سیاست

کتاب سیاست اثر برجستۀ ارسطو به ترجمه حمید عنایت

گزیده‌ای از متن کتاب

 

ترتیب و خلاصۀ مطالب کتاب سیاست

کتاب اول

تعریف و سازمان حکومت

حکومت عالی‏ترین نوع اجتماع و هدف آن خیر برین است. تفاوت حکومت با انواع دیگر اجتماع. حکومت از دهکده‏ها و دهکده از خانواده‏ها پدید آمده است. خانواده و اجزای آن. هدف غایی حکومت. موهبت نطق در آدمیزادْ طبیعی بودن حکومت را ثابت می‏کند. از نظر نظم طبیعی، حکومت مقدم بر خانواده و فرد است

 

تدبیر منزل. بنده. خواسته (مال). کودکان و زنان

بحثی دربارۀ خانواده. بندگی چیست؟ بندگی طبیعی است.

فرمانروایی و فرمان‏بُرداری در هریک از مظاهر طبیعت وجود دارد.

بندگان طبیعی و غیرطبیعی. بندۀ طبیعی از پیروی خدایگان سود می‏برد. فرمانروایی بر بندگان با فرمانروایی بر آزادگان فرق دارد.

خواسته و راه‏های به دست آوردن آن. روش مصنوعی به دست آوردن خواسته.

روابط شوی با زن، و پدر با فرزند. ادارۀ خانواده مستلزم دقت بیشتری است. آزادگان بر بندگان فضیلت دارند. بندگان فقط می‏توانند دارای نوع پست فضایل باشند. سقراط بر خطا بود که تقسیم فضیلت را به انواع آن انکار می‏کرد. باید بندگان را فضیلت آموخت. تربیت آزادگان.

کتاب دوم

حکومت‏های كمال مطلوب _ افلاطون و فالئاس و هیپودام

برای شناخت حکومت کمال مطلوب باید بهترین حکومت‏های تاریخ و بهترین فرضیات را دربارۀ حکومت بررسی کرد. از میان صاحب‏نظران، افلاطون دربارۀ مسائل اصولی گفت‏وگو کرده است؛ وی خواهان الغای خانواده و مالکیت است. نقد عقاید افلاطون. اختلاف مناصب و مقامات قانونی طبیعی است. الغای مالكیت موجب ناخرسندی می‏شود. اشتراک زنان و کودکان مهر را نابود می‏کند. ایرادات دیگر. تفصیل موضوع. فواید مالکیت خصوصی. نقد جمهوریت. عقاید افلاطون تحقق‏ناپذیر است.

دربارۀ کتاب قوانین افلاطون. در قوانین از اشتراک چیزها سخنی به میان نمی‏آید، اما حکومتی که در آن پیش‏بینی شده دامنه‏ای بیرون از اندازه دارد. افلاطون فراموش کرده است که دربارۀ روابط خارجی و حدود مالکیت و میزان افزایش جمعیت و فرق میان فرمانروا و فرمان‏بُردار سخن گوید. نقد حکومت کمال مطلوب او.

فالئاس کلسدونی و نقد عقاید او. چاره‏هایی که فالئاس برای اصلاح حکومت پیش می‏نهد، توانگران را خشمگین می‏کند و تهی‏دستان را نیز خرسند نمی‏کند.

هیپودام سائسی بود که فقط به تناسب حکومت توجه داشت. در حکومت كمال مطلوبِ او سه طبقه و سه نوع قانون وجود دارد. سازمان قضایی حکومت هیپودام. نقد سازمان طبقاتی و نظم قضایی جامعۀ او دربارۀ قانون مربوط به اکتشافات. لزوم تغییر قوانین کهنه و منسوخ.

 

بهترین حکومت‏های موجود:

اسپارت و کرت و کارتاژ

اسپارتیان نمی‏توانند بندگان خود را اداره کنند. زنانشان بسیار متنفذ و تجمل‏پرست‏اند. نقد روش مالکیت در اسپارت. نقد «افور»، سنا، سلطنت، خوان‏های همگانی، و دریاداری.

سازمان حکومت شهرهای کرت بسیار شبیه حکومت اسپارت است. خوان‏های همگانی در کرت بهتر گردانده می‏شود. نقد قانون اساسی کرت و علت بقای شهرهای آن.

ستایش حکومت کارتاژ. شباهت آن با حکومت اسپارت. اهمیت ثروت. خریدوفروش مناصب در کارتاژ. عیب‏های حکومت آن.

سولون بهترین قانونگذاران بود. دربارۀ فیلولائوس، خارونداس، فالئاس، دراکو(س)، پیتاکوس، آندرودام.

 

کتاب سوم

شهروند و فضایل شهروند

تعریف شهروند. حقوق و اختیارات او. نمی‏توان تعریفی یافت که دربارۀ همۀ شهروندان مصداق یابد. نقد تعاریفی که تاکنون شده است. شهروند کسی است که دارای اختیارات سیاسی باشد. تقسیم اختیارات سیاسی در حکومت.

شهروند خوب کسی است که به حکومت خود خدمت کند، خواه حکومت او بد باشد و خواه خوب. شهروند باید فرمانروایی و فرمان‏بُرداری، هر دو را بداند. شهروندی در حکومت قانونی باید بر تربیت اخلاقی استوار باشد.

در بهترین حکومت‏ها، صنعتگران نباید شهروندان باشند. دمکراسی‏های افراطی و برخی از الیگارشی‏ها از این نکته غافل‏اند، اما گزیری از آن ندارند.

 

طبقه‏بندی حکومت‏ها؛ دمکراسی و الیگارشی؛

حکومت پادشاهی (سلطنت)

هدف‏های حکومت. فرق حکومت سیاسی با حکومت بر بندگان. حکومت‏های خوب عبارت‏اند از حکومت پادشاهی، آریستوکراسی، جمهوری. حکومت‏های بد عبارت‏اند از حکومت تورانی (ستمگر)، الیگارشی، دمکراسی افراطی.

دمکراسیْ حکومت تهی‏دستان و الیگارشیْ حکومت توانگران است. اصل تساوی در دمکراسی و الیگارشی. این هر دو از هدف راستین حکومت، یعنی فضیلت، غافل‏اند. دربارۀ دادگری. اکثریت و اقلیت در اجتماع. مبنای تقسیم اختیارات. حقانیت دعوی آزادگان و والاتباران و هوشمندان. هیچ‏یک از اینان نباید بر دیگران حکومت کند. حکومت باید از افرادی فراهم آید که در ثروت و تبار و نیروی هوش و اندیشه و اخلاق برابر باشند. دربارۀ «استراسیسم».

 

انواع حکومت پادشاهی

پنج نوع حکومت پادشاهی. حکومت پادشاهی برای برآوردن نیازهای اجتماع بدوی پدید آمد. اصل توارث در حکومت پادشاهی. فرد چه‏بسا مغلوب سوداهای خویش می‏شود و از آن گذشته، نمی‏تواند همۀ وظایف حکومت را انجام دهد. تنها زمانی که شهریار خودکام می‏تواند دادگر باشد. دربارۀ حکومت جمهوری.

 

کتاب چهارم

انواع نمونه‏های اصلی حکومت [قانون اساسی]

دانش سیاسی باید دربارۀ حکومت كمال مطلوب و بهترین حکومت ممکن در شرایط خاص و سرانجام دربارۀ حکومت بد پژوهش کند. سیاستمدار خوب می‏تواند بدترین قوانین اساسی را به بهترین آنها مبدل سازد.

دربارۀ دمکراسی و الیگارشی. مایۀ تشخیص دو نوع حکومت از یکدیگر. چهار نوع دمکراسی. بدترین آنها که دمکراسی افراطی است، خواست مردم را جایگزین قانون می‏کند. چهار نوع الیگارشی. بدترین نوع حکومت الیگارشی آن است که مناصب را موروثی کند و فرمانروایان را تابع هیچ نظمی نکند. وصف شرایطی که چنین حکومت‏هایی را پدید می‏آورد.

آریستوکراسی به معنای محدود آن، فقط دارای یک نوع است که در آن بهترین افراد شهروندان‏اند.

جمهوری از سازش دمکراسی و الیگارشی پدید می‏آید و بیشتر به دمکراسی میل دارد. بسیاری از آریستوکراسی‏ها، در واقع امر، جمهوری‏اند. قانون اساسی لاکونی نمونۀ سازش درست و کامیابانه میان دمکراسی و الیگارشی است.

حکومت تورانی و سه نوع آن.

 

بهترین حکومت هم از نظر کلی و هم در شرایط ویژه

برای شهر عادی، بهترین حکومت آن است که به دستِ طبقۀ متوسط اداره شود. فایده‏های حکومت طبقۀ متوسط. وضع طبقۀ متوسط در کشورهای بزرگ و کوچک. هیچ حکومتی نمی‏تواند از پشتیبانی طبقۀ متوسط که نیرومندترینِ طبقات است، بی‏نیاز باشد. راه‏های نگهداری حکومت.

قانونگذار باید به سه مسئله توجه کند: ۱) قوۀ مقننه که در هر حکومتی به یک نوع است؛ ۲) قوۀ مجریه و انواع مناصب در آن؛ 3) دادگاه‏ها، و انواع و شایستگی و آیین دادرسی در آنها.

 

کتاب پنجم

دربارۀ انقلابات و انگیزه‏های آنها

حکومت‏های معمولی بر پایۀ تصورات نادرست دربارۀ دادگری برپا شده و ازاین‏رو مایۀ شورش و ناخرسندی می‏شوند. هدف‏های انقلاب. دمکراسی و الیگارشی، هر دو عیب‏هایی دارند که به انقلاب می‏انجامند، اما دمکراسی استوارتر از الیگارشی است. باید میان فکری که آتش انقلاب را برمی‏افروزد و عوامل تحریک‏آمیزی که به انقلاب می‏انجامد، فرق گذاشت. از این نوع عوامل باید برتری‏جویی یکی از طبقات و کشمکش میان تهی‏دستان و توانگران به‏علتِ نبودن طبقۀ متوسط را نام برد. چگونگی به انجام رساندن انقلابات.

انقلابات در حکومت‏های ویژه و راه جلوگیری از آنها

انگیزه‏های انقلابات در دمکراسی‏ها و الیگارشی‏ها و آریستوکراسی‏ها و جمهوری‏ها. راه‏های جلوگیری از انقلابات. شرایط فرمانروایی و صفات فرمانروایان. انگیزه‏های انقلاب و راه‏های جلوگیری از آن را در حکومت پادشاهی باید جداگانه بررسی کرد. فرق میان حکومت تورانی و حکومت پادشاهی. همانندی عیب‏های حکومت پادشاهی با آریستوکراسی. میانه‏روی بهترین راه نگهداری حکومت پادشاهی است. حکومت تورانی را می‏توان با تظاهر به میانه‏روی در خرج و ادب و نرم‏خویی در رفتار با مردم و حفظ تعادل میان توانگران و تهی‏دستان پایدار داشت.

اما حکومت‏های تورانی گذشته همه ناپایدار بوده‏اند.

بیان نقص بحث افلاطون در جمهوریت دربارۀ انقلابات.

 

کتاب ششم

دربارۀ سازمان درست دمکراسی‏ها و الیگارشی‏ها

دمکراسی‏ها با یکدیگر از لحاظ خصال شهروندان و چگونگی ترکیب خصایص دمکراسی فرق دارند. آزادیْ نخستین آیین دمکراسی است. حاصل آزادی آن است که اکثریت فرمان می‏راند و هرکس به‏دلخواه خود زیست می‏کند. از این خصایص می‏توان مشخصات دیگر دمکراسی را بازشناخت.

در الیگارشی، نه اکثریت مردم، بلکه توانگران حکومت می‏کنند. اگر فرمانروا خودکام و برتر از قانون باشد، همۀ این اصول بیدادگرانه است. عدۀ افراد و ثروت ایشان باید هر دو در حکومت مؤثر باشد.

چهار نوع دمکراسی: دمکراسی کشاورزی که بهتر از همه است، دمکراسی شبانی، دمکراسی بازرگانی، دمکراسی افراطی.

نگهداری دمکراسی دشوارتر از بنیاد کردن آن است. برای نگهداری دمکراسی، تهی‏دستان را باید از غارت توانگران بازداشت؛ درآمد مردم را نباید با وضع مالیات کم کرد.

الیگارشی‏ها را چگونه می‏توان برپا داشت؟ اهمیت ترتیبات سپاهی. افراد نباید در سازمان‏های سپاهی نیروی فراوان یابند. رسیدن به مقام فرمانروایی نباید دشوار باشد. هر منصب باید مایۀ کار و رنج شود، نه سرچشمۀ سود.

هم در دمکراسی و هم در الیگارشیْ ترتیب مناصب دارای اهمیت بسیار است. برخی از مناصب در همۀ حکومت‏ها لازم‏اند و برخی مخصوص پاره‏ای از انواع حکومت.

 

کتاب هفتم

كمال مطلوب مردمان و حکومت‏ها

پیش از ساختن بهترین حکومت‏ها، باید دانست که دلپذیرترین نوع زندگی برای حکومت‏ها و مردمان کدام است. شادی راستین از دانش و هوش برمی‏خیزد، نه از خواسته و دارایی. اما برای بهزیستن، داشتن افزارهای مادی نیز لازم است. آیا فضیلت برین در پندار است یا در کردار؟

 

تصویر حکومت کمال مطلوب

دربارۀ جمعیت و سرزمین. جای شهر باید چگونه باشد؟ دسترسی به دریا از نظر نظامی و اقتصادی مهم است.

خصلت شهروندان باید معدل خوی آسیاییان و نژادهای شمالی باشد. ساختمان روحی یونانیان. اعضای حکومت را باید از خادمان حکومت تشخیص داد. در هر کشور باید کسانی باشند که بتوانند خوراک فراهم کنند و هنرنمایی بدانند و سلاح بر کف گیرند و دین را تیمار دارند و کارهای سیاسی و دادرسی را انجام دهند.

از این طبقات، کدام‏ها باید شهروند باشند و کدام‏ها نباید. دارایی باید خاص شهروندان باشد. امتیاز فرمانروایان از فرمان‏بُرداران براساسِ پیشۀ آنان نکتۀ تازه‏ای نیست و در مصر هنوز مرسوم است و خوان‏های همگانی در کرت و ایتالیا نیز نشان می‏دهد که در این کشورها نیز زمانی روا بوده است.

دربارۀ مالکیت بر زمین. فرق میان زمین‏های دولتی و زمین‏های خصوصی. جای شهر باید با توجه به بهداشت همگانی و ملاحظات سیاسی و نیازهای نظامی معین شود. چگونگی باره و ساختمان‏های شهر.

شیوۀ آموزش‏وپرورش در حکومت کمال مطلوب، هدف و مراحل آن.

خوی و سرشت مردم را باید با توجه به نوع شادی مطلوب ایشان معین کرد. در اخلاقیات گفته شد که شادی عبارت است از تحقق کامل فضیلت. چگونه می‏توان بر فضیلت دست یافت. شهروندان را باید چنان پرورد که در جوانی، فرمان‏بُرداری بدانند و در پیری فرمانروایی بتوانند. فرمانروایی برترین و واپسین مقام آنان است.

دستگاه تربیتی هر کشور باید افراد نیک بپرورد، چون فرمانروایان نیک همان افراد نیک‏اند. تفصیل موضوع. شیوۀ آموزش‏وپرورش باید از سیر طبیعی تحول انسان پیروی کند. نخست به ساختمان تن افراد بپردازد، سپس در برآوردن امیال ایشان بکوشد و سرانجام هوش ایشان را بپرورد.

دربارۀ بهترین سن زناشویی. ساختمان بدنی پدر و مادر. تربیت روحی و بدنی کودکان و جوانان.

کتاب هشتم

ادامۀ آموزش‏وپرورش، موسیقی و ورزش

آموزش‏وپرورش باید زیر نظر دولت انجام گیرد و برای همۀ افراد یکسان باشد. چه چیزهایی را باید آموخت؟ موسیقی را برای سرگرمی می‏آموزند، اما مقصود آن برتر از سرگرمی است. دربارۀ هدف موسیقی و نگارگری و رشته‏های دیگر آموزش‏وپرورش.

ورزش نخستین مرحلۀ آموزش‏وپرورش است، اما نباید مانند اسپارتیان در پرورش هوش و اندیشۀ کودک کوتاهی کرد.

موسیقی را نباید فقط برای سرگرمی به کودک آموخت. موسیقی نوعی از پرورش اخلاق است. با فراگرفتن موسیقی، کودکان می‏توانند آهنگ‏های خوب را از بد بشناسند. مقام‏های گوناگون موسیقی را باید برای مقاصد گوناگون به کار برد. برخی از مقام‏ها فضیلت را در آدمی می‏پرورد، پاره‏ای شنونده را دلیری می‏آموزد یا در او شوروشوق برمی‏انگیزد. کودکان باید مقام‏های اخلاقی را فراگیرند. مقام‏های دیگر شایستۀ خنیاگران است.

موسیقی «دوری» برای کودکان سودمند است. موسیقی «فریجی» زیان بسیار دارد، اما موسیقی «لیدی» نیز گاه برای کودکان سودمند است.

ترجمۀ کتاب حاضر با مقابلۀ متون ذیل انجام گرفته است:

1. 1. Aristotle’s Politics, Translated by Benfamin Jowett, Oxford, Clarendon Press, 1908.
2. Aristotle’s Politics, Translated by Ernest Barker, Oxford, Clarendon Press, 1948.
3. Politique d‘Aristotle, Presentée et annotée par marcel Prélot, Presses Universitaires de France, 1950.

۴. السیاسة لارسطوطالیس، ترجمۀ احمد لطفی السید، دارالکتب المصریه _ قاهرة، ۱۹۴۸.

مترجم از همکاری‏های بی‏دریغ و گرانبهای دوست فاضل و بصیر، آقای مجید ارائی‏نژاد، سپاسگزاری فراوان دارد.

حمید عنایت _ 1337

 

انتشارات نگاه

اینستاگرام انتشارات نگاه