توضیحات
گزیده ای از جامعهشناسی شعر نیما
ضیاءالدینی، مولف کتاب «جامعهشناسی شعر نیما» در مقدمه‌ای که بر این کتاب نوشته است شعر نیما را میراث‌خوار پرحادثه‌ترین مقاطع تاریخ کشور ما خوانده و نیما را تحت تاثیر تحولات سیاسی و اجتماعی عصر خود معرفی کرده است که بسیاری از این مسائل را در شعرش انعکاس می‌دهد.
در آغاز کتاب جامعهشناسی شعر نیما ، می خوانیم
فهرست مطالب
مقدمه ……………………………………………………………………………………. 9
فصل اول: جامعه‌شناسي ادبيات
بخش اول: جامعه‌شناسي ادبيات ………………………………………. 15
جامعه‌شناسي چيست؟ ……………………………………………………………………….. 15
جامعه‌شناسي و ادبيات ……………………………………………………………………….. 16
جامعه‌شناسي ادبيات و نقد ادبي …………………………………………………………… 19
شاخه‌هاي مختلف جامعه‌شناسي ادبيات ………………………………………………… 23
تاريخچه جامعه‌شناسي ادبيات ……………………………………………………………… 25
تاريخچه جامعه‌شناسي ادبيات در ايران………………………………………………….. 27
گستره جامعه‌شناسي ادبيات ………………………………………………………………… 29
موقعيت جامعه‌شناسي ادبيات در ايران ………………………………………………….. 31
بخش دوم: جامعه‌شناسي شعـر ………………………………………… 34
شعر و اجتمـاع …………………………………………………………………………………. 36
رابطه شعر و مسائل اجتماعي در دوره معاصر………………………………………….. 40
پي‌نوشت‌هاي فصـل اول…………………………………………………………………….. 45
فصل دوم: نگاهي جامعه‌شناختي به زندگي نيما يوشيج
بخش اول: سال‌شمار زندگي نيما وحوادث مهم دوران زندگي او ….. 57
بخش دوم: نگاهي ديگر به زندگي نيما ………………………………. 60
تأثير گروهها و نهادهاي اجتماعي در تكوين شخصيت نيما……………………….. 60
خانواده نيما ……………………………………………………………………………………… 61
نهادهاي آموزشي …………………………………………………………………………….. 69
نيما، مدرسه و گروه همسالان …………………………………………………………….. 69
معلّمين نيما ……………………………………………………………………………………… 70
نيما و نهادهاي اقتصادي …………………………………………………………………….. 70
تحرك اجتماعي نيما ………………………………………………………………………… 70
عوامل مؤثر بر تحرك اجتماعي ………………………………………………………….. 71
نيما و مسائل سازماني ………………………………………………………………………… 71
پايگاه اجتماعي نيما ………………………………………………………………………….. 72
درآمد، شغل و تحصيلات نيما……………………………………………………………… 72
زمينه خانوادگي و منزلت اجتماعي نيما…………………………………………………. 73
عشق و ازدواج …………………………………………………………………………………. 74
محل سكونت ………………………………………………………………………………….. 76
يوش اولين خاستگاه اجتماعي نيما ………………………………………………………. 76
دلبستگي نيما به طبيعت، يوش و مازندران …………………………………………….. 77
نيما، زندگي شباني و كوهستاني ………………………………………………………….. 79
نيما، فرهنگ مردم و بومي‌گري ………………………………………………………….. 85
رابطة نيما و ادبيات بومي مازندران ………………………………………………………. 87
مـرگ نيما ………………………………………………………………………………………. 90
وصيت‌نامه نيما …………………………………………………………………………………. 91
پي‌نوشت‌هاي فصل دوم …………………………………………………………………….. 93
فصل سوم: اوضاع اجتماعي و سياسي روزگار نيما
زمينه تاريخي حيات نيما……………………………………………………………………. 109
نگاهي به نهضت مشروطة ايران ………………………………………………………… 112
زمينه‌هاي فكري انقلاب مشروطه ………………………………………………………. 112
زمينه‌هاي اقتصادي انقلاب مشروطه……………………………………………………. 113
نتـايج و دستاوردهاي انقلاب مشروطه…………………………………………………. 114
سلسله پهلـوي ……………………………………………………………………………….. 116
نگاهي گذرا به اوضاع و احوال يوش در زمان نيما……………………………….. 119
گذري بر تحوّلات اجتماعي مازندران در عهد قاجار و پهلوي ……………….. 122
مروري بر مهم‌ترين حوادث دوران زندگي نيما ……………………………………. 125
پادشاهان ايران در دوران زندگي نيما………………………………………………… 126
پي‌نوشت‌هاي فصل سوم…………………………………………………………………… 127
فصل چهارم: جامعه‌شناسي شعـر نيما
بخش اول: جامعه‌شناسي سياسي شعر نيما…………………………… 133
دوره اول: از كودتاي اسفند 1299 تا پادشاهي رضاخان (1304 هـ ش) …… 135
دوره دوم: از به قدرت رسيدن رضاخان تا شهريور 1320 (دوره
حكومت رضاشاه)………………………………………………………………………….. 144
دوره سوم: از شهريور 1320 تا اسفند 1329…………………………………………. 157
دوره چهارم: از ملّي‌شدن نفت در ايران تا كودتاي 28 مرداد 1332…………. 174
دوره پنجم: از كودتاي 28 مرداد، تا جاودانه‌شدن نيما در سال 1338……….. 177
بخش دوم: جهان‌بيني نيما…………………………………………………………….. 182
بازتاب ارزشهاي اجتماعي در شعر نيما ……………………………………………….. 182
بازتاب ارزشهاي اخلاقي در شعر نيما………………………………………………….. 188
تعامل بين سرمايه‌هاي اجتماعي در شعر نيما………………………………………….. 193
نيما و دردهاي اجتماع …………………………………………………………………….. 199
بينش مادي نيما ………………………………………………………………………………. 210
فردگرايي نيما ………………………………………………………………………………… 212
طنز اجتماعي نيما…………………………………………………………………………….. 216
بخش سوم: گروهها و طبقات اجتماعي در شعر نيما………………… 218
نيما و كودكان ……………………………………………………………………………… 218
نيما و وزنان …………………………………………………………………………………. 220
نيما و مشاغل اجتماعي …………………………………………………………………….. 221
اشـراف و تهيدستـان ……………………………………………………………………….. 221
بخش چهارم: نگاهي جامعه‌شناسانه به افسانه نيما……………………. 224
ارزشهاي اخلاقي و اجتماعي در افسانه……………………………………………….. 232
جدیت در کار و دوری از شهرت‌طلبی……………………………………………….. 232
انتقاد از بهره‌جویی در روابط انسانی……………………………………………………. 233
اغتنام فرصت………………………………………………………………………………….. 233
پي‌نوشت‌هاي فصل چهارم………………………………………………………………… 234
فصـل پنجم: جايگاه اجتماعي شعر نيمـا
مخالفت با نيما………………………………………………………………………………… 251
نيما و مخالفان سازماني…………………………………………………………………….. 254
مخالفت‌هاي اشخاص و محافل ادبي با نيما………………………………………….. 255
حميدي شاعر و دشنام به نيما……………………………………………………………… 256
ساير مخالفان نيما…………………………………………………………………………….. 258
برخورد نيما با مخالفان……………………………………………………………………… 259
پيروي از نيما…………………………………………………………………………………… 263
دستاوردهاي نيما در شعر ………………………………………………………………….. 269
پي‌نوشت‌هاي فصل پنجم………………………………………………………………….. 275
فصـل ششم: نگاهي گذرا به صور خيال در شعر نيما
اهميت صور خيال در جامعه‌شناسي ادبيات ………………………………………….. 283
انواع صور خيال …………………………………………………………………………….. 283
بررسي صور خيال در شعر نيما…………………………………………………………… 284
مجـاز …………………………………………………………………………………………… 284
تشبيه …………………………………………………………………………………………….. 285
استعـاره…………………………………………………………………………………………. 288
كنـايه……………………………………………………………………………………………. 289
حس‌آميزي ……………………………………………………………………………………. 291
تشخيص ……………………………………………………………………………………….. 292
سمبـل ………………………………………………………………………………………….. 292
عوامل مؤثر بر تكوین صور خيال در شعر نيما……………………………………….. 293
پي‌نوشت‌هاي فصل ششم …………………………………………………………………. 296
فصل هفتم: تحليل آماري اشعار نيما و نامه‌هاي خانوادگي او
تحليل آماري اشعار نيما و نامه‌هاي خانوادگي او…………………………………… 301
پي‌نوشت‌هاي فصل هفتم………………………………………………………………….. 311
بحث و نتيجه‌گيـري ……………………………………………………………… 311
تقويم اشعار نيما يوشيج…………………………………………………………. 312
كتابشناسي ………………………………………………………………………….. 321
واژه‌نامـه…………………………………………………………………………….. 329
كتابنامـه……………………………………………………………………………… 335
«به استاد فرزانه دکتر ابوالقاسم رادفر، که این قلم آغازین
پویه‌های خود را وامدار اوست
و
به دکتر پورنامداریان، که در فضای ابری خانۀ نیما فانوس راهم بود.»
مقدمه
چشمها را باید شست، جور دیگر باید دید
چترها را باید بست
زیر باران باید رفت
فکر را، خاطره را، زیر باران باید برد
جامعهشناسی ادبیات از شاخه‌های دانش جامعهشناسی است که بنیانها و کارکردهای اجتماعی ادبیات و رابطۀ میان جامعه و ادبیات و قوانین حاکم بر آن را تحلیل می‌کند. در بررسی یک اثر ادبی با نگاه جامعه‌شناختی، نیاز به یک تعامل دو سویه، بین دانشهای جامعهشناسی و ادبیات است. تحلیلهایی که در حوزۀ جامعهشناسی ادبیات صورت می‌گیرد، از نوع تحلیلهای دقیق و پیچیده و منطقی و چند عاملی است و با بررسی‌های ساده و عامیانه، میانه‌ای ندارد. وهر جا که به سادگی بگراید دچار ضعف و نقصان می‌شود. در کشور ما سابقۀ اینگونه تحلیلها، چندان ریشه‌دار نیست و اصولاً کمتر پژوهشی در این حوزه، به بررسی گستردۀ یک اثر ادبی پرداخته است.
شعر نیما، میراث‌خوار پرحادثه‌ترین مقاطع تاریخ کشور ماست و نیما با آن روح حسّاس شاعرانه‌اش، به شدت تحت تأثیر تحوّلات سیاسی و اجتماعی عصر خود قرار می‌گیرد و بسیاری از این مسایل را در شعرش انعکاس می‌دهد. او در سالهای آغازین به شیوۀ سنّتی یا نیمه سنّتی به بیان مسایل و مشکلات جامعه می‌پردازد و بعدها که شعر او مسیر تکوین و تکامل را می‌پیماید، با بکارگیری سبک سمبلیک اجتماعی، نمادگرایانه، مسایل اجتماع را در آیینۀ شعرش نشان می‌دهد و بازگوکنندۀ غمهای مردمی می‌شود که همواره در انتظار طلوع صبحی روشن به حیات خویش ادامه می‌دهند.
در بررسی‌های جامعه‌شناسانه سه مسیر پژوهش وجود دارد:
– مجموعه‌ای از بررسی‌های جامعه شناختی دربارۀ چاپ، پخش و خواندن به ویژه دریافت یا پذیرش آثار ادبی (روبر اسکارپیت در دانشگاه بوردو،و نیز هیپولیت تن و دواستال نماینده اینگونه پژوهشها هستند.)
– بررسی برخی از جنبه‌های جزیی متون ادبی در مقام نشانه‌ها و فرانمودهای آگاهی جمعی و دگرگونی‌های آن، ( لئولونتال استاد دانشگاه برکلی نماینده برجستۀ این گروه است.) مطالعۀ تغییر جهت تولید، به سوی مصرف از نمایش تبدیل توانایی حرفه‌ای به سوی عادات مصرفی و … کار اینهاست.
– یک اثر همانقدر پدیدۀ اجتماعی است که آفرینش فردی است. به عبارت دیگر آفرینش ادبی را آفرینش جمعی می‌داند (گلدمن و لوکاچ)، مطالعۀ ساختارهای ذهنی، ساختارهای زیبایی‌شناسانه و … در سطح تفسیر و تشریح، کار اینهاست.
نگارندۀ این سطور در گذر جامعه‌شناسانه از شعر نیما، کوشیده است تا از دریچه سوم، یعنی روش ساختگرای گلدمن به شعر این شاعر بنگرد. بنابراین فصول هفت‌گانه این پژوهش در واقع بر اساس نظریات بزرگان جامعهشناسی ادبیات پی ریزی شده است:
فصل اول: جامعهشناسی ادبیات
فصل دوم: نگاهی جامعه شناختی به زندگی نیما یوشیج
فصل سوم: اوضاع اجتماعی و سیاسی روزگار نیما
فصل چهارم: جامعهشناسی شعر نیما
فصل پنجم: جایگاه اجتماعی شعر نیما
فصل ششم: نگاهی گذرا به صور خیال در شعر نیما
فصل هفتم: تحلیل آماری اشعار نیما و نامه‌ها ی خانوادگی او
برای ورود به مباحث گوناگون این پژوهش توجه داشته باشید که:
– خواندن نوعی عمل هرمنوتیک است و در حوزۀ هرمنوتیک هر معنایی نسبی است. هیچ معنای یگانه‌ای وجود ندارد. بنابراین هر متن بر اساس خوانش‌های متفاوت معانی گوناگون می‌یابد. پژوهشی که پیش رو دارید، حاصل خوانش نگارنده، از شعر نیماست و هرگز تأویلهای به دست آمده، مطلق و عاری از عیب تلقی نمی شود. ژاک دریدا می‌گوید:«هر متن به تعداد فرامتنها، تفسیر دارد.» بنابراین رسالۀ حاضر تنها یکی از تفاسیر شعر نیماست که خود را به همه نظرات و انتقادات خوانندگانش محتاج می‌بیند و نقد این رساله، از سوی هر کس که باشد، خدمتی است برای انجام بهتر کارهای بعدی در این زمینه.
– تاریخهای میلادی و هجری قمری، در فصول این کتاب، با استفاده از فرمول هارتنر به تاریخ هجری خورشیدی تبدیل شده است.
– در پایان به حکم ادب بر خود لازم می‌دانم از تمام کسانی که در تدوین این پژوهش مرا یاری کرده‌اند به ویژه از راهنماییهای خردمندانۀ سرکار خانم دکتر مهین‌دخت فرّخ‌نیا و جناب آقای دکتر ابوالقاسم رادفر و نیز همکاریهای سرکار خانم زهرا ضیاءالدینی، خالصانه سپاسگزاری نمایم.
علی ضیاءالدینی
aliziairan@Gmail.com
پاییـز 85
دیدگاه‌ها
هنوز دیدگاهی ثبت نشده است.