نگاه: پیرمرد به ایران آمد. پیرمردی که سرد و گرم تاریخ سیاسی اجتماعی و ادبی ایران را پشت سر گذاشت و این رزوها در آستانه 89سالگی هم چون سال های پس از 1332 پرجوش و پر حرارت از دیروز و امروز سیاست و ادبیات می گوید و می نویسد. گوش هایش به خوبی نمی شنود و چشم هایش قادر نیست به راحتی نوشته های سیاه کتاب را بخواند. اما او هم چنان به خواندن و نوشتن می اندیشد.
علی محمد افغانی که دیروز مهمان نگاه بود متولد ۱۱ دی ماه ۱۳۰۳ در شهر کرمانشاه و نویسنده نخستین رمان واقعی به زبان فارسی به نام شوهر آهو خانم است. ورود ناگهانی علی محمد افغانی درابتدای دهه ۱۳۴۰ به صحنه ادبیات داستانی ایران، با رمان هزار برگی “شوهرآهوخانم” یک حادثه بود. تا آن هنگام، دراین صحنه نامی از او نبود، گرچه زندانیان سیاسی پس از کودتا و یا آنها که اخبار کوتاه محاکمات نظامی پس از کودتا را دنبال کرده بودند، شاید هنوز نام او را به خاطر داشتند. هر صفحه رمانی که نوشته بود، برگی بود از زندگی واقعی مردم کوچه و بازار به معنای توده مردم، و این یک رویداد مهم ادبی بود.
چاپ رمانی با هزار برگ، در روزگاری که مردم ایران حوصله داستان‌های پاورقی مجله‌ها را نیز نداشتند، برای انتشاراتی‌ها یک قمار بود. افغانی به این دلیل، با سرمایه خود کتاب را در دو هزار نسخه منتشر کرد. جسارتی که ناشران را حیرت زده کرد، اما برای کسانی که با افغانی زندان بودند و دادگاه نظامی او را دیده بودند چندان متعجب نشدند. البته این رمان بسیار مورد استقبال مردم ایران قرار گرفت، به همین دلیل خیلی زود توزیع آن را قبول کردند و به این ترتیب کتاب به چاپ‌های بعدی رسید. افغانی، پس از شوهرآهوخانم، رمان ۸۰۰ صفحه‌ای “شادکامان دره قره سو” را نوشت.
همان زمان نجف دریابندری که محمدعلی افغانی را پیش و پس از زندان می‌شناخت، در مطبوعات وقت نوشت: این داستان زندگی مردم عادی اجتماع ما تراژدی عمیقی پدید آورده و صحنه هائی را پرداخته که انسان را به یاد آثار انوره دو بالزاک و لئون تولستوی می اندازد.
افغانی عضو سازمان نظامی حزب توده ایران بوده که در سال ۱۳۳۳ دستگیر شده و در دورهٔ پهلوی ۵ سال را در زندان به سر برده است. وی هم اکنون در آمریکا زندگی می‌کند و به تازگی به دلیل مجوز نگرفتن آثار اخیرش از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد به ایران آمد و برای اخذ مجوز و کارهای اداری همراه با علیرضا رییس دانا مدیر انتشارات نگاه به ارشاد رفت و با دستی پر به دفتر نگاه برگشت.
دیروز علی محمد افغانی 89 ساله از خاطرات دور و دراز سیاسی و ادبی برایمان گفت . از سالهای در زندان و شکنجه و ساواک تا دغدغه های عدم انتشار کتاب هایش در ایران. دیروز کمی خوش حال به نظر می رسید با صدای بلند حرف می زد و صمیمانه به سوالات دوستان جواب می داد چرا که دوستان ارشاد به او قول داده بودند تا مجوز انتشار مجدد کتاب هایش را بدهند. او از کتاب “پیمان بی تو هرگز” که شامل خاطرات سیاسی او در زندان ستمشاهی بود با شور و حرارت زیادی حرف می زد اما هرگاه به یاد دوستانی می افتاد که امروز دیگر در قید حیات نیستند اندوهگین می شد. قصه نوشتن رمان “شوهر آهو خانم” که بسیار شنیدنی بود و خانم ندا عابد مدیر مجله آزما با دقت به حرف هایش گوش می داد تا آنها را در قالب گفت و گویی در مجله اش منتشر کند.
انتشارات نگاه قرار است پس از اخذ مجوز از وزارت فرهنگ چندین کتاب از علی محمد افغانی را برای چندمین بار منتشر کند که از آن جمله است: شوهر آهو خانم، پیمان بی تو هرگز، شلغم میوه بهشته، بوته زار و…..
علی محمد افغانی دیروز حوالی ساعت 5 عصرپس از گرفتن چند عکس دسته جمعی با بر و بچه های نگاه، با همه خداحافظی کرد، به امید آن که در دیدار بعدی همه کتاب هایش منتشر شده باشند.