گزیده ای از مجموعه اشعار ادیببرومند
هان و هان بنگر در آن بالا که هست
حجره ای با شیشه ای رنگ رنگ
این اتاق کهنه ی نقشینه طاق
گپ بری گشته به اسلوبی قشنگ
در آغاز مجموعه اشعار ادیب برومند می خوانیم
به نام آنكه هستى را پى افكند نواى عشق در ناى نى افكند
فهرست
پيشگفتار 27
روزگار دژم
مقدمه 43
«عكس و اثر» 47
جهان ـ انسان 48
فرقت احباب 52
وطنيّه 53
«سوز دل» 57
نيروى جوان 59
«هنر رهبران قوم» 60
«وضع وطن» 61
«روز سياه» 63
«دولت جاويد» 64
«زيور مردان» 66
نيروى سخن 67
از زبان وطنخواهان 68
ذلت ايران 69
هنگامه جنگ 70
محيط خراب 71
شاهد رفاه 72
اساس بيچارگى يا فقر 73
مرغ خوشنوا 74
آثار بدبختى 75
هيزم‌آز 77
خاطره بهار 1323 خورشيدى 78
ابر هدايت 82
چهره شاداب 83
مقال عشق 84
ديار الفت 85
اُپرت ايران پرآشوب 86
با آهنگ مخصوص 86
به آهنگ مخصوص 87
به آهنگ مخصوص 93
«قسمت دوّم» 99
گل‌هاى موسمى
اى نام تو 125
دلخسته 126
نواى محبت 127
بهاران 128
مبدأ فيض 129
ياد تو 130
ماه شب‌افروز 131
دولت همراهى 132
مرغ طوفان 133
دل بى‌قرار 134
شب مهتاب 135
لاف درويشى 136
مرغ گرفتار 137
مى‌روم 138
ناله شبانه 139
طاير سرگشته 140
خلوتگه عشق 141
بساط آشتى 142
ياد دوست 143
بى‌مهرى 144
شراره توحيد 145
برق نگاه 145
كالاى عشق 146
دلشده آشنا 147
شهر خاموش 148
خاطر غمديده 149
نيامدى 150
فتنه چشم 151
طالب سرگشته 152
دير ويران 153
كوى عشق 154
دل بيمار 155
منزلت عشق 156
نوگل خندان 157
بى‌هم‌زبان 158
شيشه دل 159
هشدارى به معشوق 160
گلشن راز 161
ديدار يار 162
گوشه عزلت 163
بيداد 164
هنوز… 165
ذكر جاودان 166
فريبنده 167
قدر ناشناس 168
گل‌هاى وفا 169
مى‌گريستم 170
ناز شست 171
پاى‌بند 172
اشتباه 173
صفحه دل 173
دل شيدا 174
حاصل هستى 175
چشم فسونكار 176
همزبانى‌ها 177
تبسم شورافكن 177
بيمارى عشق 178
دل‌آزار 179
سالى گذشت 180
دل‌آزرده 181
عقده‌گشا 182
شرر خيز 183
پيام دلدار 184
چشم مست 185
سايه عشق 186
سوسن گويا 187
شرح ملال 188
گنجينه ما 189
خلوت خاطر 189
گريه مينا 190
در رهگذار عمر 191
پنداشتم كه… 192
بهار عمر 193
حسرت ديدار 194
بهار اشك 195
زخمى عشق 196
چه باك از شكست 197
بى‌وفا 198
انفاس سحر 199
درد آشنا 200
خورشيد عشق 201
نافه مراد 202
آوخ كه… 203
خلوت عشق 204
راه اشتياق 205
آرزوى دل 206
يادش به خير 207
نقش حقيقت 208
دفتر عشق 209
من كيستم؟ 209
تغافل صياد 210
همدم دل 211
غمخوار من 212
شور عشق 213
كوى انتظار 214
فتنه غماز 215
خاطرات عشق 216
پايان افسانه 216
كجا مى‌روى؟ 217
كاخ محبت 218
داستان زندگى 219
آهنگ شكار 220
حديث معرفت 221
دور لاله 222
سايه ابر 223
انديشه طوفان 224
پس‌كوچه‌هاى غم 225
غمخانه قهر 226
چشمان سياه 226
به همسرم در بازگشت از سفر حج 227
بخت بيدار 228
كعبه مقصود 229
پناهگاه من 230
باران شوق 231
ماه ايوان 232
رسم وفا 233
شعاع ماه 234
نوگل بستان 235
دولت ديدار 236
نقش ايوان 237
خامه افسونگر 238
ديده حق‌بين 239
صبح سلامت 240
خشك و تر 241
دست جدايى 242
به سفر رفته 243
شعله آه 243
تمثال دوست 244
قصه وصال 245
راه مخالف 246
فرشته رحمت 247
بى‌تو 248
شكوه ناز 248
جانانه 249
مژده وصال 250
ملك غنا 251
سرشك غم 252
صحبت يار 253
عاشق يكدل 254
چشمه مهتاب 255
دير خاموش 256
خطا 257
مسيحا نفس 258
تو كه بودى؟ 259
ديار وجود 260
سرچشمه بقا 261
ديده جان 262
ياد ايام 263
به همسرم بانو فرنگيس 264
ديده خونبار 264
گوشمال عشق 265
شهر آشوب 266
چشم بيدار 267
آيينه راز 268
لاله خونين 269
آسمان زيبايى 270
از راه مانده 271
مكتب عشق 272
پرتو عرفان 273
غزل‌خوان 274
كوى انس 275
هستى ناپايدار 276
غرور دل‌ربايى 277
يادگار من 277
عروس چمن 278
چشم بلاخيز 279
آبشخور معنا 280
بامداد بهار 281
چه خورى غم؟ 282
منزل ويرانه 283
صيد دلها 284
اى دل 285
خوش‌باورى‌ها 286
حديث غم 287
رخ دوست 288
گل‌هاى موسمى 289
دلخسته وارسته 290
بزم‌افروز 291
شكرخا 292
آفت چشم 293
خونين‌جگر 294
انحطاط زمان 295
هم‌قفس 296
خلعت ناز 297
آزاده 298
خاطر مهجور 299
رمز كيميا 300
انديشه حال 301
روز ديدار 301
عمر دوباره 302
حسن خداداد 303
دفتر زيبايى 304
بيداد چنگى 305
دامگه عشق 306
بزم شبانه 307
خنده شيرين 308
گوهر يكدانه 309
سيل سرشك 310
خطا 311
گنجينه عشق 312
گل جان‌پرور 313
راه عشق 314
منتظر 315
شور شيدايى 315
آمدم 316
آزرده 317
بزم رندان 318
گلبن ناز 319
غمنامه عشق 320
طراوت سحرى 321
افسون خيال 322
درد محبت 323
شبگرد خيال 324
نوعروس مضمون 325
گوهر مناعت 326
جمله رفتند 327
بازيگر انديشه 328
كاروان اشك 329
نامه دوست 330
وعده‌هاى طلايى 331
پرند سيمين 332
كشاكش هستى 333
مايه آرام 334
شبستان وفا 335
جام لبها 336
بد حادثه 337
كوى بى‌نيازان 338
راز شيدايى 339
تك‌نواز عشق 340
با تو راه پيمودن 341
بهار آوردى 342
شكوه نسترن 343
نگارخانه عيش 344
هم‌نوا 345
آرام دل 346
پرتو مهر 347
شكوفه‌هاى جوانى 348
از ياد رفته 349
جمعه سياه 350
نهال اميد 351
مدد سبحانى 352
نگارشگر عشق 353
ترنم شب 354
بى‌قرار 355
نام بلند 356
وادى حيرت 357
كوير تشنه 358
زلف پرچين 359
«سيزده» سنت نوروزى 359
دوستت دارم 360
چتر مناعت 361
باغ و بهار 362
راه اشتياق 363
آينه عشق 364
دُرّ ثمين 365
سير گلزار 366
نامردمى‌ها 367
حديث عشق 368
لحن دلاويز 369
عشق سينه‌سوز 370
قلب خونين 370
غزلواره اجتماعى 372
چشم دل 373
يأس ژاله‌بار 373
رنگ فسونكارى 374
آزادگان ايران 375
اى وطن 376
از غزل‌هاى قديم 377
شكوه‌آباد عشق 378
ناز طاووسى 379
گلشن زمانه 380
دل دريايى 381
افسر مرد 382
راه ناپيموده 383
جوهر حيات 384
ترفند نااهلان 384
توشه عاقبت 385
باغ خاطره 386
صبح دميده 387
صحبت دلجوى 388
شباهنگى 389
بلبل سحرى 390
دلجويى ياران 391
خورشيد دى‌ماهى 392
دفتر مهر 393
گوهرشناسى 394
رفتم 395
كليد نجات 396
جلوه‌گاه ساغر 397
يك غزل اجتماعى 398
لعل سخنگو 399
براى محبوبى هنرمند 400
محفل دوست 401
هديه جانانه 402
غزل 403
گلى… 403
وديعه ناز 404
گلخنده شيرين 405
دولت بيدار 406
باغ ظفر 407
دلدار راستين 408
آبشار گل 409
شرط دهخدايى 410
طبع ترانه‌پرور 411
خواربار غم 412
درد بى‌دردى 413
نسيم گل‌افشان 414
كوى عاطفه 415
در اشتياق دوست 416
بازيچه افسون 417
قلم به دستان 418
در سوگ دوست 419
رندان ميگسار 420
راز خلقت 422
بلند ايوان عشق 423
يادها 424
طرّه مشكين 425
حظِّ ديدار 426
حق عشق 427
جلوه‌هاى ناز 428
باده وحدت 428
جانمايه جمال 429
جان‌پناه عشق 430
شاهد مقصود 431
بهترين غزل 432
بود و رفت 433
دلنوازى‌ها 434
آتش تشويش 435
به همسر درگذشته‌ام 436
نقد ارادت 437
ظلمتكده جهل 438
آينه محبت 438
اسرار كبريا 439
شبان تنهايى 440
رخ محبوب 441
معرف عشق 442
پيك پا خجسته 443
تجلى عرفان 444
گردباد حادثه 445
براى همسر درگذشته‌ام 446
كيمياى وجود 446
مهتابى خوش 447
اى همه تو 448
خودآگاهى 449
يارانه طبع 450
دريغ 451
چتر سعادت 452
غزل خاطراتى 452
دفتر ايام 454
حريم عشق 455
سرود رهايى
فساد حكومت يا حكومت فساد 459
انقلاب اصيل 462
غوغاى نفت و بطلان قرارداد 1933 467
نغمه ملى 471
جهاد ملى در راه ثروت ملى 473
بپاخيز بپاخيز…! 476
همت مردان 479
حماسه ملى درباره وطن 481
خلع يد از شركت غاصب 483
انتقاد از قرار صادر در ديوان لاهه 485
پيكار وطن 488
شهامت ملى 490
بستن كنسول‌گرى‌هاى انگليس و… 494
به ياد شهيدان سى‌ام تير 497
پيروزى ايران 499
وحدت ملى 501
قطع رابطه با انگلستان 503
وحدت و اتفاق، نه اختلاف 505
به مجلس شورا 506
گوش بر فرمان غير…! 510
حقيقت اساس نهضت ملى ايران 512
انحراف از نهضت ملى 518
شاهراه ملت 520
دهقان 521
سلام به ايرانى قهرمان درود به… 523
به يادبود سى‌ام تير 525
شاه و مصدق 529
اخلال حزب توده 530
كودتاى بيست و هشتم مرداد 532
تندباد جنايت 538
خاتم جم در كف ديو 540
حادثه ننگبار 16 آذر 542
مردك دون 546
رهبرى نهضت در دادگاه نظامى 548
نوبت مادركشى 549
قتل كريم‌پور شيرازى 551
تن به خوارى ندهيم 552
غلام حلقه به گوش 555
كاوه لشكرشكن 556
شهادت دكتر سيّد حسين فاطمى 558
مفاخره در برابر دشمنان 562
تبعيد بى‌محاكمه 564
جشن مشروطه پس از نيم قرن 565
درس آزادگى 567
گوهر تابنده بود مخزنى 569
دوران افتخار كجا شد؟ 571
عزت نفس 573
شكايت‌گزارى از اوضاع كشور 574
ابتذال در همه چيز! 575
نكوهش مجلس دروه هيجدهم 578
بحرين 580
فرياد بحرين 584
بينواى خونفروش 586
ادبار نتيجه دولت اقبال 590
گنجينه زبان پارسى 592
خط پارسى 595
جنب و جوش دليران 597
نبرد در راه حقّ 599
انتخاب باطل 601
سنا يا زندان؟! 603
حقّ آزادى ماكو!؟ 604
محروم از اختيار و اراده! 606
به ياد نريمان 608
انحلال مجلس بيستم 609
مايه ريشخند 611
وحشت حكومت از فاتحه‌خوانى! 612
14 مرداد جشن مشروطيت 614
آزادى 616
به ياد شمشيرى 617
حادثه دانشگاه در اول بهمن 1340 619
مرگ مشروطيت 621
لافزن! 624
سوگ بزرگ 625
رسالت ملى 627
پيام دانشجو 629
اى قزل قلعه 630
مفاخره زندانى 632
نيرومندى 635
غرور ناشكستنى 636
روزه‌دارى شير 637
مكتب جيره‌خوارى 638
زن خوب ـ زن بد 640
جاه‌طلبان سبكسر 642
چراغ بيت‌المال 643
درگذشت دكتر محمد مصدق 644
آريامهر (لقب شاه) 647
مرگ جهان‌پهلوان تختى 649
انتخابات حزبى 651
بنايان آزادى يا فراماسون‌ها 653
نامه‌نگاران تُنُك مايه 655
سنت‌شكنان گمراه 656
موج نو يا پديده‌اى از شعر نو چيست؟ 658
جشن دوهزار و پانصد سال شاهنشاهى 660
زلزله قير 663
بلاى تظاهر 665
زنگ خطر 667
غم‌خوارى بر واژه‌ها 669
درسى از مكتب حضرت على(ع) 671
تكلف‌هاى تقليدى 673
كيفر شاه! 675
راديو و تلويزيون ناساز 677
سازمان امنيّت 679
مبارزه مسلحانه، نه! 681
چيست فرهنگ؟ 683
افراط در تفريح 685
ساواك 687
مجلس شورا (دفتر ساواك) 689
آبادى روستا = آبادى كشور 691
حزب رستاخيز 693
روشنفكران بى‌فرهنگ و بى‌وطن 694
امير كه بود؟ 696
حكومت بدفرجام شاه 700
تهران، شهر پردود 703
آيين وطن‌دارى 704
دست ويرانگر مرموز 707
هواى پاك ـ فضاى سبز 709
انقلاب شاه و مردم 711
به زندانى سياسى 712
مستزاد درباره (اسدالله علم) 714
كارگر 716
پيام آزادى
مقدمه 721
سخنى درباره چاپ دوّم 730
آزادى هند 731
فلسفه و شعر اقبال لاهورى 734
درود بر نهضت مراكش 738
سلام بر نهضت مصر 740
تجاوز استعمارگران 744
پيروزى مصر 747
استقلال كشور پاكان 749
درود بر قيام الجزاير 752
در سوگ لومومبا 754
پيروزى الجزاير 758
مرگ نهرو 760
نژادها برابرند و انسان‌ها برادر 762
بهار آزادى 764
حقوق بشر 766
پيام جهان سوم 768
جان انسان را چه بهاست؟ 769
مرگ چومبه 771
فغان از جنگ 773
وحدت اسلامى 776
حريق مسجدالاقصى 780
مرگ جمال عبدالناصر 782
آوارگان فلسطين 786
حماسه جنگ‌هاى ويتنام 788
پيكار پاكستان و هند 792
دريغ از صلح 794
راز حادثه در بنگال 796
رسم دادگرى 798
درگذشت قوام نكرومه 800
سخنى با انور سادات 802
يادى از آمريكاى لاتين 804
اشكى در ماتم پابلو نرودا شاعر ملّى شيلى 806
عرب‌ها در راه پيروزى 808
تقواى سياسى 812
دريغ از لبنان 816
غصبِ فلسطين يا ننگ زمان 819
نفرين به حكومت نژادپرست 822
آرزوهاى شاعر 823
نفرين بر جنگ 825
قيام خلق فلسطين 829
گروگان‌گيرى يا انسان‌ربايى 831
نفرت از بمب‌گذارى و تروريسم 833
تسخير ماه 835
ماتم افغانستان 839
پيامى ديگر به سادات 842
دفاع مقدّس يا نبرد ميهنى 844
هواپيماربايى 847
آتشين غوغا 851
در مذمّت بمباران شيميايى 854
به آزادشدگان از بند عراق 857
پيام به تاجيكستان 858
ننگ ملّت و آيين 860
سامان جهانى را يك نظم نوين بايد 862
ز آمريكاى لاتين ياد بايد كرد 864
حمله صدام به كويت 869
آزادى نلسون ماندلا 872
فاجعه هيروشيما 874
حاصل هستى
بخش اول. سروده‌هاى ميهنى
عشق الهى 889
پيام به دولت تركيه 893
چكامه آذربايجان 896
پيام به دلاوران ايران 899
حماسه و انتقاد 901
بهار آشتى 903
نغمه ملّى 905
پيام به متفقين 907
طوفان روح 913
نجات آذربايجان 916
نواى هيرمند 920
انتقاد از «هانرى والاس» امريكايى 923
انتخابات مجلس شوراى ملى 927
انتخابات رسوا 929
حكومت خائنان 932
ملّت‌گرايى 935
آزاد شدن خرمشهر 937
روزگار خونين 941
سوى ايران بازگرد 943
دورد به حقگزاران 946
سوگنامه ايرانمردان 948
شكايت 952
به جان دوست دارم من ايران زمين را 956
ملّيت 958
ارتش جانباز ايران 961
روز جنگ است 963
نظرافكن 965
حماسه ايران 967
اى هموطن…! 970
روزگار آينده 972
مهر ايران 974
سه سياستمدار 977
به نام خداوند جان‌آفرين 979
به ياد ايران باش 980
بخش دوم. سروده‌هاى پراكنده از انواعِ موضوع
آفاق تفكر شاعر 985
درود به شهيدان 988
بيداد سرما 990
نقش شاعر راستين 992
اعتياد ناميمون 994
صيد دلها 996
خدمت جاويد چيست؟ 997
به شاعر ارجمند آقاى گونتر گراس 999
در آستانه هفتاد سالگى 1001
پايان كمونيسم در روسيه 1004
نام دوستى بهرام 1006
زلزله غرب 1008
زن در خانواده 1009
قهر 1011
بايدها 1013
هرزه‌گُوين دستخوش درنده خويان 1015
شكرخند شادى 1017
اقتصاد ناسالم 1019
ياوه‌سرا 1021
پيام فردوسى 1023
سيل برخوار 1027
خزان ادب 1030
به جوانان سرگشته 1031
تقديم به بازيكنان تيم ملى فوتبال 1033
نان به نرخ روز…! 1035
شتاب زمان 1037
اندرز به فرزند 1039
سپاسگزارى 1040
دادگسترى و قضاوت 1042
بازگشت به ميهن 1043
جشن سده 1045
به نادرشاه افشار 1047
به ياد «اسماعيل سامانى» 1049
به‌مناسبت‌سالگرد درگذشت محمد مهريار 1052
تضمين ملمّع شيخ اجل سعدى شيرازى 1053
عبرت كافى 1055
شعرواره فرش 1056
بخش سوم. گرامى‌داشت‌ها مولوى 1063
فردوسى 1065
رودكى 1071
به زندانى ناى 1074
سعدى 1077
مرد تاريخ 1080
ارمغانى براى يونسكو 1085
حكيم ملاهادى سبزوارى 1088
بهار 1090
درگذشت بهار «ملك‌الشعرا» 1092
آينه‌گردانى هنر 1094
روانشاد دكتر غلامحسين صديقى 1096
فخر زمان 1098
قهرمان سخنورى 1099
از قبيله آزادگان دهر 1102
سُغد سمرقند 1104
به حقيقت چو نكو در نگرى انسان بود 1106
جوينده مقصود 1108
معلم نستوه 1110
اقبال لاهورى 1112
شهيد راه آزادى 1115
بخش چهارم. سروده‌هاى توصيفى
فروردين طليعه بهار 1119
ساز نسيم 1121
سفير گلشن مينو 1122
دعوت گل‌ها 1124
بانگ باد 1125
كتاب مصوّر و مزيّن 1126
شادباش نوروز 1129
بهار 1133
مادر 1135
با هواپيما 1137
سرشك نوبهارى 1139
فروردين اصفهان 1141
هنر قلمدان 1143
برف 1145
سيلى باد خزان…! 1147
ارديبهشت اصفهان 1150
شهر افسانه‌ها 1151
مقدم فروردين 1153
بهار سال 1377 1155
بهار 1157
همزاد انسان 1159
پيوست حاصل هستى
پيام خليج فارس 1163
پاسخ درياى مازندران به خليج فارس 1166
بخش پنجم. دوبيتى‌هاى پيوسته و انواع ديگر
ياس بنفش 1171
كوچه‌باغ‌هاى عشق 1172
اوراق سابق 1173
درياى مازندران 1175
گل مريم 1177
توبيخ تاريخ 1178
ناروَن بُن 1179
باد 1180
آن‌جا كه…! 1182
شعله‌هاى بيداد 1183
وثاق شاعر درگذشته 1186
فرار مغزها…! 1188
اميد 1191
عبرت از رفتن رفتگان 1192
نبرد زندگى 1193
از زبان كودكان كشور 1194
درخت ناروَن 1195
گذشت مادر 1197
قطعه 1198
اقاقيا 1198
قلّه البرز 1199
كنار درياچه لمان در ژنو 1200
سراى اميد 1203
پيام زرتشت 1205
فردوسى و داستان مرگ رستم 1208
بخش ششم. اشعار خانوادگى
به همسر مهربانم 1217
براى كودك يك‌ساله‌ام 1218
به دختر عزيزم پوران‌دخت 1219
تقديم به مادرم 1220
به همسر عزيزم 1221
براى نواده كوچكم كيومرث نصيرى 1223
به شهريار آخرين فرزند دلبندم 1223
به نواده عزيزم سياووش نصيرى 1224
به دكتر مهناز قزوينى 1224
براى فرزند عزيزم دكتر جهانشاه 1225
رباعى‌ها
قسمتى از رباعى‌ها 1226
بخش هفتم. سوگنامه‌ها و اندوه‌نامه‌ها
در سوگ پدرم مصطفى قليخان برومند 1233
درگذشت سرتيپ ناصر مجلّلى 1235
نخل سرسبز 1236
درگذشت مادربزرگم 1237
در اندوه درگذشت خاله عزيز و… 1238
به ياد شهناز ناكام 1239
به پروين عزيز 1243
مرگ فريدون همسرِ شيرين 1244
مرگ برادر 1246
تسليت به بانو فردوس امينى 1248
بيمارى برادرم 1252
به ياد دايى 1255
به ياد عموزاده 1256
به مناسبت يكمين سال درگذشت مادرم 1257
بخش هشتم. قطعه‌ها
گذرى بر خانه پدرى 1261
عرب گمگشته 1264
قطعه 1264
حقيقت 1265
آفرين‌گويى 1265
عفو عمومى 1266
قطعه 1267
تربيت 1267
گردونه حيات 1268
غيبت كردن 1268
عقل و انديشه 1269
باغبان هنر 1269
قدردانى از هنرمند 1269
گل يخ 1270
آزادگى 1270
قطعه 1271
بَخيل 1272
درخت گردو 1272
خرزهره و گل سرخ 1273
متشاعر 1273
نكته عبرت‌انگيز 1274
نكته‌اى ديگر 1274
پيرى و جوانى 1274
درستى 1275
كدخدايى 1275
چيستان 1275
از روزگار قديم 1276
بينواى جوانمرد 1277
تيغ بُرّان 1277
پاس وطن 1278
شادباش 1279
غلط خواندن شعر 1279
گرسنگى 1280
بيدارى قانون 1280
يك درس اجتماعى 1281
مرغك دور از آشيان 1281
شعر و علم 1282
تنبيه جوانمردانه 1283
تعارفات بيجا 1284
قطعه 1284
سرآغاز دشمنى 1284
رسم شعار دادن 1285
وكيل تسخيرى 1285
دو صدراعظم 1286
نشيب و فراز 1287
هزل 1287
قطعه 1288
روزگار گذشته يا خواب و خيال 1288
زبان مادرى 1290
بخش نهم. مثنوى‌ها
زن 1295
پيشگفتار مثنوى به پيشگاه فردوسى 1297
به پيشگاه فردوسى 1299
شعر و موسيقى 1303
حكمران خيره‌سر 1307
چوب تعليم 1308
مرگ يك پرنده 1309
بى‌اعتبارى جاه 1311
دريغا مادرم 1312
مرده‌پرستى 1315
انحصارطلبى 1316
اتحاد و يگانگى 1316
دوست 1317
وزير آبادگر 1318
چشمه دامغان 1319
پاسخ مردانه 1320
نخستين هوادار شعر «درى» 1321
يك زن خوب 1322
بخش دهم. ديدارى از زادگاه
ديدارى از زادگاهم 1327
راز پرواز
توحيد 1345
ولادت پيامبر اكرم (ص) 1349
بعثت رسول اكرم (ص) 1354
بعثت رسول اكرم (ص) 1356
كعبه دلها على (ع) 1360
شب نوزدهم رمضان 1362
زهراى اطهر (ع) سرور بانوان 1365
نهضت حسينى يا حماسه عاشورا 1368
شام عاشورا 1382
حضرت امام جعفر صادق (ع) 1384
شب اسطوره‌ساز 1388
حضرت ابوالفضل عباس «ع» 1392
نماز چيست ستادن به درگه بارى 1396
در آستانه پيمبر اكرم (ص) 1398
ديدار خانه كعبه 1401
غار حرّا 1406
«بارگه قدس» 1418
عيد سعيد غدير 1421
«درود به قيام حسين (ع)» 1424
سوى كعبه با شوق بشتابيم 1427
درسى از مكتب حضرت على (ع) 1433
سرچشمه مكارم 1434
رهبر اوتاد 1436
«درود به قيام موعود» 1438
مناجات 1441
مثنوى اصفهان
اصفهان 1446
زنده‌رود 1448
پل خواجو 1452
سى و سه پل 1453
خيابان چهارباغ 1454
مهمانسراى عباسى 1454
بازار 1455
سردر قيصريه 1455
ميدان نقش جهان 1456
دوره بازگشت ادبى (نوزايى) 1458
مسجد شاه 1458
عالى قاپو 1460
مسجد شيخ لطف‌الله 1462
مسجد جامع 1464
كاخ چلستون 1466
بيشه‌هاى ناژوان 1467
كوه صُفه 1468
كهن‌دژ 1468
هشت بهشت 1469
خطاب به اصفهانى 1470
آذين سخن
ستايش پروردگار 1477
من كيم قوم بلوچستانيم 1479
«درود به كردان» 1481
«جوانا بدان» 1482
«دادگسترى» 1483
«هشدار به امارات» 1484
«به مناسبت 14 امرداد» 1486
«مفاخره خوزستان» 1487
«وطن» 1489
«نسيم نوبهارى» 1490
زلزله بم 1491
«جهان پرآشوب» 1492
«ايرانى آذرى» 1494
زلزله ژاپن 1495
«حميت سردار ديلم» 1496
«جشن مهرگان» 1498
«همنشينان مَحرم» 1499
«غزلى قصيده مانند» 1500
«رباعى» 1502
«گستره فرهنگ ايران» 1503
«آذرى ترك نيست آذرى است» 1505
جنايت طالبان 1506
درباره فجايع روس و انگليس 1507
«قصيده‌واره» 1508
«كوروش» 1509
«آه‌هاى من» 1511
«سخن‌هاى نكته‌دار» 1512
نگهبان مرز 1513
آفرين قيام 1514
تضمين غزل خواجه حافظ شيرازى 1515
«به مجاهد پير» 1516
«قوم بختيارى» 1519
«قطعه قصيده مانند» 1520
«نياز» 1520
قطعه‌ها و دوبيتى‌هاى پيوسته
«به ياد مادرم» 1522
«قطعه» 1522
«ارديبهشت» 1523
«فقر و بيمارى» 1523
«قطعه» 1524
«قطعه» 1525
«از خاطرات جوانى» 1525
«فقر و بدبختى» 1526
«كليه‌فروش» 1528
واعظ بى‌عمل 1529
كارگاه خوشنويس‌زاده نگارگر هنرمند 1529
«قطعه» 1530
«رجال قادر» 1531
خدمت بى‌مزد و منت 1531
«يك يادگار ميراثى» 1531
«قوميت‌هاى ايرانى» 1533
«سكّه شكسته» 1534
«مصاحبه با گل خطمى» 1535
براى آقاى محمدحسين عطار 1537
«در نظم كردن دعاى جوشن كبير» 1537
قطعه 1537
«غنچه‌هاى ايران» 1540
«ياد دارى» 1541
مثنوى‌ها
بهترين آهنگ 1543
«خاطرات» 1543
ايران و فرهنگش 1548
براى پرستار دوران كودكى‌ام 1550
زير تصوير يك مرد بزرگ «مصدق» 1551
«تعصب» 1552
«پيامى به درياى مازندران» 1553
سرگذشت يزدگرد سوم 1555
مباركباد نوروز 1560
فردوسى 1562
خشونت 1566
مرگ ديوانسالارى خوشنام 1567
غم زاينده‌رود 1571
نفرين به انگليس! 1572
شعرواره 1572
شعرواره 1573
نوروز باستان 1574
در سوگ دكتر مهردخت برومند 1576
درياچه غمين 1577
كوه‌هاى كشورم 1578
زبان نغمه 1580
فهرست الفبايى سطر اول شعرها 1583
پيشگفتار
چون شرح حال مفصّل اين‌جانب در پيشگفتار كتاب سرود رهايى آمده است در اين‌جا به نحو مختصرتر چند صفحه نگارش مى‌يابد. نام من عبدالعلى و نام خانوادگى‌ام برومند است كه چون تخلص شعرى «اديب» با نام خانوادگى پيوند يافته به اديب برومند شهرت پيدا كرده‌ام نام پدرم مصطفى قليخان و نام مادرم رباب غفاردخت است كه با هم دايى‌زاده و عمه‌زاده بودند. زادگاه من شهر گز از شهرستان برخوار و ميمه واقع در بخش شمالى اصفهان است كه در روزگار كودكى من قصبه‌اى بزرگ و تاريخى و كهن بود و اكنون به‌صورت شهر درآمده است. شغل نياكان ملكدارى و كشتورزى بوده و از خانواده‌هاى بزرگ و ديرينه سال و متعيّن اصفهان و شهرستان برخوار بوده‌اندتولد نگارنده در شهر گز اتفاق افتاده و به حكم آن‌چه در پشت يك جلد قرآن كريم ركن‌الملكىِ) خانوادگى به‌وسيله عمومى پدرم مرحوم «محمد رحيم‌خان» نوشته شده در بيست و يكم خرداد (جوزا) 1303 بوده است ولى در شناسنامه 1300 بدون ذكر روز و ماه است. آغاز تحصيلات بنده تا سال دوم در نزد معلم سرخانه به نام «ملاقنبر» و دبستان «انورى» گز به مديريت روانشاد «محمدباقر انوارى» انجام يافت. دو سه ماه هم در مدرسه «قدسيه» اصفهان به مديريت «ميرزا عبدالحسين خوشنويس قدسى» كلاس دوم را تمام كردم و در سال سوم ابتدايى در دبيرستان «فرهنگ» كه مديرش مرحوم «مجيد ميراحمدى» از پيشكسوتان فرهنگ اصفهان بود مشغول تحصيل شدم و اين در سال 1311 شمسى بود.
زبان فرانسه را از دوران كودكى نزد پدرم فرا گرفتم و در دبيرستان در اين قسمت شاگرد ممتاز بودم. پس از گرفتن سيكل سه سال اول متوسطه كه امتحانات‌اش نهايى بود در دبيرستان صارميه اصفهان كه در خيابان چهارباغ پايين واقع و مديرش شادروان «منصور منصورى» و ناظم‌اش مرحوم «عجمى» بود نام‌نويسى كردم.
در سال چهارم و پنجم متوسطه درس‌هايى ادبى و طبيعى و رياضى با هم بود و امتحانات‌اش نهايى و دشوار و سؤالات امتحانى از تهران مى‌آمد. من چون ذوق رياضى نداشتم و در اين قسمت ضعيف بودم جزوِ تجديدى‌ها شدم و اين موضوع برايم كه در دوره تحصيل همواره شاگرد مبرّزى بودم گران آمد. از اين رو ناچار سه ماه تعطيل تابستانى را نزدِ يكى از شاگردان كلاس بالاتر كه رياضيات خوب مى‌دانست به تقويت درس رياضى پرداختم و در شهريور آن سال موفق به گرفتن پروانه قبولى از سال پنجم متوسطه شدم. در سال ششم كه شعبه‌بندى مى‌شد در همان دبيرستان كه تغيير محل داده و به مديريت مرحوم «پرورنده» اداره مى‌شد باقى ماندم و در رشته ادبى درس خوانده، در خردادماه ديپلم گرفتم.
سال ششم ادبى براى من نشاط‌انگيز و خاطره‌پرور بود زيرا از سال‌هاى نخستين عشق و علاقه فراوانى به ادبيات داشتم و در كلاس ششم سروكارم تنها با درس‌هاى ادبى بود و افزون بر كتاب‌هاى كلاسى از كتب ادبى كتابخانه دبيرستان و شهردارى اصفهان نيز بهره‌يابى مى‌كردم. از اشعارِ استادان پيشين به خواندن شاهنامه فردوسى، كليات سعدى، ديوان حافظ، و مثنوى مولوى مشتاق بودم و از معاصران به خواندن آثار اديب الممالك فراهانى، ملك‌الشعراى بهار، ايرج ميرزا، فرخى، عارف و عشقى مى‌پرداختم.
دلبستگى بسيارم به ادبيات فارسى از همان وقت ذوق سخن‌سرايى را در من برانگيخت و اشعارى مى‌سرودم كه عيبى نداشت و گاه در روزنامه‌هاى عرفان و اخگر متشر مى‌شد. در نثر و انشا هم تمرين زياد داشتم و گاهى مقاله‌هايم در روزنامه‌ها چاپ مى‌شد.
در مهرماه 1321 در كنكور دانشكده حقوق پذيرفته شدم و در سال 1324 موفق به گرفتن پروانه ليسانس در رشته قضايى گرديدم. در ضمن سال‌هايى كه در دانشكده مشغول تحصيل بودم، به مطالعات ادبى ادامه دادم و بسيارى از متون نظم و نثر را چندين بار به دقت خواندم و پايه و مايه فارسى دانى خود را نيرو بخشيدم خاصه اين‌كه از صرف و نحوِ زبان عربى هم غافل نبودم و انبوهى از واژه‌هاى فارسى و تازى را به خاطر مى‌سپردم.
چون در آن هنگام فاجعه سوم شهريور ماه سال 1320 كشور ما را به اشغال متفقين (روس و انگليس و امريكا) درآورده و عواطف ميهنى و احساسات ملى ايرانيان را جريحه‌دار ساخته بود اشعار اين بنده، جنبه انتقادى و سياسى و ميهنى به خود گرفت و چون مطبوعات، آزاد بود بى‌پروا در روزنامه‌هاى اصفهان و تهران و برخى از شهرستان‌ها منتشر مى‌گرديد. سرودن اشعار ملى و سياسى به تدريج مرا به عرصه سياست كشانيد و از آن تاريخ تا اين زمان كه نزديك شصت سال است از ادبيات و سياست دست نكشيده‌ام و اين نه به منظور دستيابى به مقامات و مناصب مهم بوده بلكه صرفآ به جهت علاقه به داشتن هدف‌هاى ملى و وطنى و اعتقاد به لزوم وجود جمعيت‌ها و احزاب براى تحصيل آزادى و تحقق حكومت مردم‌سالارى بوده است. به همين جهت از بسيارى از مقام‌ها و منصب‌ها كه برايم به آسانى پيش آمده چشم پوشيده‌ام و به پذيرفتن هيچ شغل مهم دولتى تن درنداده و تنها به شغل آزاد وكالت دادگسترى روى آورده‌ام. آن هم در حد متعادل و معقول نه براى ثروت‌اندوزى، بلكه به جهت گذران معاش.
در مسير مبارزات سياسى افزون بر احتراز از نزديك شدن به مراكز قدرت و نپذيرفتن هيچ مقام دولتى از همكارى با رسانه‌هاى گروهى نيز مانند راديو و تلويزيون بر عكس بسيارى از شاعران و نويسندگان احتراز داشته و نخواسته‌ام از اين وسيله‌ها كه در دست
دولت‌ها بوده شهرت ادبى كسب كنم. اشتهار ادبى آن‌چه در خارج و داخل كشور به‌دست آورده‌ام طبيعى و بدون استفاده از اين‌گونه دستاويزها بوده است.
****
اين كتاب كه نام‌اش حاصل هستى است هفتمين اثر شعرى نگارنده است كه به دست خوانندگان محترم مى‌رسد و آثار ديگرم كه به چاپ رسيده عبارت است از :
1ـ ناله‌هاى وطن در 130 صفحه مشتمل بر قسمت‌هايى از نظم و نثر اين جانب است كه از 18 سالگى تا 20 سالگى در انتقاد از اوضاع كشور و اشغال ايران و خرده‌گيرى از حكومت بيست ساله ديكتاتورى سروده شد، و در سال 1324 شمسى در اصفهان به چاپ رسيده است.
2ـ پيام آزادى كتابى است شامل اشعارى كه در حمايت از كشورهاى محروم و استعمار زده آسيايى و افريقايى و امريكاى لاتين و گرامى داشت سركردگان استقلال و آزادى كشورها و مخالفت با جنگ و خشونت و هوادارى از صلح و حقوق بشر سروده‌ام و در سال 1357 منتشر شده است.
3ـ درد آشنا قسمتى از غزل‌هاى سراينده است كه برخى عارفانه و بيشتر عاشقانه و گاهى سياسى است و چاپ نخستين آن در سال 1362 به وسيله «نشر هنر» و چاپ سوم در 1378 با افزوده‌هايى در 300 صفحه و با پيشگفتارى به قلم نگارنده به همت «نشر دانش» انتشار يافته است.
4ـ سرود رهايى، در 580 صفحه مشتمل بر اشعارى است كه در حمايت و پشتيبانى از نهضت ملى و جبهه ملى ايران در «ملى كردن صنعت نفت» و پيامدهاى آن از سال 1328 تا 1356 سروده‌ام و مبتنى‌ست بر مبارزه با سياست استعمارى و استبداد شاه و كودتاى 28 مرداد كه در سال 1367 به وسيله نشر «پيك دانش» انتشار پيدا كرده است.
در اين كتاب براى هر شعر، جنبه تاريخى آن و انگيزه سرودن‌اش به نثر نوشته شده و از اين رو جنبه (تاريخي‌ـادبى) دارد و كارنامه نهضت ملى ايران در مبارزه با سياست استعمارى و استبداد به حساب مى‌آيد.
5ـ راز پرواز، مجموعه اشعار مذهبى اين بنده است كه همسرم گردآورى كرده و در 140 صفحه به قطع رقعى به چاپ رسانده است. شعرهاى اين كتاب حماسه‌هاى مذهبى است درباره پيشوايان دين اسلام و مذهب شيعه.
6ـ مثنوى اصفهان، توصيفى از زيبايى‌هاى طبيعى و عمارات تاريخى و مساجد آن شهر است و داراى جنبه هنرى، عرفانى، تاريخى، و جامعه‌شناسى است كه در سال 1378 در 68 صفحه به زيور طبع آراسته شده است.
7ـ پژواك ادب گزيده‌اى از چهار كتاب سرود رهايى، پيام آزادى، حاصل هستى و گل‌هاى موسمى است.
كتابى كه اينك به خوانندگان محترم تقديم مى‌شود در بردارنده اشعار زير است كه تاكنون به شكل كتاب چاپ نشده است :
1ـ اشعار سياسى و ميهنى
2ـ گراميداشت‌ها از استادان علم و ادب و سياست
3ـ پراكنده‌ها مشتمل بر انواع گوناگون از قصيده و دوبيتى‌هاى پيوسته و مثنوى و رباعى در موضوع‌هاى مختلف
4ـ اشعار توصيفى درباره تجليّات طبيعت و آثار هنرى
5ـ قطعه‌ها
6ـ غزل‌هاى چاپ نشده در ديوان درد آشنا
7ـ اشعار خانوادگى
8ـ سوگيادهاى خانوادگى
9ـ ديدارى از زادگاه
ديوان‌هاى ديگرى نيز مانند «اخوانيات» و غيره دارم كه در حال تدوين است و ان‌شاءالله پس از اين كتاب منتشر مى‌شود.
فعاليت‌هاى ادبى اين‌جانب افزون بر شعر و نثر در كارهاى تحقيقى هم سهمى دارد و از آن جمله است :
1ـ تصحيح ديوان «خواجه حافظ شيرازى» به وسيله مقابله چاپ‌هاى روانشادان «قزوينى ـ غنى» و «دكتر خانلرى» با نسخه خطى پيرحسين كاتب مورخ 873 (چاپ پاژنگ / 1368)
2ـ تصحيح خردنامه اثر «ابوالفضل يوسف‌بن على مستوفى» چاپ انجمن آثار ملى (1347)
3ـ كتاب (هنر قلمدان) در 220 صفحه. چاپ وحيد (1364)
4ـ تصحيح (داستان سياووش و رفتن گيو به تركستان از شاهنامه فردوسى) چاپ نشر دانش (1378)
5ـ اقدام براى چاپ افست و مقدمه‌نگارى بر نسخه مصور موجود در مجموعه شخصى (تاريخ جهانگشاى نادرى) به سرمايه و كوشش انتشارات نگار (1370)
6ـ به (پيشگاه فردوسى) مجموعه‌اى از سخنرانى‌ها و اشعار سراينده درباره فردوسى كه به وسيله نشر شباويز در شهريورماه 1380 منتشر شده است.
7ـ تصحيح تذكره «خلاصة الاشعار تقى‌الدين كاشانى» بخش معاصران در زير چاپ است به‌وسيله نشر آيينه ميراث مكتوب است (1380)
8ـ تصحيح داستان رستم و اسفنديار و هفت خان اسفنديار در شرف انتشار است (1380) به وسيله نشر عرفان.
9ـ اقدام براى چاپ افست و مقدمه نگارى بر «ديوان خواجه حافظ» منسوب به «خط ميرعماد» موجود در مجموعه شخصى به سرمايه و كوشش انتشارات نگاه (1369)
10ـ مجموعه‌اى از مقالات كه در مرحله تنظيم و حروف‌چينى است به‌نام طراز سخن.
11ـ طراز سخن مجموعه مقالات گوناگون ادبى، هنرى و سياسى است.
12ـ تصحيح كتاب كاشان از كتاب معاصرين تقى‌الدين كاشانى است.
13ـ تصحيح كتاب اصفهان از كتاب معاصرين تقى‌الدين كاشانى است.
14ـ تصحيح كتاب خراسان از كتاب معاصرين تقى‌الدين كاشانى است (زير چاپ).
****
سبك من در شعر نئوكلاسيك است به اين توضيح كه ظرف و وزن اشعارم همان وزن‌هاى پيشين است ولى با زبان ادبى امروز و تغييراتى در شكل و ترادف قافيه‌ها و مطالب نو و بى‌سابقه در ادبيات كلاسيك و تصويرسازى‌ها و مضمون‌بندى‌هاى جديد و به‌كارگيرى پاره‌اى از واژه‌هاى امروزى و اصيل كه به عقيده نگارنده، بسيارى از استادان ادب نيز، نوگرايى را در شعر، در همين زمينه ارزيابى كرده‌اند.
اين سبك سخن‌سرايى ادبياتى است كه در شعر و نثر از صدر مشروطه آغاز شد و هماهنگ با تغييرات سياسى و ادارى، پايه‌گذار بسيارى از دگرگونى‌هاى فرهنگى و سياسى و اجتماعى در مسير پيشرفت‌ها گرديد ولى در اين رهگذار، بر اثر كودتاى 1299 و آغاز ديكتاتورى پهلوى به تدريج دچار ركود و ايستايى گرديد و دنباله نيافت تا اين‌كه پس از شهريور ماه 1320 (ه .ش) و درخشش انوار آزادى در كشور دوباره به جريان افتاد و در مسير تكامل خود آثار نيك به بار آورد و براى بسى از اصلاحات اجتماعى و تحرّكات سياسى و به‌طور كلى اعتلاى شعر زمينه‌سازى كرد.
اساسآ شعر سياسى و ورودش در اجتماعيات و گرفتارى‌هاى روزمرّه و رخدادهاى مهم و درگيرى‌هاى زندگىِ مردم و انتقاد از روش‌هاى حكومت و اجتماع و ترقى‌خواهى براى ملّت بى‌سابقه و توجه به حقوق صنوف مختلف و اوضاع خارج از كشور در قضاياى بين‌المللى، در ادبيات فارسى نوظهور است و استادان پيشين به اين‌گونه موضوع‌ها رويكردى نداشته‌اند و اين از ويژگى‌هاى زمان ماست كه مصداق تازه‌گويى و نوسرايى است.
قالب‌هاى شعر اصيل به منزله ظروف مرصّع و زيبايى است كه محتواى تازه و مطلوب و سودمند را بايد در آن ريخت. اين ظروف را به يك‌سو نهادن و از ظرف‌هاى نازيبا و بى‌قواره استفاده كردن تنزل است و خردمندانه نيست. حساب محتواى بى‌ظرف ديگر روشن است و نياز به بحث ندارد. نه محتواى مفهوم نه ظرف مشخّص هم نورٌ على نور.
آن‌چه لازم است گفته شود اين است كه در دوران ما، اوضاع و احوال شعر دچار هرج و مرج بى‌سابقه‌اى شده است. از يك‌سو دوران ترقى شعر از لحاظ پرهيز از
مديحه‌سرايى درباره صاحبان قدرت و ثروت و توجه به مطالب نو و امروزى و علاقه به سعادت و ترقى كشور و احترام به آزادى ملّت موضوعى‌ست كه در شعر برخى از شاعران امروز تجلى كرده و مقام اجتماعى شعر را بالاتر برده است و از سوى ديگر انحطاط فراگيرى گريبان شعر را گرفته، آن را به نثر مبهم و مغلوط تبديل كرده و از حليه وزن و قافيه و مفهوم و زيورهاى ادبى و ريزه‌كارى‌هاى استادانه عارى ساخته و آن را به شيوه دوران‌هاى سرايندگىِ در نخستينه اعصار واپس برده است.
امروز ديگر با زور تبليغات در رسانه‌ها و دسته‌بندى‌هاى مرموز، مرز بين نظم و نثر از ميان رفته است و هر نثر خارج از قاعده دستورى و معناى مشخص و روشنى كه به شكل عمودى زير هم نوشته شود «شعر امروز» ناميده مى‌شود و معلوم نيست چرا شعر امروز بايد تن به چنين تنزلى داده باشد.
قيام دسته‌جمعى بر ضد شعر واقعى و اصيل به قدرى بالا گرفته كه جماعتى به عنوان نوپرداز دست به دست هم داده طرح هر شعر اصيلى را از معاصران رد مى‌كنند و آن را از دايره احتساب بيرون مى‌افكنند. تنها چند نفر را به عنوان شاعر امروز در مجله‌ها و روزنامه‌ها و كتاب‌هاى مربوط به ادبيات معاصر نام مى‌برند و حق شاعران بزرگى را كه درين عصر از جهات گوناگون پايه و مايه شعر را بالا برده‌اند گستاخانه تضييع مى‌كنند. هرچند اين كوششى بيهوده و گذراست.
آيا اين يك سياست تخريبى براى تنها مايه مفاخرت ايران در جهان يعنى «شعر پارسى» نيست و آيا ذهن هر فرد ادب‌دوست و آگاه از فخامت ادب ايران را متوجه يك منبع رازناك ويرانگر نمى‌كند.
اگر همه عوامل را به كنار گذاريم آيا اين دشمنى با ادب و شعر اصيل ايرانى را مى‌توان ساده و بى‌انگيزه‌هاى خاص انگاشت؟
اصولا اهميت شعر در اين است كه تفهيم و تفاهم و تأثير و تأثّر را در افراد كشور به نحو شايسته و دلنشينى كه به حافظه سپردن‌اش آسان باشد و ساليان دراز از بين نرود ايجاد كند و به اين وسيله آنان را در عواطف و احساسات و توجه به معنويات به همدلى
و آشنايى روحى سوق دهد. چنانكه اشعار حافظ و سعدى و فردوسى و ديگران در سرتاسر ايران خواننده دارد و مفهوم آن اشعار بين اقوام متنوع ايرانى كه زبان مشترك‌شان پارسى درى است وحدت و همدلى و هم‌داستانى و تربيت اجتماعى به‌وجود آورده است.
حالا بايد ديد سخنانى كه كلمات‌اش ربط معنايى و وزن عروضى ندارد و خود گوينده هم نمى‌داند چه مى‌خواهد بگويد چگونه مى‌تواند در بين افراد جامعه ايجاد همبستگى و هم‌آهنگى كند؟
تا چهل پنجاه سال پيش نثر بر چند قسم بوده است :
1ـ نثر سياسى و اجتماعى يا مقاله‌نويسى كه شيوه روزنامه‌نگاران و سياست‌مداران بوده است.
2ـ نثر تحقيقى كه سياق پژوهشگران در موضوع تحقيق‌شان به شمار مى‌رفته است.
3ـ نثر داستانى كه شيوه داستان‌سرايان بوده است.
4ـ نثر مكاتباتى كه در نامه‌نگارى بين دوستان يا مسائل ادارى در ادارات به‌كار مى‌رفته است.
5ـ نثر ادبى يا شاعرانه كه در وصف مناظر و ذكر حالات عاشقانه و هر گونه مطالب احساسى نوشته مى‌شده است.
6ـ نثر عاميانه كه خالى از لطايف ادبى بوده و گاهى به شيوه گفت و شنود عادى در لهجه‌هاى گوناگون نگارش مى‌يافته و اكثر صبغه طنز هم به خود مى‌گرفته است.
بسيارى از عبارات گلستان سعدى و مقامات حميدى و مناجات خواجه‌عبدالله انصارى و نامه‌نگارى‌هاى قائم مقام و برخى ديگر از اديبان و نويسندگان به كمك سجع و استخدام واژه‌هاى احساس‌برانگيز موزونيت پيدا كرده يا خيال‌انگيز و دربردارنده احساسات عاطفى شده ولى هيچ‌گاه شعر تلقى نگرديده و دست بالا، نثرى شاعرانه قلمداد شده است. حالا چطور پس از قرن‌هاى متمادى قواعد كلى مى‌تواند به هم خورد و به وسيله تنى چند نثر جاى شعر را بگيرد. آن هم نثرى نامفهوم و غلط!
علت رواج يافتن اين‌گونه نثرها به نام شعر كه گاهى از آن‌ها در عين بى‌وزنى در چند عبارت پشتِ سر هم يكى از عبارات به‌طور ناگهانى وزن پيدا مى‌كند، كم‌سوادى در آموختن زبان فارسى است كه عموميت يافته و آسان‌گويى و آسان‌خوانى و آشنا نبودن با لغت‌هاى معمولى زبان و سخنان فاخر موجبِ بيگانگى با وزن‌هاى شعر قرار گرفته است.بنده تغيير مفهوم شعر و حذف وزن را در شعر نمى‌پسندم و نمى‌پذيرم و تنزّل دادن شعر را از اين جهت گناهى نابخشودنى در شرع ادب فارسى مى‌دانم ولى هرگاه وزن رعايت شود و در مقصود گوينده احساس و پيامى نهفته باشد آن را به عنوان (شعرواره) يا نوعى از سخن پارسى، قابل پذيرش و استماع مى‌دانم و نمونه‌اى چند از آن را خود سروده و در اين كتاب آورده‌ام.در هر حال نگارنده بنا به وظيفه و به حكم رسالتى كه در خود احساس كرده‌ام، حفظ و نگهبانى شعر اصيل و استخواندار فارسى را كه بزرگ‌ترين ميراث ملى ماست و يادگار هزار و يكصد سال كوشش و آزمايش استادان گذشته است بر خود فرض مى‌دانم و پاسدارى از كاخ كيوان شكوه ادب فارسى را كه پناهگاه ملّيت و بنگاه افتخارات قومى ايرانى است واجب مى‌شمارم.در اداى اين وظيفه ملى و ميهنى، اعتنايى به اقبال يا عدم اقبال پير و جوان در سخنان و اشعارم نداشته و ندارم و به حكم تكليف وجدانى و تاريخى شعر را از دايره اصالت بيرون نبرده، به دست نسل‌هاى آينده و داورى تاريخ و صرافى روزگار، سپرده‌ام زيرا گذشت روزگاران بهترين داور براى سنجش و ارجگذارى اشعار بلندپايه است و تاريخ ادبيات ما بارها اين حقيقت و واقعيت را نشان داده و مسلم است كه آفرينه‌گويى‌هاى فصلى و گرم‌بازارى‌هاى زمانى را كه با بند و بست‌هاى مبتذل آلوده است. اعتبارى نيست.
****
يك مورد از گزارش شرح حال كه لازم به نظر مى‌رسد معرفى افكار و نظريات و آرمان‌هاى گوينده است كه خوانندگان به آن علاقه دارند. گرچه اين جنبه‌ها در طى خواندن آثار. در متن كتاب براى خواننده روشن مى‌شود ولى ذكر آن شايد در اين‌جا هم بى‌مناسبت نباشد. از اين رو بايد بگويم كه :
1ـ اين‌جانب فردى ملّى‌گرا و سخت پايبند به دل‌بستگى‌هاى ميهنى و ملى هستم به اين معنا كه از جان و دل مشتاق استقلال و آزادى و تماميت ميهنم ايران و سربلندى و خوشبختى و بهروزى براى همه ايرانيان هستم و براى چنين دستاوردى مدت شصت سال است كه در اين راه قدمآ و قلمآ كوشا و پويا بوده‌ام. خدا را سپاس مى‌گويم كه در طريق مبارزه براى پيشبردِ اين مقصود، هرچند زيان‌هاى بى‌كرانى از جهات مختلف متحمل شده‌ام ولى از مسير خود منحرف نگشته و با عوض كردن راه و رسم خود زير بارِ صاحبان قدرت نرفته‌ام و داوطلب مشاغل و مقامات مهم ديوانى نبوده بلكه اين‌گونه پيشنهادها را رد كرده‌ام.بارى ازين جهت كه همواره در طريق پاسدارى از آزادى و سرافرازى ملّت و استقلال و حمايت از فرهنگ ملى ميهنم كوشيده‌ام و بيشترين قسمت اشعارم درين زمينه‌هاست مردم حق‌شناس جامعه مرا به عنوان پرافتخار (شاعر ملى) مفتخر كرده‌اند و اين مقام مرا از هرگونه جاه‌طلبى بى‌نياز ساخته است. و امّا از اين جهت كه ملّى‌گرا هستم، به دين و مذهبم كه سهم بزرگى در تكوين ملّيت من دارد وابسته‌ام و دليل آن اشعار مذهبى حماسى‌ست كه از روى كمال عقيدت براى پيشوايان دينى سروده‌ام و در كتاب «راز پرواز» چاپ و منتشر شده است. حقير، هم باستان‌گرا و دوستار ايران قديم و هويّت ديرينه سال اين كشور كهنسال و آداب و رسوم و تاريخ و روايات و اساطير آنم و هم به فرهنگ ملى بعد از اسلام و ويژگى‌هاى اين دوران پرافتخار و علم و حكمت و عرفان و ادب اين عصر عشق مى‌ورزم. با اين ديدگاه است كه هر فرد مدعى ملى‌گرايى را كه تنها به يكى از اين دو علاقه‌مند باشد ملى‌گراى واقعى و ايرانى تمام‌عيار نمى‌شناسم. دقيقه ديگرى كه شايان ذكر است اين است كه ملى‌گرايى ما دفاع از تماميت كشور و طرد متجاوزان به حقوق ملى ايرانيان و مبارزه با آن‌هاست و مبتنى بر فكر تجاوز به مرزهاى ديگران و ناديده گرفتن علايق ميهنى ملّت‌هاى ديگر نيست بلكه من دلبستگى به سعادت و آرامش و سلامت جوامع ديگر را نيز لازمه ملى‌گرايى مى‌شمارم زيرا همان‌گونه كه به ملّت خود علاقه‌مندم به ملل غيرمتجاوز ديگر نيز محبت قلبى دارم. به اين سبب است كه مطالب يكى از كتاب‌هاى من به نام پيام آزادى سراسر حمايت از كشورهاى محروم و استعمار زده و ستمديده آسيا و افريقا و امريكاى لاتين است و طالب آزادى‌شان از قيد و بند استعمار و بندگى بيگانگان بوده و هستم. از ويژگى‌هاى ديگر من طبيعت‌گرايى و دلدادگى به مظاهر زيبايى و جمال است؛ از اين رو به مناظر طبيعى و باغ و صحرا و گل‌هاى رنگارنگ و گياهان زيباى خودرو و درختستان‌هاى شكوهمند و چهره زيباى خوبرويان و تجليات دل‌انگيز بهار عشق مى‌ورزم و اين طبيعت‌گرايى همواره پرتو عرفان را در دل و جان من تابان و فروزان مى‌گرداند. پس چنين است كه بخشى از اين كتاب به توصيف مظاهر طبيعت و تعريف بهار و خزان اختصاص دارد. همين خصلت مهرپرورى نسبت به جمال طبيعت مرا به دلدادگى نسبت به پديده‌هاى زيباى هنرى كه ساخته دست بشر است نيز واداشته و به هنرهاى تزيينى، به‌ويژه كارهاى ايرانى سخت دلباخته گردانيده است. چنانكه گردآورى اين‌گونه آثار پيوسته از سرگرمى‌هاى دلپذير و تفريحات سالم من بوده و هست و مايه بسى از آگاهى‌هاى هنرى نيز گرديده است. البته پيشرفت در خوشنويسى هم شوق اين كار را در حقير دامن زده است. مطلبى كه در پايان اين مقال لازم است گفته شود اين است كه پاره‌اى از افراد خام‌انديش در تعريف برخى از شاعران و نويسندگان مى‌نويسند كه وى به طرز فكر مشخص و دار و دسته معينى از نحله‌هاى سياسى و اجتماعى وابستگى نداشته و تنها حرف‌هاى خودش را به گونه تك‌نفرى مى‌زده است. اين تعريف در كشورى مثل كشور ما كه در تلاش تحصيل آزادى و حفظ استقلال است و در معرض سلطه‌جويى قدرتمندان و زورمدارانِ داخلى و خارجى است، بى‌طرف بودن شخص در سياست و تكروى و عدم انقياد به راه و رسم مشخص و نداشتن خط‌مشىِ فكرى مُعين مدحى شبيه به ذم است زيرا در اين صورت شخصى معرفى مى‌شود، بى‌طرز تفكر خاص و بى‌اعتنا به جريان قضايا و حوادث جارى و سازشكار و بى‌قيد در ايجاد روابط و به اصطلاح نان‌خورنده به نرخ روز و بديهى‌ست كه چنين اوصافى براى يك شاعر و نويسنده كه در كوچه‌هاى سنگلاخ و پيچاپيچ سياست و گرفتارى‌هاى اجتماعى با قيافه مشخص بايد راهگشا و نظريه‌پرداز و داراى مَسلكى شناخته شده باشد حسنى نيست بلكه كمبودى درخور خرده‌گيرى است و مى‌دانيم كه شاعران بزرگ پيوسته در راه و روش‌هاى فلسفى و اخلاقى و فرهنگى و پاره‌اى از نقّادى‌ها اهل مبارزه بوده‌اند. در دنياى امروز صداى فرد، براى پيشبرد آرمان‌هاى اجتماعى به جايى نمى‌رسد بلكه هماهنگى صميمانه عده‌اى متفق در عقايد و افكار بلند اصلاح‌طلبانه و آزادى‌خواهانه است كه مى‌تواند سهمى از وام‌هاى ملى افراد را به ملّت و كشور پرداخت نمايد يا دست‌كم بنيادى شود براى ارائه طريق خدمتگزارىِ عملى به ديگران در زمانى مناسب‌تر. گرچه در نظر نبود كه اين پيشگفتار به‌درازا كشد ولى در عمل چنين نشد و از خوانندگان درخواست مى‌كنم كه به ديده اغماض بنگرند
عبدالعلى اديب برومند
تهران ـ خردادماه 1380
.
نقد و بررسی‌ها
هنوز بررسی‌ای ثبت نشده است.