گزیده ای از مكتبهاي ادبي
: من اين كتاب را در آغاز به عنوان راهنماي ساده و فهرست وار براي آشنائي با «ايسم» هاي گوناگون ادبي نوشته بودم به اميد اينكه در آينده، اساتيد متخصص و نويسندگان و محققان آثار كاملتري در اين مورد ارائه كنند، اما چنين نشد و كتاب به عنوان يگانه منبع و حتي كتاب درسي درباره مكتب ها باقي ماند.
در آغاز کتاب مكتبهاي ادبي، می خوانیم
فهرست
• به نام حكيم سخن در زبان آفرين 11
• مقدمة چاپ دوم 15
• يادداشت نويسنده بر چاپ دوم 17
• و اينك پس از سي و دو سال 20
سرآغاز: سخني چند دربارة قرون وسطي و رنسانس و پيدايش ادبيات ملي در اروپا 23
نقش كليسا 25، ادبيات لاتيني در قرون وسطي 27، رشد ادبيات ملي 28، ادبيات اسپانياي مسلمان 28، ادبيات لاتين در دورة رنسانس 29، ايتاليا و پترارك 30، ميراث يونان و دوران رنسانس 31
باروك 39
باروك چيست؟ 41، باروك در هنرهاي تجسمي 43، دو مضمون اصلي 44، حركت 46، مونتني 48، پروتئوس و سيرسه 49، مرد صد چهره 53ا، دكور 55ا، طاووس 56ا، باروك و قرن بيستم 62
نمونه‌هايي از آثار باروك 65
1. شعر: حباب، از ريچارد كراشو 65
قطعه‌هاي محال، از آماديس ژامن 66
2. داستان: رؤياي مرگ، از كه‌وه دو (صفحه‌اي از داستان) 68
3. از اخلاقيون: تتبعات مونتني (فصل سي و يكم، آدمخواران) 69
كلاسيسيسم 83
مقدمه‌اي بر مكتب كلاسيك 85ا، دربارة اومانيسم 88ا، اومانيسم و رنسانس در فرانسه 90، از رنسانس تا كلاسيسيسم 94، مارينيسم 94، كونچتيسم 96، كولتيسم 97، وضع اجتماعي دورة كلاسيك 97، پيدايش قواعد مكتب كلاسيك 98
اصول و قواعد مكتب كلاسيك 99
جستجوي تعادل و كمال 101، تقليد از طبيعت 102، تقليد از قدما 103، «اصل عقل» يا احساس 105، آموزنده و خوشايند 107، وضوح و ايجاز 107، حقيقت‌نمايي 108، برازندگي 109
قانون سه وحدت 110
وحدت موضوع 111، وحدت زمان 112، وحدت مكان 112، چهارمين وحدت 112
انواع آثار ادبي 113
حماسه و رمان 113، تراژدي و كمدي 114، قهرمان تراژدي 114، كمدي 115، انواع ديگر: اشعار چوپاني، غنائي، هجائي و غيره… 115
ادبيات قرن كلاسيك دركشورهاي ديگر 116
در آلمان 117، نئوكلاسيسيسم 119، نئوكلاسيسيسم انگلستان 121
نمونه‌هايي از آثار كلاسيك 127
1. از نظريه‌پردازان كلاسيسيسم: فن شعر، اثر «بوالو» (قسمتي از سرود سوم) 127
2. تراژدي: آندروماك، اثر «راسين» (خلاصة نمايشنامه و ترجمة قسمتي از متن) 131
3. كمدي: خسيس، اثر «مولير» (خلاصة نمايشنامه و ترجمة قسمتي از متن) 136
4. هنر در خدمت اخلاق: منش‌ها، اثر «لابروير» (ترجمة قسمتي از فصل «آثار ذوقي») 145
5. وعظ و خطابه: موعظه در مقام بلند بينوايان، از «بوسوئه» (از كتاب آئين سخنوري) 149
6. حكايت: حكايات لافونتن (ترجمة «گرگ و سگ» و «خسيسي كه گنجينه‌اش را گم كرد» و «بلوط و ني») 153-155-157
7. رمان: پرنسس دوكْلِوْ، اثر مادام دو لافايت (خلاصة رمان و ترجمة قسمتي از متن) 159
رومانتيسم 165
كلمه 169، از كلاسيسيسم تا رومانتيسم 171، عصر فلسفي 173، تأثير مادام دو استال 175، ماقبل رومانتيسم 176، آغاز عصر جديد در ادبيات اروپا 182
مكتب رومانتيك 183
اصول مكتب رومانتيك 184، برنامة رومانتيسم 185 : (1 ـ آزادي 185،
2 ـ شخصيت 186، 3 ـ هيجان و احساسات 186، 4 ـ گريز و سياحت (سفر جغرافيايي، سفر تاريخي) 187، 5 ـ كشف و شهود 188، 6 ـ افسون سخن 188، بيماري قرن 189، بازگشت به قرون وسطي 190، در عالم تئاتر 191، رمان رومانتيك 193، افول رومانتيسم در فرانسه 195
ادبيات رومانتيك در كشورهاي ديگر 196
گوناگوني رومانتيسم‌هاي ملي يا وحدت رومانتيسم اروپائي 196، رومانتيسم در انگلستان 198، رومانتيسم آلمان 202، در روسيه 208، ميتسكيويچ و رومانتيسم لهستان 209، رومانتيسم اسپانيايي 210، رومانتيسم در امريكاي لاتين 213، در كشورهاي ديگر 217
قسمت‌هايي از چند اثر مهم
كه پيشوايان رومانتيسم دربارة مكتب خودشان نوشته‌اند 221
1. مقدمة «كرامول» از «ويكتورهوگو» 221
2. تاريخ رومانتيسم، از «تئوفيل گوتيه» 230
3. درس‌هاي ادبيات نمايشي، از «آوگوست ويلهلم شلگل» 233
4. آتنائوم 116، از «فردريش شلگل» 238
نمونه‌هايي از آثار دورة رومانتيك 241
1. از ادبيات انگلستان: اوسيان، از «مك فرسن» (ترجمة قسمتي از متن) 241
مانفرد، از «لرد بايرون» (ترجمة قسمتي از متن) 244
منظومة دريانورد فرتوت، از «س. ت. كولريج» (ترجمة كامل متن) 247
2. از ادبيات آلمان: سرگذشت ورتر، از «گوته» (خلاصة كتاب و ترجمة قسمتي از متن) 264
3. از ادبيات فرانسه: بينوايان، از «ويكتور هوگو» (ترجمة قسمتي از متن) 267
رنه، از «شاتو بريان» (خلاصة كتاب و ترجمة قسمتي از متن) 272
رئاليسم 277
رومانتيسم اجتماعي 279، تأثير بالزاك 280، نبرد رئاليسم 283، تحول ادبيات 285، رئاليسم و برون‌گرائي 287، فلوبر و رئاليسم 290، يك مكتب عيني و غيرشخصي 297، قهرمان‌ها و موضوع اثر رئاليستي 298، صحنه‌سازي در رئاليسم و رومانتيسم 299
رئاليسم در كشورهاي ديگر 300
در انگلستان 300، در آلمان 302، رئاليسم بورژوا 303، در آمريكا 304، در روسيه 307 : (رئاليسم نخستين 309، رئاليسم انتقادي 311، رئاليسم سوسياليستي 312 : تاريخ و تعاريف 312، كاربرد و نتايج 316)، در ساير كشورها 318، رئاليسم در امريكاي لاتين 320، رئاليسم در روزگار ما 322، رئاليسم جادوئي 327
نمونه‌هايي از آثار نويسندگان رئاليست 329
1. از ادبيات فرانسه: واترلو از صومعة پارم، اثر «استاندال» (ترجمة قسمتي از متن) 329
اوژني گرانده، اثر «بالزاك» (خلاصة كتاب و ترجمة قسمتي از متن) 338
مادام بوواري، اثر «گوستاو فلوبر» (خلاصة كتاب و ترجمة قسمتي از متن) 344
2. از ادبيات انگلستان: زندگي و ماجراهاي مارتين چازلويت، اثر «چارلز ديكنز» (خلاصة كتاب و ترجمة قسمتي از متن) 349
3. از ادبيات روسيه: جنگ و صلح، اثر «لئون تولستوي» (خلاصة كتاب و ترجمة قسمتي از متن) 354
از رئاليسم سوسياليستي: گارد جوان اثر «الكساندر فاديف» (معرفي كتاب و ترجمة قسمتي از متن) 360
4. رئاليسم جادوئي: امريكاي لاتين: افسانه و واقعيت، از «ماريو بارگاس يوسا» (مقاله‌اي براي آشنائي) 365
داستان كوتاه مواجهه، از «خورخه لوئيس بورخس» (ترجمة كامل داستان) 372
رمان رازهاي سرزمين من، از «رضا براهني» (فصلي از قول حسين ميرزا) 381
مرگ عزيز و بيعار، از «لطيفه تكين» (ترجمة قسمتي از متن كتاب) 398
ناتوراليسم 405
ناتوراليسم چيست؟ 407، هنر رئاليستي، مقدمه‌اي بر ناتوراليسم 408، فلسفة ناتوراليستي 409، شوپنهاور 410، يك نهضت سياسي و اقتصادي 411، يك تحول فكري همراه با تحول اقتصادي و سياسي 412، ناتوراليسم و علم 417، مسئلة وراثت 421، مشخصات آثار ناتوراليستي 422، ناتوراليسم و اخلاق و اجتماع 424، زبان آثار ناتوراليستي 425، شرح جزئيات 427، گروه مدان 429، عقايدي چند 430، در عالم تئاتر 434، روش ديگر نويسندگان ناتوراليست 435، تأثير ناتوراليسم 437، ناتوراليسم در كشورهاي ديگر 439
نمونه‌هايي از آثار نويسندگان ناتوراليست 443
1. مقالات تئوريك: رمان تجربي، از «اميل زولا» (ترجمة قسمتي از مقالة در باب رمان) 443
2. رمان‌ها و داستان‌ها: آسوموار، از «اميل زولا» (خلاصة كتاب و ترجمة قسمتي از متن) 451
تپلي، از «گي دو موپاسان» (خلاصة كتاب و ترجمة قسمتي از متن) 455
نانا، از «اميل زولا» (معرفي كتاب و ترجمة قسمتي از متن) 461
3. نمايشنامه‌ها: كلاغان، از «هانري بك» (خلاصة نمايشنامه و ترجمة قسمتي از متن) 479
هنر براي هنر و مكتب پارناس 489
هنر مفيد 492، هنر براي هنر 493، سابقة فلسفي و عقيدة فورستر 495، مكتب پارناس 499، شعر پارناسين 500ا، توجه به دورة كلاسيك 500ا، يأس و نوميدي در آثار پارناسين‌ها 501ا، روش ديگر پارناسين‌ها 502ا، شعر اوبژكتيف عيني 502ا، ادبيات مدني در برابر هنر براي هنر 503
چند نمونه از اشعار پارناسين‌ها 505
1. خرگوش‌ها، از «تئودور دوبانويل» (متن فرانسه و ترجمة فارسي آن) 505
2. فاتحان، از «ژوزه ماريا دوهرديا» (متن فرانسه و ترجمة فارسي آن) 509
3. ظهر، از «لوكنت دوليل» 511
به نام حكيم سخن در زبان آفرين
اينك آن متن نهائي كه در چاپ پيش وعده‌اش را داده بودم: به مقاله‌هاي اصلي، مطالبي كه گفتن آنها ضروري به نظر مي‌رسيد افزوده شده و در بخش نمونه‌هاي هر مقاله، گذشته از آنكه نمونه‌هاي اساسي‌‌تري آورده شده است، اصرار داشته‌ام كه در مورد هر مكتب قسمت‌هائي از آثار نظريه‌پردازان آن مكتب را هم ترجمه و نقل كنم تا فهم آن جريان فكري را كه به ظهور مكتب انجاميده است تسهيل كند. به عنوان نمونه مي‌توان به صفحاتي از مقدمة كرامول اثر ويكتور هوگو و مقاله‌هاي تئوريك از پيشوايان رومانتيسم آلمان و نيز مانيفست‌هاي سوررئاليسم اشاره كرد. چند مقالة‌اصلي نيز كه در چاپ‌‌هاي قبل نبوده در اين چاپ به صورت فصول مستقلي با نمونه‌هاي لازم آمده است. از آن جمله است فصول «باروك» و «اكسپرسيونيسم». ضمناً فصل سوررئاليسم، با استفاده از منابع تازه‌اي كه در آن زمان در دسترس نبود، از نو نوشته شده و با نمونه‌هاي مناسب‌تري ارائه شده است. در اينجا تذكر چند نكته ضروري است:
1. مطالبي كه به مقاله‌هاي اصلي اضافه شده به‌طور كلي از سه منبع زير ترجمه شده است:
1- Encyclopaedia Universalis.
2- Dictionnaire Historique, Thematique et Technique des Litteratures, Larousse
3- Histoire des Litteratures, T. 2 (Encyclopedie de la Pleiade).
و در موارد استثنائي (از جمله در مورد سوررئاليسم) به منابع ديگر مراجعه شده است.
2. هرچند افزودن مطالب جدي‌تر به مقاله‌هاي قبلي كه ساده‌تر بوده است ممكن است ايجاد ناهماهنگي در مطالب كتاب كرده باشد، ولي منظور من از آوردن اين مطالب، همان‌‌طور كه پيش از اين نيز در موارد متعدد گفته‌ام، توجه دادن به استادان و محققان بوده است كه به اين مختصر اكتفاء نكنند و به فكر ترجمة متون تئوريك مورد لزوم و يا تأليف كتابهاي مورد احتياج در اين مباحث بيفتند.
3. مسئلة نقد امروز كه خوشبختانه در سال‌هاي اخير به آن توجه شده و دوستان پژوهشگرمان به بحث دربارة آن پرداخته‌اند1 ، در اينجا فقط به صورت يك مقاله مطرح شده است. اما بهتر است در مورد اين مباحث نيز مانند بحث مكتبهاي ادبي دچار خوش‌باوري نشويم و يكبار براي هميشه بدانيم كه هيچ ادبياتي با تقليد از ديگران به وجود نمي‌آيد، اگر ما در گذشته ادبيات پرباري داشته‌ايم به سبب پشتوانة‌قوي تئوريك آن بوده است كه امروزه با اينكه مورد توجه پژوهشگران غربي است، خود ما از آن غافليم و تا اين تئوري‌ها امروزي نشود و ما پا‌به‌پاي پيشرفت مطالعات ادبي در غرب، به فطرت خويشتن بازنگرديم و آثار امروزي، از پشتوانة قوي فرهنگي (چه در قالب و چه در محتوا) برخوردار نباشد، نمي‌توانيم منتظر باشيم كه تنها با تقليد از ديگران و به‌طور تصادفي به رشد ادبي دست يابيم. البته جاي اين بحث در اين مقدمه نيست و اميدوارم در اثر ديگري كه خود كوششي باشد در مسير دستيابي به آن رشد ادبي، با تفصيل بيشتري به آن بپردازم.
4. در مورد مكتب‌ها و جريان‌هاي فرعي ادبيات (كه معمولاً هميشه براي عده‌اي مطرح است و هر لحظه انسان با خواننده‌اي روبرو مي‌شود كه مي‌گويد كاش فلان عنوان را هم در كتابتان آورده بوديد.)، نخست در نظر داشتم كه در پايان جلد دوم، چهل پنجاه صفحه‌اي به اين عناوين اختصاص بدهم. اما وقتي شروع به استخراج مدخل‌ها كردم ديدم از حد بدر شد و كار به اين سادگي‌ها نيست. مانده بودم كه چه كار كنم. در اين ميان نامه‌اي از يك خوانندة علاقمند به دستم رسيد كه پيشنهاد مي‌كرد در كنار مكتبهاي ادبي، فرهنگ مكتبهاي ادبي را هم بنويسم كه ديدم اين پيشنهاد، معماي مرا حل كرده است. و اميدوارم كه به زودي بتوانم يك مجلد مستقل با عنوان فرهنگ مكتب‌ها و جريان‌هاي ادبي بنويسم كه پاسخگوي اين نياز باشد.
رضا سيدحسيني
بيستم مردادماه 1371
دیدگاهها
هیچ دیدگاهی برای این محصول نوشته نشده است.