توضیحات
گزیده ای از کتاب در خلوت غزل
بوى جوى مولیان آید همى یاد یار مهربان آید همى
ریگ آمو و درشتى راه او زیر پایم پرنیان آید همى
آب جیحون از نشاط روى دوست خنگ ما را تا میان آید همى
اى بخارا شاد باش و دیر زى میر زى تو شادمان آید همى
میر ما هست و بخارا آسمان ماه سوى آسمان آید همی
میر سرو است و بخارا بوستان سرو سوى بوستان آید همى
آفرین و مدح سود آید همى گر به گنج اندر زیان آید همى.
در آغاز کتاب در خلوت غزل می خوانیم
پیش‌گفتار 11
انتخاب روحِ ایرانى 15
شعر، موسیقى، غزل 23
پیوندى عمیق 25
مقدمه 27
رودکى بلخى 39
سنایى غزنوى 42
انورى 47
جمال‌الدین عبدالرزاق اصفهانى 53
خاقانى شروانى 58
عطّار نیشابورى 64
فخرالدین عراقى 86
فرید اصفهانى 94
همام تبریزى 96
نزارى قهستانى 101
زندگى نامه : 101
اوحدى مراغه‌اى 107
خواجوى کرمانى 125
عماد فقیه کرمانى 142
عبید زاکانى 156
سلمان ساوجى 158
شاه نعمت‌الله ولى 173
عبدالرحمان جامى 177
بابافغانى شیرازى 191
کمال‌الدین محتشم‌کاشانى 200
وحشى بافقى 211
شیخ بهایى 220
عرفى شیرازى 224
نظیرى نیشابورى 233
شرف‌الدین شاپورتهرانى 239
فصیحى هروى 243
ابوطالب کلیم‌کاشانى 246
طالب آملى 251
فیاض لاهیجى 265
صائب تبریزى 272
ملامحسن‌فیض‌کاشانى 285
بیدل دهلوى 296
حزین لاهیجى 304
هاتف اصفهانى 322
سحاب اصفهانى 330
مجمر اصفهانى 337
واله اصفهانى 339
نشاط اصفهانى 342
زرگر اصفهانى 348
یغماى جندقى 349
فروغى بسطامى 353
قاآنى شیرازى 362
سروش اصفهانى 368
میرزا حبیب خراسانى 370
وقار شیرازى 380
افسر کرمانى 384
وحدت کرمانشاهى 386
ادیب نیشابورى 388
عبرت نائینى 392
فصیح‌الزمان شیرازى 399
شوریده‌ى شیرازى 403
صفاى اصفهانى 414
سرخوش تفرشى 416
صغیر اصفهانى 418
اقبال لاهورى 422
عارف قزوینى 427
ابوالقاسم لاهوتى 433
محمود تندرى 436
ملک‌الشعراى بهار 438
نظام وفا 443
فرخى یزدى 448
یحیى ریحان 452
جلال‌الدین همایى 454
حسین پژمان بختیارى 458
محمدحسین شهریار 461
قاسم رسا 466
ذوقى همدانى 469
رعدى آذرخشى 472
رهى معیرى 477
امیرى فیروزکوهى 482
ابراهیم صهبا 489
مؤید ثابتى 492
هادى پیشرفت 496
ابوالحسن ورزى 498
احمد گلچین معانى 502
فریدون توللى 509
على اشترى 514
رحیم معینى کرمانشاهى 520
عبدالعلى ادیب برومند 524
اسماعیل نواب صفا 528
پروین دولت‌آبادى 532
مشفق کاشانى 538
سیاوش کسرایى 543
فریدون مشیرى 547
عبدالله الفت 556
نظمى تبریزى 560
مهرداد اوستا 571
شرف‌الدین خراسانى 576
هوشنگ ابتهاج 579
سیمین بهبهانى 587
مهدى اخوان‌ثالث 599
نادر نادرپور 607
فخرالدین مزارعى 611
فروغ فرخزاد 616
منوچهر نیستانى 618
پرویز خائفى 621
نوذر پرنگ 623
محمدرضا شفیعى‌کدکنى 625
سیدعلى موسوى‌گرمارودى 630
محمدعلى بهمنى 633
حسین منزوى 639
سیدحسن حسینى 653
سلمان هراتى 658
قیصر امین‌پور 661
تک غزل‌ها 668
فهرست منابع 701
پیش‌گفتار
گامى بلند در راهى بى‌پایان
کتاب «در خلوت غزل» که به کوشش آقاى دکتر رضا شیرزادى تدوین شده، جاى خالى یک منبع مهم ادبى را براى پژوهش در عرصه غزل پر کرده است و مى‌تواند مرجع معتبر و قابل اعتمادى براى بررسى غزلِ فارسى، شناخت سرچشمه‌هاى آن و درک تحول آن طى تاریخ به شمار آید. غزل، فخر ادب پارسى است و در سیر تاریخى خود به مهم‌ترین نوع ادبى ایران تبدیل شده است. از این رو در عرصه پژوهش‌هاى ادبى، غزل‌پژوهى جایگاه ویژه‌اى را به خود اختصاص مى‌دهد.
در رهگذر ایام و در میان سخن سرایان و پارسى گویان، غالبآ ادیب به کسى گفته مى‌شده که توانایى سرودن غزل داشته باشد. از این رو غزل، ملاک و معیارى براى سنجش توانایىِ اهل ادب به شمار مى‌آمده است. در دوره کنونى و به رغم رواج قالب‌هاى نوینى همچون شعر نیمایى، شعر سپید و شعر آزاد، هنوز هم غزل بر تارک ادبیات معاصر نشسته و جایگاه شامخ و استوار خود را در میان انواع ادبى معاصر از دست نداده است. تداوم غزل به عنوان یکى از قالب‌هاى ادبىِ زنده و رایج، جدا از تداوم حیات جنبه‌هاى معنوى و عاطفىِ غزل‌سرایى سنتى، به معناى بقاى نظام مدوّن وزنِ شعر فارسى در قالب‌هاى عروضى است. در هر صورت هیچ غزلى بدون یکى از اوزان ثبت شده پیشین (و یا همراه با اصلاحاتى در اوزان گذشته) نمى تواند شکل بگیرد و همین امر، راه را براى تحول و تکامل وزن در آینده ادبیات ایران باز مى‌گشاید.
از این گذشته، تصور هر گونه سیمایى از عشق در سرزمین ما بدون توجه به غزل، به عنوان اصلى‌ترین واگویه ادیبانه عشق، در میان ما ایرانیان ناممکن است. آنچه در این مجموعه، از تاریخِ کمابیش هزار ساله غزل گِرد آمده است، نمونه چشمگیرى از نمایش این سیر تاریخى و چگونگىِ تحول غزل در طول ایّام بوده است. این مجموعه شامل نمونه‌هاى غزل، از بیش از
صد شاعر دوره کهن و معاصر است و براى پژوهشگران ادب فارسى، میدانى گسترده براى تحقیقات ادبى بر روى این جلوه‌ها و چهره‌هاى بارزِ غزل، در ادبیات ما است. براى نمونه مى‌توان این زمینه‌ها را براى عرصه تحقیق بر روى این مجموعه انتخاب کرد :
– بحث پیرامون وزن و بسامد اوزان عروضى در غزل‌هاى حاضر
– بحث پیرامون ردیف و نقش واژگان سازنده ردیف در ساختار این غزل‌ها
– بحث پیرامون قافیه و روش‌هاى شکل‌گیرى قافیه در غزل‌هاى برگزیده
– مقایسه عشق حقیقى و مجازى در غزل‌ها
– شیوه‌هاى تصویرآفرینى و صور خیال و کاربرد آرایه‌هاى علم بیان
– شناخت آرایه‌هاى لفظى و بررسى بسامد و تحول این آرایه‌ها در گذر تاریخى
– بررسى ظرفیت‌هاى موسیقیایى غزل‌ها و جایگیرى هر یک از آنها در دستگاه‌ها و گوشه‌هاى ردیف آوازى موسیقى ایرانى
– بررسى زبان‌شناختى و درک تحول زبان در مقولات آواشناختى، واژه‌شناختى و همچنین در صورت نحوى و ترکیبى کلام در جریان تاریخ شکل‌گیرى غزل هاى حاضر
– بررسى سبک‌شناختىِ این غزل‌ها و استخراج تفاوت‌هاى سبکى آنها
– بررسى ابیات مطلع و مقطع و چگونگى حُسن آغاز و حُسن ختام در این غزل‌ها
در این کتاب البته جاى سه غزل‌سراى بزرگ، تعمدآ خالى است: مولانا ، سعدى و حافظ. چرا که بى‌گمان از میان غزل‌هاى آنان، برگزیدن چند غزل، دشوار و چه بسا ناممکن مى‌نموده است. این سه شاعر، در اوج غزل سنتى ایران قرار گرفته‌اند و همه غزل‌هاى آنها در مذاق اهل ذوق، شیرین است. ملاک این حلاوت و پسند را باید آن بدانیم که غالب غزل‌هاى این سه شاعر بزرگ، توسط اهل موسیقى، براى آواز و یا تصنیف برگزیده شده‌اند و همین بس که بسیارى از آنها با نواى جاودانه استادانِ آواز، در خاطره مشتاقانِ ادب ثبت و ضبط شده‌اند.
در عهد قاجار، فرصت‌الدوله شیرازى کتابى فراهم آورد با عنوان بحورالالحان. او در این کتاب که در نوع خود بى‌نظیر بوده است، در حد شناخت خود از موسیقى و اوزان عروضى، طى دسته بندى جالبى براى هر وزن، گوشه‌یا گوشه‌هایى را که در هر یک از دستگاه‌هاى موسیقى ایرانى مى‌توان شعرهاى آن وزن را در آنها به آواز خواند، تعیین کرده است. اگر چه مى‌توان مدعى شد که کلیه اوزان عروضى را در همه گوشه‌هاى ردیف آوازى موسیقى ایرانى مى‌توان اجرا کرد، اما جا دارد دکتر رضا شیرزادى چنانچه این راه را بخواهند ادامه دهند همچون فرصت‌الدوله شیرازى گوشه‌هاى پیشنهادى براى هر وزن را در جلد دومى که بر این کتاب ارزشمند مى‌نگارند، ارائه کنند. به ویژه آنکه ایشان خود آشنا به آواز و موسیقى اصیل ایرانى هستند و با این کار مى‌توانند بابى جدید در انطباق گوشه‌هاى دستگاه‌هاى موسیقى
مقامى ایران با اوزان عروضى شعر پارسى بگشایند.
بى‌تردید چه براى اهل ادب و یا اهل موسیقى و چه براى زبان‌شناسان و همچنین پژوهندگان تاریخ و فرهنگ ایران زمین، کتاب «در خلوت غزل» دروازه‌اى خواهد بود براى تحقیق و تعمق در احوال سخن سرایان این سرزمین و سرآغازى مى‌تواند باشد بر پویه پژوهشى آنان که مى‌خواهند در غزل فارسى تدقیق و تدبّر بیشترى به عمل آورند.
دکتر عطاالله کوپال
تابستان 1392
نقد و بررسی‌ها
هیچ دیدگاهی برای این محصول نوشته نشده است.