀ ملی قلب، ریه و خون (بخشی از مؤسسات ملی سلامت) می‏گوید «متوجه شده‏ایم که ما صرفاً برای خلاص شدن از خواب‏آلودگی نیست که می‏خوابیم. عملکردهای بیولوژیکی خواب حیاتی است. هنوز این عملکردها کاملاً اثبات نشده‏ است.»^([iii])‏

محققان معتقدند نیاز ما به خواب به دلیل میزان مادۀ‏ شیمیایی آدنوزین[4] در بدن است. هر چقدر شخصی زمان بیشتری بیدار بماند، این ترکیب خواب‏آور در خونش بالاتر می‏رود و باعث میل فزاینده‏اش به چرت زدن می‏شود. از آن طرف، وقتی می‏خوابیم سطح آدنوزین در خونمان پایین‏تر می‏آید. موادی همچون کافئین و برخی داروها محرک‏اند، زیرا باعث می‏شوند در زمان خستگی سرحال بمانیم. کافئین از نظر فیزیولوژیک گیرنده‏‏های آدنوزین را مسدود و موجب بر هم خوردن مواد شیمیایی می‏شود که علامت‏های خواب‏آلودگی را به بدن می‏فرستند.

طی دهه‏های گذشته‏، دانشمندان به کمک پیشرفت‏‏های بیوشیمی و تکنولوژی درک بهتری از ماهیت خواب به دست آوردند. حالا فهم فرایندهای شیمی و ریشه‏‏های ژنتیکی اختلالات خواب برای محققان ساده‏تر شده است. با دستگاه‏های جدید و پیشرفتۀ نظارت بر خواب بهتر می‏توان امواج مغزی را تحت‏ نظر گرفت. نوار مغزی[5] در طول خواب فعالیت امواج مغزی را ضبط می‏کند، مراحل خواب عادی را تحت‏نظر می‏گیرد و به تشخیص ناهنجاری‏های الگوی خواب شخص کمک کند. نتیجۀ آزمایش نوار گرفتن از مغز را نوار مغزی (ای‏ای‏جی)[6] می‏خوانند.

مشکلات خواب زمانی بروز می‏کند که بیمار هوشیار نیست و همین امر یکی از چالش‏های فهم بهتر خواب و تشخیص درست اختلالات خواب بیماران است. این مسئله موجب رشد مراکز خواب در سراسر کشور امریکا در چند دهۀ گذشته شده است. به گفتۀ آکادمی پزشکی خواب امریکا، در حال حاضر حدود ۱۵۰۰ کلینیک خواب معتبر در ایالات متحده فعال است. این مراکز دانشمندان و پزشکانی را استخدام می‏کند که متخصص درمان بیماران مبتلا به مشکلات خواب هستند. این متخصصان در کلینیک خواب می‏توانند عادت‏های شبانۀ شخص همچون پرش اندام‏ها و وقفۀ تنفس را بررسی کنند.

برای اندازه‏گیری فعالیت مغزی، حرکات چشم، فعالیت ماهیچه، سرعت و ریتم قلب، فشار خون و میزان هوایی که ریه‏ها دم و بازدم می‏کنند، احتمالاً از دستگاه آزمایش چند‏گانۀ خواب[7] استفاده می‏شود که خواب را ضبط می‏کند. در ضمن این آزمایش میزان اکسیژن خون شخص را لحظه به لحظه ثبت می‏کند. استفاده از پی‏اس‏جی درد ندارد. چندین الکترود روی سر بیمار قرار می‏گیرد و اطلاعاتش را به کامپیوتر می‏فرستد.

متخصصان پزشکی به لطف این آزمایش و دیگر دستگاه‏های نظارتی متوجه شده‏اند که مغز درواقع با غروب خورشید و شروع چرت‏زدن‏های شخص سخت مشغول به کار می‏شود. مغز انسان در طول خواب سیکل‏های متفاوتی با الگویی پیش‏بینی‏پذیر را می‏گذراند. دانشمندانی که خواب را مطالعه می‏کنند، هر مرحلۀ خواب را به الگوی الکتریکی مجزایی در مغز به نام امواج مغزی مرتبط کردند. توری می‏گوید «خواب وضعیت واحدی نیست؛ الگوهایی دارد. دَوَرانی است، ولی ممکن است سیکل‏هایش جابه‏جا شود.»

زمانی که دانشمندانْ خواب بیمار را تحت نظر می‏گیرند، گاه بیمارانی را شناسایی می‏کنند که به اختلالات خواب بخصوصی همچون بی‏خوابی، سندرم‏ پای بی‏قرار، حملات خواب و وقفۀ تنفسی در خواب و دیگر بیماری‏ها مبتلا هستند.

خواب خوب

پیش از کاوش مشکلاتی که شاید استراحت سالم شبانه را مختل کند، باید الگوهای عادی خواب را بشناسیم. هر شخص در روز چرخۀ خواب و بیداری دارد که هشت ساعت خواب شبانه و شانزده ساعت بیداری روزانه است. ساعت زیستی[8] یا «ساعت بیولوژیکی» ما بر این چرخه اثر می‏گذارد. ساعت‏های زیستی چرخۀ نوسان‏های دمای بدن، سطوح هورمون و خوابی است که در طول ۲۴ ساعت روی می‏دهد. همۀ اندام‏ها این ساعت اساسی را دارند که متأثر از تغییرات محیطی بیرونی همچون نور و تاریکی است. ساعت زیستی حتی در گیاهان و باکتری‏ها نیز وجود دارد؛ امری جهان‏شمول که به باور متخصصان شناخته‏شده نیست.

ساعت بیولوژیکی بدن درواقع دستۀ کوچکی از سلول‏هایی است که هستۀ فوق کیاسمایی[9] خوانده می‏شود و در قسمتی از مغز به نام هیپوتالاموس قرار دارد. هیپوتالاموس هورمون‏‏هایی را آزاد می‏کند که مسئول کنترل خواب، دمای بدن، گرسنگی،‏ تشنگی، حالات روحی و رانۀ جنسی است. هستۀ فوق کیاسمایی به سیگنال‏های نوری که از طریق شبکیۀ چشم دریافت می‏کند پاسخ می‏دهد. سیگنال‏های بیرونی همچون نور و تاریکی با تنظیم ساعت بیولوژیکی بدن، زمان خواب‏آلودگی و هوشیاری‏مان را تعیین می‏کند.^([iv])

[1]. Exxon Valdez

[2]. Challenger

[3]. Michael Twery

[4]. adenosine

[5]. electroencephalograph

[6]. electroencephalogram (EEG)

[7]. polysomnogram (PSG)

[8]. circadian rhythm

[9]. suprachiasmatic nucleus (SCN): یک یا دو ناحیۀ کوچک در هیپوتالاموس که کار کنترل ریتم‌های شبانه‌روزی را به عهده دارد.

[i]. U.S. Department of Health and Human Services, National Institutesof Health: National Heart, Lung, and Blood Institute, Your Guide to Healthy Sleep (NIH Publication No. 06-5271, November 2005), http://www.nhlbi. nih.gov/health/public/ sleep/healthy_ sleep.pdf (accessed May 29, 2008).

وزارت بهداشت و خدمات انسانی امریکا، مؤسسۀ ملی سلامت: مؤسسۀ ملی قلب، ریه و خون، راهنمای شما برای خواب سالم

[ii]. Report of the Presidential Commission on the Space Shuttle Challenger Accident. Vol. 2, Appendix G. Human Factors Analysis. Washington, DC: Government Printing Office; 1986.

[iii]. Michael Twery (director of the National Center on Sleep DisordersResearch Branch at the National Heart, Lung, and Blood Institute), interview by the author, October 11, 2007.

مایکل توری (مدیر مرکز ملی تحقیقات دربارۀ اختلال‌های خواب در مؤسسۀ ملی قلب، ریه و خون)

[iv]. Human Services, Your Guide to Healthy Sleep.

خدمات انسانی، راهنمای شما برای خواب سالم

موسسه انتشارات نگاه

کتاب “اختلالات روانی: اختلالات خواب”  نوشتۀ مری بروفی مارکوس ترجمه فهیمه‌سادات کمالی

موسسه انتشارات نگاه