فرهنگ اصطلاحات و مکتب های سیاسی

پرویز بابایی

فرهنگ حاضر ویژگی‌هایی دارد که شاید در آثاری مشابه کمتر یافت شود. در این فرهنگ افزون بر تبیین اصطلاحات، نهادها و مکتب‌های سیاسی، تلاش بر این بوده که آگاهی‌های لازمی نیز درباره‌ی فیلسوفان و نظریه‌پردازان علوم سیاسی و سیاستمداران ارائه گردد. الگوی فراهم‌آورنده در گزینش عناوین و مدخل‌ها، عمدتاً «فرهنگ علوم سیاسی آکسفورد»بوده که در حال حاضر یکی از مراجع اهل فن است، با تأکید بر این نکته که در شیوه‌ی کار ما تنها گزینش عناوین به پیروی از فرهنگ آکسفورد بوده و در توضیح و شرح مربوط به هر مدخل با تألیف و نیز ترجمه از مراجع و منابع دیگر، سعی کرده‌ایم به‌روزترین اطلاعات و آگاهی‌ها تا زمان انتشار این فرهنگ به دست داده شود.

 

695,000 تومان

جزئیات کتاب

وزن 1180 گرم
ابعاد 22 × 14 سانتیمتر
پدیدآورندگان

پرویز بابایی

نوع جلد

گالینگور

نوبت چاپ

دوم

قطع

رقعی

تعداد صفحه

895

سال چاپ

1401

موضوع

علوم سیاسی

تعداد مجلد

یک

وزن

1180

در آغاز کتاب فرهنگ اصطلاحات و مکتب های سیاسی می خوانیم :

نمایه‌ی مدخل‌ها

 

 

الف

ائتلاف                                                                              Coalition

ابرقدرت                                                                        Super Power

ابژکتیویسم (عینی‌گرایی)                                                       Objectivism

ابطال‌پذیری                                                                                           Falsifiability

ابن خلدون، عبدالرحمن ابوزید بن محمد                                                 Ibnkhaldun

ابن رشد                                                                                 Averroës Ibn Rushd

ابن سینا                                                                                                     Avicenna

اپوزیسیون                                                                                                Opposition

اپورتونیسم، فرصت‌جویی                                                                     Opportunism

اتحاد مقدس                                                                                        Saint alliance

اتحاد شوروی                                                                                       Soviet union

اتحاد گمرکی                                                                                   Customs Union

اتحادیه‌ی اروپای غربی                                                   Western European Union

اتحادیه‌ی تجارت آزاد اروپا                              European Free Trade Association

اتحادیه‌ی اروپا                                                                               European Union

اتحادیه‌ی پان امریکن                                                              Pan American Union

اتحادیه‌ی تجارت آزاد امریکای لاتین

Latin American Free trade Association (LAFTA)

اتحادیه‌ها‌ی کارگری                                                                               Trade Unions

اثبات‌گرایی                                                                                                 Positivism

اجتماع                                                                                                   Community

اجماع                                                                                                       Consensus

احزاب پروتستان                                                                             Protestant Parties

احزاب رادیکال                                                                                   Radical parties

احزاب سبز                               Green parties

احزاب سوسیالیست                                                                            Socialist Parties

احزاب لیبرال                                                                                       Liberal parties

احساس مسئولیت (پاسخگویی)                                                               Accountibility

اخوان‌المسلمین                                                                        Muslim Brotherhood

اراده‌ی عمومی                                                                                         General Will

اراده‌گرایی                                                                                              Voluntarism

ارتجاع                                                                                                   Reactionary

ارزش اضافی                                                                                        Surplus value

ارزش مبادله                                                                                     Exchange value

ارسطو                                                                                                           Aristotel

ازخودبیگانگی                                                                                             Alienation

اسپارت                                                                                                            Sparta

اسپارتاکوسی‌ها                                                                                           Spartacists

اسپنسر، هربرت                                                                               Spencer, Herbert

اسپینوزا، باروخ بندیکت                                                  Spinoza, Baruch Benedict

استاخانوویسم                                                                                      Stakhanovism

استالین‌گرایی                                                                                                Stalinism

استبداد                                                                                                      Despotism

استبداد شرقی                                                                              Oriental despotism

استثمار                                                                                                  Exploitation

استراتژی و تاکتیک                                                                     Strategy and Tactic

استعمار                                                                                                 Colonization

استعمارزدایی                                                                                     Decolonization

استعمار نو                                                                                    New Colonization

استیضاح                                                                    Interpellation or Impeament

اسمیت، آدام                                                                                        Smith, Adam

اشتراکی‌گرایی                                                             Collectivism

اشتراکی کردن                                                                                   Collectivization

اشتراوس، لئو                                                                                          Strauss, Leo

اشتیرنر، ماکس                                           Stirner, Max

اشمیت، کارل                                                                                      Schmidt, Carl

اصلاحیه‌ی نخست (متمم قانون اساسی آمریکا)

اصلاحیه‌ی پنجم

اصلاحیه‌ی دهم

اصلاحیه‌ی سیزدهم

اصلاحیه‌ی چهاردهم

اصلاحیه‌ی پانزدهم

اصلاحیه‌ی هفدهم

اصل تفاوت                                                                               Difference principle

اطاعت                                                                                                      Obedience

اعتصاب عمومی                                                                                   General Strike

اعلامیه‌ی استقلال                                                          Declaration of independece

اعلامیه‌ی جهانی حقوق بشر                       Universal declaration of Human Rights

اعلامیه‌ی بالفور                                                                           Balfour declaration

افکار عمومی                                                                                       Public opinion

اقتدارگرایی                                                               Authoritarinism

اقتصاد خرد                                                                                     Microeconomics

اقتصاد سیاسی                                                                              Political Economy

اقتصاد کلان                                                                                   Macroeconomics

اقتصاد کلاسیک                                                                         Classical economics

اقتصاد نئوکلاسیک                                                               Neoclassical economies

اقتصاد رفاه                                                                                   Welfare economy

اقتصادگرایی                                                                                            Economism

الاهیات رهایی‌بخش                                                                    Liberation theology

القاعده                                                                                                      Al – Qaida

اُلیگارشی                                                                                                    Oligarchie

امپراتوری                                                                                                        Empire

امپریالیسم                                                                                               Imperialism

امنیت دسته‌جمعی                                                                         Collective Security

امتیاز پارلمانی                                                                    Parliamentary priviledge

انباشت اولیه‌ی سرمایه                                 Primitive accumulation

آنارشیسم                                                                                                  Anarchism

آنارکو ـ سندیکالیسم                                                              Anarcho – syndicalism

انتخابات مقدماتی                                                                              Primary election

انتخابات مقدماتی آزاد                                                              Free primary election

انتفاضه                                        Intifaza

انجمن ملل آسیای جنوب شرقی                Association of Southeast Asian Nations

اگزیستانسیالیسم                                                                                 Exsistantialism

آگاهی طبقاتی                                                                             Class consciouness

انزواگرایی                                                                                              Isolationism

انسان‌شناسی                                                                                         Anthropology

انسان‌شناسی‌گرایی                                                                             Anthropologism

انقلاب                                                                                                     Revolution

انقلاب آمریکا                                                                           America Revolution

انقلاب انگلستان                                                     England Revolution

انقلاب چین                                                             China Revolution

انقلال دائمی                                                                           Permanent revolution

انقلاب روسیه (1917)                                                                   Russian Revlution

انقلاب 1991 روسیه یا فروپاشی شوروی

انقلاب سبز                                                          Green Revolution

انقلاب صنعتی                                                                         Industrial Revolution

انقلاب فرانسه                                                                              French Revolution

انقلاب فرهنگی (در چین)                                                            Cultural Revolution

انقلاب مخملی                                                                              Velvet Revolution

انقلاب مداوم                                                                         Continuous revolution

انکیزیسیون                                                                                                Inquisition

انگلس، فریدریش                                                       Engels, Friedrich

اوپک (سازمان کشورهای صادرکننده‌ی نفت)

OPEC (Organiztion petrolum Exporting Countris)

اوکامی، ویلیام                                                                          William of Okamy

اورول، جرج                                                                                   Orwell, George

اومانیسم                                                                                                  Humanism

ایده‌آلیسم                                                                                                    Idealism

ایدئولوژی                                                                                                   Ideology

 

آ

آپارات (دستگاه)                                                                                             Aparat

آپارتاید                                                                                                     Apartheid

آپولیتیسم                                                                                                   Apolitism

آدامز، جان                                                                                            Adams, John

آدنائر، کنراد                                                                                Adenauer, Konrad

آدورنو، تئودور، دبلیو                                                                Aderno, Theodor, w

آرامش‌خواهی مطلق                                                                                        Pacifism

آرمان                                                                                                        Ideal, The

آرمان‌گرا                                                                                                          Idealist

آرمانشهرگرایی                                                                                          Utopianism

آرنت، هانّا                                                                                      Arendt, Hannah

آریستوکراسی                                                                                            Aristocracy

آریستوکراسی کارگری                                                                     Laber Aristocracy

آزادی                                                                                           Liberty, Freedom

آزادی‌خواهی                                                                                              Liberalism

آزادی بیان                                                                            Freedom of expression

آزادی تشکل                                                                       Freedom of association

آزادی کسب و کار                                                                  Laissez faire freedom

آزادی مذهب                                                                              Freedom of religion

آزادی‌های مدنی                                                                                   +Civil liberties

آژانس بین‌المللی انرژی                                     International Energy Agency (IEA)

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی      International Atomic Energy Agency (IAEA)

آژانس یهود                                                               Jewish Agency

آژیتاسیون                                                                                                     Agitation

آسه‌آن                                                                                   ASEAN

آکوئیناس، تامس قدیس                                                          Aquimas, St. Thomas

آگوستین قدیس                                                                                      Augustin, St.

آلتوسر، لویی                                                                                   Althusser, Louis

آلنده، گوستر سالوادور                                                     Alende Gosster, Salvador

آندیویدوآلیسم (فردمحوری)                                                                    Individualism

آون، رابرت                                                                                       Owen, Robert

 

ب

بابوف‌گرایی                                                      Bebeuf Francois Emile

بازار                                                                                   Market

بازار مشترک (یا جامعه‌ی اقتصادی اروپا)                              Common market

بازار مشترک آمریکای مرکزی       Central American Common Market (cacm)

باکونین، میخائیل                                                        Bakunin Mikhail

بالکانیزه شدن                                                                Balkanization

بانک جهانی (بانک بین‌المللی عمران و توسعه)

world bank (international bank forereconstration and development)

بایکوت                                                                              Boycott

ببرهای تامیل                                                                    Tamil tigers

بت‌واره‌گی کالا                                                    Commodity fetishism

بحران سوئز                                                                      Suez Crisis

بحران موشکی کوبا                                                  Cuban missile crisis

بُدن، ژان                                                                       Jean, Bodim

برابری                                                                               Equality

برادری (اخوت)                                                                   Fraternity

برایس، جیمز                                                                 Bryce, Jamse

برآیندگرایی                                                             Consequentialism

برده‌داری                                                                              Slavery

برنامه‌ی مارشال                                                              Marshal Plan

بعث‌گرایی                                                                         Baathism

بکاریا، سزار                                                               Becaria Cesare

بلانکی، لویی آگوست                                                Blanki Lois Agust

بلانکیسم                                                                           Blankism

بلشویسم (اکثریت)                                                              Bolshivism

بهبودخواهی = اصلاح‌طلبی                                                     Reformism

بلیک، دونکن                                                             Blacke, Duncan

بناپارتیسم                                                                      Benaparitsm

بنتام، جرمی                                                                Jermy,Bentam

بنتلی، الف. ف.                                                                Bentley, A.F

برلین، ایزایا                                                                  Berlim Isaiah

برنشتاین، ادوارد                                                        Bernstin, Edvard

بنلوکس                                                                              Benelux

بنیادگرایی اسلامی                                             Islamic Fundamentalism

بوخارین، نیکولا، ایوانویچ                             Bukharin Nikolay Ivanovich

بورژوازی                                                                       Bourgeoisie

بورک، ادموند                                                             Burke Edmund

بوروکراسی                                                                    Bureaucracy

بهار پراگ                                                                     Prague Spring

بی‌طرف‌گرایی                                                                    Neutralism

بی‌طرفی                                                      Naturality

بیگانه‌ترسی                                                                     Xenophobia

 

پ

پارسونز، تالکوت                                                         Parsons, Talcot

پارلمان                                                                           Parliament

پارلمان اروپایی                                European Parliament

پارلمان دومجلسی                                                        Bi parlemanism

پاسکال، بلیز                                                                  Paskal Blaise

پاسیفیسم                                                      Pacifism

پان                                                                                         Pan

پان‌اسلامیسم                                                                  Pan Islamism

پان اسلاویسم                                                                 Pan Eslavism

پان آفریقایی‌گرایی                                                         Pan Africanism

پان آمریکانیسم                                                          Pan Americanism

پان ژرمنیسم                                                               Pan Germanism

پان عربیسم                                                                    Pan Arabism

پانچاشیلا، پنج اصل                                     Panchacila

پدرسالاری                                                                        Patriarchy

پدیدارشناسی                                                             Phenomenology

پرایس، ریچارد                                                               Price Richard

پرده‌ی آهنین                                                                   Iron Curtain

پرده‌ی جهل                                                              Veif Alignorence

پروسترویکا = بازسازی                                                         Perestroika

پرولتاریا                                                                           Proletariat

پرون(گرایی)                                                                     Peron(ism)

پساساختارگرایی                                                       Post-Structuralism

پست‌مدرنیسم                                                            Post-Modernism

پلخانف، گیورگی                                                    Plekhanov, Georgy

پلنگ‌های سیاه                                                              Black Panthers

پناه‌جو                                                                                Refugee

پنتاگون                                                                             Pentagon

پنج اصل (پانکاسیلا)                                                              Pancasila

پنج اصل (پانشیل)                                                                Panscheel

پوپولیسم                                                                           Populism

پوپر، کارل                                                Poper, karl

پوژادیسم                                                                         Poujadism

پولانزاس، نیکوس                                                     Poulantzas, Nicos

پول‌گرایی                                                                       Monetarism

پیمان آنزوس                                                                    Anzus Pact

پیمان بالکان                                                                    Balkan Pact

پیمان بغداد                                                                  Baghdad, Pact

پیمان بی‌طرفی                                                           Neutrality Treaty

پیمان رم                                                                      Rome, Treaty

پیمان دونکرت                                                             Dunkirt Treaty

پیمان ریو                                                                         Rio Treaty

پیمان ضد کمینترن                                          Anti-Comintern, Treaty of

پیمان ماستریخت                                                      Masstricht, Treaty

پیمان ورسای                                                        Versailles, Treaty of

پیمان ورشو                                                                   Warsaw Pact

پین، تامس                                                                  Paine, Thomas

پیوستگی زیست‌بوم‌شناختی                Ecological Association

 

ت

تاچریسم                                                                       Thatcherism

تاریخی‌گری                                                                        Hisorisim

تاونی، آر. اچ.                                                                R.H,Tawney

تبعیض                                                                      Discriminatian

تبعیض معکوس                                                 Positive Discrimination

تبلیغات                                                                         Propaganda

تجارت آزاد                                                                      Free Trade

تجدیدنظرطلبی                                                                 Revisionism

تحرک اجتماعی                                                            Social Mobility

تحقیق نظرسنجی                                                        Survay Research

تجاوز                                                                             Aggression

تحت‌الحمایگی                                                                 Protectorate

تروتسکیسم                                                                       Trotskism

ترجیح امپراتوری                                                     Imperial Preference

تروریسم                                                                           Terrorism

تساهل و تسامح                                                                  Toleration

تعادل قدرت یا موازنه‌ی قوا                       Balance of power

تعادل                                                                          Equillberium

تعدیل ساختاری                                                  Structural Adjustment

تعهد                                                                               Obligation

تفکر سیاسی چین                                           Chinese Political Thought

تفکر سیاسی یونان                                             Greek Political Thought

تفکیک قوا                                                          Separation of powers

تفویض قدرت                                                                   Devolution

تسهیم درآمد                                                              Revenue sharing

تقسیم کار                                                              Division of labour

تکامل، نظریه‌ی                                                         Evolution Theory

تکثیر سلاح‌های هسته‌یی                                          Nuclear Proliferation

تلافی بزرگ                                                            Masive retaliation

تئوکراسی ! حکومت الاهی

تکنوکراسی                                                                    Technocracy

توسیدید                                                                         Thucydides

تمامیت‌خواهی، توتالیتاریسم                                              Totalitarianism

تناقض = تضاد                                                               Contradiction

تنش‌زدایی                                                                            Détente

توافق اجرایی                                                       Executive agreement

توده‌ها                                                                                 Masses

تورگوت، الف، آر، جی                                                      A. R. Trugot

تورم‌زدایی                                                                        Defelation

توری‌گرایی                                                                          Toryism

توسعه                                                                         Development

تولستوی، لو نیکلایوویچ                               Tolestoy Lev Nickolayeviich

توکویل، آلکسی دو                                                Tocqueill, Alexis de

تولید ناخالص داخلی                                 Gross Domestic Product (GDP)

تولید ناخالص ملی                                       Gross Natinal Product (GNP)

تیتوئیسم                                                                              Titoism

تیلوریسم                                                                          Taylorism

تیرانی                                                                                Tyranny

 

ج

جامعه                                                                                 Society

جامعه‌ی اقتصادی اروپا                                           European community

جامعه‌شناسی سیاسی                                                  Political sociology

جامعه‌ی توده‌یی                                                                                   Mass society

جامعه‌شناسی و سیاست                                          Sociology and politics

جامعه‌ی مدنی                                                                 Civil Society

جامعه‌ی مشترک‌المنافع کشورهای مستقل

Commonwealth of Independent States (CIS)

جامعه‌ی اروپایی                                                  European community

جامعه‌ی اقتصادی آفریقای شرقی               East African Economy community

جامعه‌ی انرژی اتمی اروپا                  European Atomic Energy Community

جامعه‌ی دفاعی اروپا                                 European Defence Community

جامعه‌ی زغال سنگ و فولاد اروپا          European Coal and Steel Community

جامعه‌ی مشترک‌المنافع (بریتانیا)         Common Wealth Community (British)

جامعه‌ی عرب                                                                  Arab Leage

جامعه‌ی فرانسه                                                      Frcnch Community

جامعه‌ی ملل                                                            Leage of Natioms

جبهه‌ی خلق                                                                  Popular Front

جبهه‌ی متحد                                                                  United Front

جداسازی                                                                      Segregatiom

فابین                                                                                   Fabian

جرج، هنری                                                                 Henry, George

جفرسون، تامس                                                        Jefferson, Tomas

جمهوری‌های پنجگانه فرانسه                                       Republics in france

جمهوری خودمختار                                              Autonomous republic

جمهوری وایمار                                                          Weimar republic

جناح چپ                                                                         Left Wing

جناح راست                                                                     Right Wing

جناح، محمدعلی                                                                Jinah, M.A

جنایت جنگی                                                                     War crime

جنبش تعاونی                                                  Co-operatine movement

جنبش آزادی زنان                                                  Women’s movement

جنبش پان آفریقایی برای آزادی شرق مرکز و جنوب آفریقا

Pan African Freedom Movement for east, central and touthern Africa

جنبش حق رأی به زنان                                  Women’s sullrage Movment

جنبش آزادی‌بخش                                                Liberation Movement

جنبش کارگری                                                        Labour movement

جنبش‌های اجتماعی                                                  Social Movements

جنبش‌های اجتماعی جدید                                     New social movements

جنبش‌های مقاومت                                              Resistance movements

جنسیت                                                                               Sexism

جنسیت و سیاست                                                    Gender and politics

جنگ                                                                                      War

جنگ افغانستان و شوروی                                             Afghanestan War

جنگ افغانستان و آمریکا                                  Afghanestan War And USA

جنگ چریکی                                                           Guerrilla warfare

جنگ سرد                                                                          Cold war

جنگ عادلانه                                                                        Just War

جنگ کره                                                                       Korean War

جنگ ویتنام                                                                   Vietnam War

جهان سوم                                                                      Third World

جهانی شدن یا جهانی‌سازی                                                 Globalization

جهش بزرگ به جلو                                                 Great Leap forward

 

چ

چارتیسم                                                                            Chartism

چپ و راست                                                               Left and Right

چپ و راست جدید                                                 New Left and Right

چندجانبه‌گرایی                                                              Multilatration

چندسالاری (پولیارکی)                                                          Poliyarchy

 

ح

حاکمیت                                                                        Sovereignty

حاکمیت پارلمانی                                               Parliament Sovereignty

حدّ نصاب                                                                            quorum

حزب جمهوری‌خواه (امریکا)                                          Republican party

حزب دموکرات امریکا                                   American Democratic Party

حزب سوسیال دمکرات (آلمان)                                                         SPD

حزب کارگر (بریتانیا)                                                                           Labour Party

حزب کمونیست                                                        Communist party

حزب کنگره (هندوستان)                                                  Congress Party

حزب لیبرال (بریتانیا)                                                         Liberal party

حزب محافظه‌کار (بریتانیا)                                           Conservative party

حق الاهی پادشاهان                                                 Devine Rights Kings

حق رأی                                                            Franchise or suffrage

حق تعیین سرنوشت                                                 Self- determination

حقوق                                                                                  Rights

حقوق ایالات (امریکا)                                                        States Rights

حقوق بشر                                                                  Human Rights

حقوق بین‌الملل                                                        International Law

حقوق طبیعی                                                                Natural Rights

حقوق مدنی                                                                    Civil Rights

حکومت                                                                       Government

حکومت الاهی                                                                   Theocracy

حکومت سلطنتی مشروطه                                  Constitutional Goverment

حکومت مطلقه                                                                    Abslutism

حکومت نظامی                                                                Martial Law

حکومت نمایندگی                                        Representative Government

 

خ

خرده بورژوازی                                                          Petit bourgeoisie

خروشچف، نیکیتا سرگئی‌ویچ                       Khurshchev, Nikita Sergeyvich

خلع سلاح (یا کنترل تسلیحات)                                            Disarmament

خمر سرخ                                                                  Khemer Rouge

خودگردانی                                                                       Autonomy

خودکفایی                                                                           Autarky

خودمختاری                                                           Self determination

د

دادرسی‌های نورمبرگ                                                  Normeberg Trials

داروین، چارلز رابرت                                         Darwin, Charles Robert

داروین‌‌گرایی اجتماعی                                                 Social Darwinism

دانته، آلیگیری                                                              Dante Alighieri

دخالت                                                                         Intervention

دریابندان یا محاصره‌ی دریایی                                                     Blockad

دست پنهان                                                                  Invisible hand

دفتر بازرسی فدرال (اف. بی. آی.)       F.B.I. (Federal Bureau of Investigation)

دفتر سیاسی (پولیت بورو)                                                       Politburo

دکترین آیزنهاور                                                   Eisenhlower Doctrine

دکترین ترومن                                                           Tromen Doctrine

دکترین مونروئه                                                          Monroe Doctrine

دگماتیسم، جزم‌گرایی                                                          Dogmatism

دماگوژی، و دماگوژیسم                                     Demagogie, Demagogism

دموکراسی                                                                       Democracy

دموکراسی آتنی                                                     Athenian democracy

دموکراسی توده‌یی                                                   Peoples democracy

دموکراسی مستقیم                                                     Direct democracy

دموکراسی مسیحی                                                 Democracy Christian

دموکراسی صنعتی                                                 Industrial democracy

دورکهایم، امیل                                                          Durkheim, Emile

دوگل، شارل                                                             Charles, Degaul

دولت                                                                                     state

دولت بهبودبخش                                                            Wellfare state

دولت صنفی                                                                Corporae state

دولت ـ شهر                                                                    City – state

دولت ـ ملت                                                                 Nation – State

دولت‌های جایگزین                                                    Succession states

دومینیون                                                                           Dominion

دیپلوماسی                                                                       Diplomacy

دیده‌رو، دنی                                                                 Diderot denis

دیکتاتوری                                                                      Dictatorship

دیکتاتوری بورژوایی                                       Dictatorship of Bougeoisie

دیکتاتوری پرولتاریا                                         Dictatorship of proletariat

دیوار برلین                                                                      Berlin Wall

دیوان اروپایی حقوق بشر                         European Court of Human Rights

دیوان اروپایی عدالت                                        European Court of Justice

دیوان دادگستری بین‌المللی                                 International Court Justice

دیوان عالی                                                                 Supreme Court

 

ر

رئالیسم سوسیالیستی                                                     Socialist realism

رئیس پارلمان                                                                        Speaker

رئیس‌جمهور                                                                       President

رئیس حکومت                                                     Head of government

رئیس خزانه‌داری                                         Chancellor of the exchequer

رئیس کشور                                                                  Head of state

رئیس مجلس اعیان                                                         Lord Chncellor

رادیکالیسم                                                                       Radicalism

راسل، برتراند                                                             Rusel, Bertrand

راسیسم یا نژادپرستی                                                                 Racism

راه درخشان                                                                  Shiming path

رایش                                                                                    Reish

رایشتاک                                                                             Reichtag

رسانه‌های فراگیر                                                               Mass media

رفتارگرایی                                                                   Behaviourism

رفراندوم                                                                       Referendum

روابط بین‌الملل                                                   International relations

روابط تولید                                                     Relations of production

روبسپیر، ماکسیمیلیان                                          Robespear, Maximilian

رواداری                                                                           Tolerance

روبنا یا روساخت                                                           Superstructure

روسو، ژان ژاک                                               Rousseau, Jean, Jacques

روش‌شناسی                                                                  Methodology

روشنفکران                                                                       Intelectual

روشنگری، آمریکایی                                            Enlightment, American

روشنگری، فرانسوی                                                Enlightment, French

روشنگری اسکاتلندی                                              Enlightment, scottish

روکان، اشتین                                                                 Rokan, Stein

رومانتی‌سیسم                                                                 Romanticism

رویه‌ی قضایی                                                                 Jurisprudens

ریچاردسون، ل. ف.                                                     Richardsun, L.F.

ریکر، دبلیو. اچ.                                                               Riker, W.H.

 

ز

زبان                                                                                Language

زیربنا                                                                                     Base

زیست‌بوم‌شناختی                                                                    Ecology

زیست‌شناسی اجتماعی                                                       Sociobiology

زیگفرید، آندره                                                          Siegfried, Andre

زیمل، جرج                                                               Simmel, George

 

ژ

ژئوپولیتیک                                                                       Geopolitics

ژاکوبن‌گرایی                                                                    Jacobinism

ژاکوبیت‌گرایی                                                                       Jacobits

ژیروندن‌ها                                                                         Girondins

س

ساتیاگراها                                                                        Satiagraha

ساختارگرایی                                                                  Structuralism

سارتر، ژان پل                                                          Sartre, Jean-Paul

سازمان آزادی‌بخش فلسطین (ساف)       Palestin liberation Organization (PLO)

سازمان بین‌المللی آوارگان             International Refugee Organization (IRO)

سازمان بین‌المللی کار                      International Organization Laber (IOL)

سازمان پیمان آتلانتیک شمالی ! ناتو

سازمان پیمان آسیای جنوب شرقی ! آسه‌آن

سازمان پیمان بروکسل                                     Brussel treaty organization

سازمان پیمان مرکزی ! سنتو

سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد ! یونسکو

سازمان تجارت جهانی                          World Trade Organization (W.T.O)

سازمان بهداشت جهانی                         World Health Organization (WHO)

سازمان خواربار و کشاورزی                   Food and Agricultural Organization

سازمان‌ دولت‌های آمریکای مرکزی     Organization of Central American States

سازمان‌ دولت‌های آمریکایی               Organization of America States (OAS)

سازمان کشورهای صادرکننده‌ی نفت (اوپک)

Organization of Petroleum Exporting Countries

سازمان ملل متحد                                                          United Nations

سازمان وحدت آفریقا                                 Organiziation of African Unity

سازمان همکاری اقتصادی اروپا

Organization for European Economic, Cooportion (OEEC)

سازمان همکاری اقتصادی و توسعه

Organization for Economic Cooporation and Development (OECD)

سانترالیسم دموکراتیک                                          Democratic Centralism

ساندی‌نیسم                                    Sandinista National Liberation Front

سانسور                                                                                Censor

سرپرستی بر سرزمین‌ها                                          Trusteeship Territories

سرمایه‌داری یا کاپیتالیسم                                                        Capitalism

ستون پنجم                                                                    Fifth column

سقراط                                                                               Socrates

سن                                                                                         age

سنتو (سازمان پیمان مرکزی)               Central Treaty Organization (CENTO)

سندیکالیسم                                                                    Syndicalism

سندیکالیسم آنارشیستی                                          Anarcho – Syndicalism

سن ـ سیمون، کلود ـ هانری       Saint – Simon. Claude – Henri de Rouvroy

سوارز، فرانسیس                                                            Suares francis

سوسور، فردینان دو                                                        Sorel, Georges

سوسیال امپریالیسم                                                  Social – imperialism

سوسیالیسم                                                                         Socialism

سوسیالیسم بازار                                                         Market socialism

سوسیالیسم بین‌الملل                                             International socialism

سوسیالیسم خیال‌گرا                                                   Utopean socialism

سوسیالیسم در یک کشور                                    Socialism in one country

سوسیال دمکراسی                                                     Social Democracy

سوسیالیسم دمکراتیک                                             Democratic socialism

سوسیالیسم صنفی                                                         Guild socialism

سوسیالیسم علمی                                                   Socialism, Scientific

سوسیالیسیم مسیحی                                                  Christian socialism

سوفسطاییان                                                                         Sophists

سومبارت، ورنر                                                          Sombart, werner

سون‌یات سن                                                                    Sunyat sen

سوویت                                                                                 Soviet

سیا (آژانس اطلاعات مرکزی)                 CIA (Central Intelligenece Agency)

سیاست                                                                                Politics

سیاست درهای باز                                                     Open doors policy

سیتو                            South – East Asia Treaty Organization (SEATO)

سیجویک، هنری                                                         Sidguich, Henry

سیسرو، مارکوس تولیوس                                      Cicero, Marcus Tollius

 

ش

شاو، جرج برنارد                                                Shwo, George Bernard

شخصیت اقتدارگرا                                           Authoritarian Personality

شخصیت فرهمند                                                  Charisma Personality

شرق‌شناسی                                                                     Orientalism

شرکت یا کورپوریشن                                                         Corporation

شرکت مالی بین‌المللی                           International Finance Corporation

شرکت‌های چندملیتی                                       Multinational Corporation

شمال و جنوب                                                           North and south

شمشیر داموکلس                                                       Sowrde Damocles

شناسایی دولت‌ها                                                  Recognition of States

شورای اروپایی                                                          European council

شورای اقتصادی و اجتماعی ملل متحد          Economic and Social Council U.N

شورای امنیت                                                            Security Council

شورای شمال                                                               Nordic Council

شورای همیاری اقتصادی Council for Mutual Economic Assistanc (Comecon)

شورای همکاری خلیج (فارس)                  Gulf Co-operation Council (GCC)

شومپیتر، ژوزف، آ                                               Schumpeter, Joseph. A

شهر یا پولیس                                                                            Polis

شهروندی                                                                        Citizenship

شیء‌شدگی یا بت‌وارگی                                                         reification

شووینیسم                                                                        Showinism

شیوه‌ی تولید آسیایی                                      Asiatic Mode of Production

 

ص

صلح سبز                                                                       Greenpeace

صندوق بین‌المللی پول                                  International Monetary Fund

صندوق بین‌المللی اضطراری ملل متحد برای کودکان

International Fund for Children

صهیونیسم                                                                            zionism

 

ط

طبقه                                                                                      class

طبقه‌ی دهقان و طبقه‌ی زمین‌داران                         peasantry and land owners

طبقه‌ی متوسط                                                                 Middel class

طرح بازسازی اروپا                                      European Recovery Program

 

ع

عدالت                                                                                  Justice

عدالت اجتماعی                                                              Social Justice

عدالت توزیعی                                                      Distribuotion Justice

عدم تعهد                                                                 Non – alignment

عدم خشونت                                                               Non – violcnce

عفو عمومی                                                                         Amnesty

علم سیاست                                                               Political science

عوام‌فریبی ! دماگوژی

 

غ

غرب                                                                                     West

غیردینی شدن دولت                                                         Secularisation

 

ف

فئودالیسم                                                                         Fcudalism

فابین‌گرایی                                                                        Fabianism

فاشیسم                                                                              Fashism

فالانژ و فالانژیست‌ها                                                                Falange

فانون، فرانتس                                                                Fanon, Frantz

فایده‌گرایی                                                                    Utilitariansim

فایده‌گرایی قانونمند                                                   Rule utilitarianism

فاینر، اس. ای.                                                                   Finer, S. E

فدراسیون                                                                         Federation

فدراسیون جهانی اتحادیه‌های کارگری              World Trade Unions Federaton

فدرالیسم                                                                         Federalism

فراماسونری                                                                  Freemasonary

فراماسون !  فراماسونری

فراموشخانه ! فراماسونری

فردمحوری ! اندیویدوآلیسم

فرصت‌جویی ! پورتونیسم

فضای حیاتی                                             Lebensraum or (living-space)

فرانکلین، بنجامین                                                   Frncklin, Benjamin

فرانکو (گرایی)                                                                Franco (ism)

فرویدگرایی                                                                        Freudism

فرهنگ                                                                                Culture

فرهنگ سیاسی                                                            Political culture

فلسفه‌ی سیاسی                                                      Political philosophy

فوئرباخ، لودویگ اندریاس                              Feuerbach, Ludwig Andrias

فوردگرایی                                                                           Fordism

فوریه، شارل                                          Fourier, francis marie – charles

فوکو، میشل                                                             Foucault, Michel

فیزیکالیسم                                                                      Physicalism

فیزیوکرات‌ها                                                                   Phiysiucrats

فمینیسم                                                                                                     Feminism

 

ق

قانون                                                                                      Law

قانون آهنین‌مزدها                                                       Iron law of wages

قانون اساسی                                                                   Constitution

قانون رومی                                                                      Roman law

قانون طبیعی                                                                     Natural law

قانون موضوعه                                                                 Positive law

قانون واحد اروپایی                                                 Single European law

قانون وست‌مینستر                                                   Statute westminister

قدرت                                                                                   power

قدرت اجتماع                                                         Community power

قدرت سیاه                                                                     Black power

قدرت‌های (یا دولت‌های) کازابلانکا                      Casablanca powers (states)

قدرت‌های (یا دولت‌های) مونروویا                         Monrouia powers (states)

قرارداد اجتماعی                                                           Social contract

قرارداد 1907 روس و انگلیس

قرارداد 1915 روسیه و انگلیس

قرارداد 1919 انگلیس با حکومت وثوق‌الدوله

قرارداد 1921 ایران و شوروی

قشربندی اجتماعی                                                  Social Stratification

قرارداد منع آزمایش‌های هسته‌یی                             Nuclear Test-Ban Treaty

قرارداد منع گسترش سلاح‌های هسته‌یی                   Non – Proliferation Treaty

قراردادهای رم                                                               Rome Treaties

قوم‌مداری                                                                           Ethnicity

قیاس ارگانیک                                                            Organic analogy

قیاس داخلی                                                           Domestic analogy

ک

کاتوتسکی، کارل                                                            Kautsky, karl

کاپیتالیسم، سرمایه‌داری                                                          Capitalism

کاپیتولاسیون                                                                    capitulation

کاخ سفید                                                                     White House

کارکردگرایی یا فونکسیونالیسم                                             Functionalism

کارکردگرایی ساختاری                                        Structural Functionalism

کارلایل، تامس                                                          Carlyle, Thomas

کارناپ، رودلف                                                           Carnap, rodolf

کاست                                                                                     Cast

کاستروئیسم                                                                       Castroism

کاسیرر، ارنست                                                           Cassirer, Ernest

کالون، ژان                                                                     Calvin, Jean

کالهون، جان                                                                Calhoun, John

کامپانللا، توماسو                                               Campanella, Tommaso

کامو، آلبر                                                                   Camus, Albert

کانت، امانوئل                                                            Kant, Immanuel

کثرت‌گرایی                                                                                                Pluralism

کرازلند، سی. آ. آر.                                                      Crosland C.A.R.

کرامول، الپور ! انقلاب انگلیس

کرملین یا کاخ کرملین                                                               Kremlin

کروپتکین، پیتر                                                           Kropotkin, Peter

کشتار عمومی یا قوم‌کشی                                                         Genocide

کشور تحت‌الحمایه                                                         Protected state

کشورهای غیرمتعهد                                               Non-alignment States

کا. گ. ب. (کمیته‌ی امنیت دولتی در شوروی)                                      K.G.B.

کلیسا و دولت                                                           Church and State

کلیسای رسمی                                                       Established Church

کمال آتاتورک، آرمان‌های                                                        Kemalism

کمک مارشال                                                                   Marshal Aid

کمون                                                                             Commune

کمونیسم                                                                       communism

کمونیسم اروپایی                                                      Euro Communism

کمونیسم آغازین                                                 Primitive communism

کمیته                                                                               Commity

کمیته‌ی پارلمانی سیاهان                                 Black Palrliement Commity

کمیته‌ی مرکزی                                                         Central Commity

کمیسیون اروپا                                                   European Commission

کمیسیون اروپایی حقوق بشر

کمیسیون اقتصادی اروپا                                    South Pacific Commission

کمیسیون اقیانوس آرام جنوبی                             South Pacific Commission

کناره‌گیری یا انزواجویی                                                       isolationism

کنت، آگوست                                                                 Conte Agust

کنترل تسلیحات

کنسرواتیو ! محافظه‌کار

کنترل کارگری                                                                                  Worker control

کنفدراسیون                                                                 Confederation

کنفدراسیون بین‌المللی اتحادیه‌های کارگری آزاد

International Conferation Feedom Trede union

کنفرانس امنیت و همکاری در اروپا

Conference on Security and Co-operation in Europa

کنفرانس باندونگ                                                  Bandung conference

کنفرانس بلگراد                                                     Belgrad Conference

کنفرانس بوگوتا                                                      Bogota Conference

کنفرانس تهران                                                        Conference Tehran

کنفرانس دومبارتن اوکس                               Dombarton oaks Conference

کنفرانس‌های سان‌فرانسیسکو                               San fransisco Conferences

کنفرانس هلسینکی                                                 Helsinky Conference

کنفرانس یالتا                                                             Yalta conference

کنگره‌ی آمریکا                                                              Congress (US)

کنگره‌ی پان آفریقایی                              PAC (Pan – Africanist Congress)

کنگره‌ی ملی آفریقا                                         African National Congress

کنگره‌ی نمایندگان مردم (روسیه)          Congress of Peoples Deputies (Russia)

کنوانسیون اروپایی حفظ حقوق بشر

European convenetion for protection of human rights and …

کواکرها                                                                              Quakers

کودتا                                                                             Coupd’etat

کولونی ! مستعمره

کولونیالیسم ! استعمار

کومکون

کومینترن                                                                          Comintern

کمینفورم                                                                         Coninform

کورپراتیسم                                                                    Coorpratism

کوسا، نیکلاس                                                              Cusa nicholas

کولاک                                                                                  Kulak

کول، جی، دی، اچ                                                           Cole, G.D.H

کولریج، ساموئل تایلور                                     Coleridge, Samuel taylor

کوندورسه، ژان آنتوان                                      Condorcet, Jean, Antoine

کیبوتز                                                                                  Kibutz

کی‌یرکه‌گار، سورن                                                    Kierkegard, soren

کینز، جان مینارد                                                 John meynard Keynes

کینگ، مارتین لوتر                                                   King, martin luther

 

گ

گات (توافق عمومی درباره‌ی تعرفه‌ها و تجارت)

G.A.T.T (General Agreement on Tariffs and Trade)

گالوپ، جرج                                                             Gallupe, George

گاندی، مهندس کرامچند                                             Gandi, Mohandas

گرامشی، آنتونیو                                                        Gramsci Antunio

گرمایش جهانی                                                           Global Warning

گروسیوس، هوگو                                                          Grotius, Hogo

گروه فشار                                                                   Pressur Group

گروه نظامی حاکم (خونتا)                                                              Junta

گروه 7 / گروه 8 کشور صنعتی                                                     G7 / G8

گزارش برانت (گزارش اول در 1980 و گزارش دوم در 1983)         Brandt reports

گزارش بوه‌ریج                                                         Beveridge Report

گفت‌وگوهای محدود کردن جنگ‌افزارهای راهبردی (سالت)

Srtategic Arms Limitation Talks (SALI)

گفت‌وگوهای کاهش جنگ‌افزارهای راهبردی (استارت)

Strategic Arms Reduction Talks (start)

گلاسنوست                                                                         Glasnost

گلدمن، اما                                                                 Goldman, Ema

گلیسم                                                                                Gaulism

گوارا، ارنستو «چه»                                            Guevara, Ernestio (che)

گودوین، ویلیام                                                          Godwin, Wiliam

گولاک                                                                                  Gulag

گیوتین                                                                             Guillotine

 

ل

لاسکی، هارولد                                                              Laski, Harold

لاسال، فردینان                                                           Lasal, ferdinand

لاک، جان                                                                        Lock, Jean

لایبنیتس، گوتفرید ویلهلم                                  Leibnitz, Gutfrid Wilhelm

لابیگری                                                                            Lobbying

لایحه                                                                                       Bill

لایحه‌ی حقوق                                                                  Bill of right

لایه‌ی اوزون                                                                  Ozone Layer

لنینیسم                                                                              Leninism

لوتر، مارتین                                                                Luther, Martin

لوه‌لرها یا برابری‌خواهان ! انقلاب انگلیس

لوکاچ، گئورک                                                           Lukach, George

لوکزامبورگ، رُزا                                                      Luxemburg, Roza

لیبرالیسم یا آزادی‌خواهی                                                        Liberalism

لینکلن، آبراهام                                                        Lincoln, Abraham

 

م

مائوتسه تونگ                                                                 Mau zedong

ماتریالیسم تاریخی                                               Historical Materialism

ماتریالیسم دیالکتیکی                                            Dialectical materialism

مارسیلیوس پادوآ                                                    Marsilius of Padua

مارکس، کارل                                                                   Marx, Karl

مارکسیسم                                                                          Marxism

مارکسیسم ـ لنینیسم                                                 Marxim – Lenimism

مارکوزه، هربرت                                                       Marcuse, Herbert

مافیا                                                                                    Mafia

ماکیاولّی، نیکولو                                                   Machiavelli, Niccolo

مالتوس، تامس رابرت                                       Malthus, Thomas Robert

مالکم ایکس                                                                    Malcolm X

مالکیت                                                                              Property

مالیات‌بندی مترقی                                                  Progressive taxation

مانهایم، کارل                                                              Manheim, Karl

مایستر، ژوزف دو                                                     Maistre, Josech de

مجتمع نظامی ـ صنعتی                                Military – Industrial Complex

مأمور عالی ملل متحد برای آوراگان

United Nation High Commissioner for Refugees

مبارزه برای خلع سلاح هسته‌یی              Campaign for Nuclear Disarmament

مجمع عمومی                                                           General Assmbly

مجالس دوم                                                             Second chambers

مجلس سنا                                                                              Senat

مجلس عوام                                                          Houseof Commons

مجلس لردها (اعیان)                                                        House of lords

مجلس نمایندگان (امریکا)                                     House of representative

محافظه‌کاری                                                                 Conservatism

محفل وین                                                                        Vien circle

محو شدن یا پژمرده شدن دولت                              Withering away of state

محیط‌گرایی                                                            Environmentalism

مدیسون، جیمز                                                           Madison, james

مردم‌گرایی ! پوپولیسم

مرکانتی‌لیسم یا سوداگری                                                    Mercantilism

مستعمره یا کولونی                                                                   Colony

معاهده‌های ژنو                                                      Genera conventions

مشارکت سیاسی                                                  Participation, political

مشروعیت                                                                       Legitimacy

مطلوب‌ترین ملت (اصل کا¹¦« الوداد)                      Most favoured Natiom

معامله‌ی جدید (نیو دیل)                                                         New Deal

معاون‌ رئیس‌جمهور                                                          Vice Presidnt

مکتب اصالت وجود                                                         Existentialism

مکتب فرانکفورت                                                       Frankfurt School

مک‌کارتیسم                                                               McC Carthyism

ملی کردن                                                                  Nationalisation

منتسکیو، شارل لویی دوسکونه‌ات دو

Montesquieu, Charles – Louis de seconda tde

منشور اجتماعی                                                              Social charter

منشور آتلانتیک                                                           Atlantic Charter

منشویسم                                                                        Menshvism

موافقتنامه‌ی پوتسدام                                                Potsdam Agreement

موافقتنامه‌ی مونیخ                                                     Munich. Agrement

منطقه‌ی تجارت آزاد                                                     Free Trade Area

منطقه‌گرایی                                                                    Regionalism

موازنه‌ی قوا                                                               Blance of power

مور، سر تامس                                                                             More, Sir Tomas

موسکا، گائتانو                                                           Mosca, Gaetano

موعودگرایی (هزاره‌گرایی)                                                 Millenarianism

میلتون، جان                                                                   Milton, John

میل، جان استوارت                                                      Mill, John stuart

میل، جیمز                                                                      Mill, James

میلیتاریسم یا ارتش‌محوری                                                       Militarism

میهن‌پرستی                                                                        Patriotism

 

ن

نئوکولونیالیسم !  استعمار نو

ناتو                                                                                     NATO

نازیسم                                                                                Nasism

ناسیونال سوسیالیسم                                                   National socialism

ناسیونالیسم                                                                     Nationalism

نافرمانی مدنی                                                          Civil disobedience

نپ (سیاست اقتصادی نوین)                           NEP (New Economic Policy)

نخبگان قدرت                                                                   Power Elite

نخبه‌محوری                                                                          Elitisim

نژادباوری یا راسیسم                                                                 Racism

نظریه‌ی ارزش ـ کار                                            Labour theory of value

نظریه‌ی انتقادی                                                             Critical theory

نظریه‌ی بازی                                                                   Play Theory

نکرومه، قوام                                                          Nkrumah, Kwame

نولیبرالیسم                                                                New Liberalism

نهرو، جواهر لعل                                                    Nehru, Jawaher Lal

نیهیلیسم یا هیچ‌گرا                                                                  Nihilism

نیچه، فریدریش ویلهلم                                 Nietzsche, Friedrich wilhelm

نیروهای مولّد                                                           Productive forces

 

و

وابستگی (اقتصادی)                                                           Dependency

واترگیت                                                                          Watergate

واگذاری                                                                                Cessin

وب، سیدنی جیمز و وب، بئاتریس        Web, Sidney James and web Beatrice

وبر، ماکس                                                                     Weber, max

وتو                                                                                       Veto

ولتر، فرانسوا ماری آروت                         Voltaire, Francois- marie Arouet

ویت فوگل، کارل                                                         Wirtfogel, karl

ویگ                                                                                     Whig

ویلسون وودرو                                                         Wilsom woodrow

وینستنتلی، جرارد                                                Winstantley, Gerard

 

µ

هابس، تامس                                                            Hobbes, Thomas

هابسون، جان                                                                Hobson, John

هاب‌هاوس، لئونارد ترلانی                           Hobhouse, Leonard Trelawny

هارینگتون، سر جیمز                                              Harington, sir james

هامیلتون، الکساندر                                                Hamilton, alexander

هایدگر، مارتین                                                           Heidyer, Martin

هایک، ف. الف. وُن                                                  Hayek , F . A .Von

هرمنوتیک                                                                    Hermeneutics

هژمونی                                                                          Hegemony

هگل، گئورگ ویلهلم فریدریش                Hegel, George, Wilhelm Friedrich

هگلیان جوان                                                               Yang Hegelian

هلوسیوس، کلود آدرین                                       Helvetius, claud Adrian

همبستگی (در لهستان)                                                            Solidarity

هولباخ، پل هانری دیتریش                              Holbach, paul henri Dietrich

هوشی مین                                                                   Ho chi – minh

هیئت منصفه                                                                              Jury

هیتلر، آدولف                                                                 Hitler, Adolf

هیوم، دیوید                                                                  Hume, David

 

ی

یونسکو                                                                               Unesco

یونیسف  UNISEF. (United Nation International Children Emergaty Fund.

یهودستیزی                                                               Amti – Semitism

 

 

 

 

 

 

الف ـ آ

 

ائتلاف[1]

هر نوع اتحاد گذراى افراد، گروه‌ها يا احزاب سياسى براى نيل به هدف يا اهداف انتخاباتى و پارلمانى. مرسوم‌ترين شكل ائتلاف مربوط به زمانى است كه تصويب قانون معينى يا تشكيل كابينه‌یی به رأى حداكثر اعضاءِ مجلس نياز دارد، در حالى كه هيچ گروه يا حزبى نيمی‌ از كرسی‌هاى آن را در اختيار ندارد. ائتلاف‌هايى كه از نظر عقيدتى شكل می‌‌گيرد، بيش از همه امكان شكل‌گيرى دارند.

 

ابرقدرت[2]

در اصل، اين واژه به كشورهاى معدودى اطلاق می‌‌شود كه قدرت بسيار برترى نسبت به بقيه‌ی كشورها دارند. قدرت در اينجا عبارت است از ثروت اقتصادى، تعداد جمعيت و بالاتر از همه نيروى نظامی‌، به‌ويژه در زمينه‌ی تسليحات پيچيده‌ی هسته‌یی است. تا زمان فروپاشى اتحاد شوروى لفظ «ابرقدرت‌ها» به‌ويژه در مورد كشورهاى امريكا و شوروى به‌كار مي‌رفت كه از نظر توليد صنعتى، قدرت نظامی‌، وسعت خاك، منابع طبيعى و شمار جمعيت از ديگر كشورها جلوتر بودند و در واقع دو رقيب اصلى در عرصه رقابت بين‌المللى به‌شمار مي‌رفتند.

 

ابژكتيويسم (عينى‌گرايى)[3]

نگرشى است مبنى بر گونه‌یی «بيطرفى» در علم و در تحليل‌هاى سياسى و اجتماعى، بدين معنا كه شناخت علمی‌ بايد در سرحد خود داده‌ها (فاكت‌ها) يا اشياء و آنچه عينيت دارد متوقف گردد و نبايد به ارزيابى انتقادى آن يا داورى درباره آنها پرداخت. بدين‌گونه ابژكتيويسم مرزهاى خرد انسانى را محدود می‌‌كند و طرح مسائل اجتماعى و نتايج ناشى از جهان‌بينى پژوهشگر را غيرعلمی‌ يا ذهنى (سويژكتيو) می‌نامد. در واقع ابژكتيويسم و سوبژكتيويسم دو روى يك سكه‌اند و به‌رغم تفاوت ظاهرى پيوندى تنگاتنگ دارند. ابژكتيويسم يا عينى‌گرايى را نبايد با داورى عينى (ابژكتيو) مشتبه ساخت. داورى عينى به معناى آن است كه هنگام بررسى و نتيجه‌گيرى، پيشداوری‌ها و آرزوهاى خود را به‌حساب نياورده و فقط به واقعيت موجود و داده‌هاى عينى به طور همه‌جانبه و تماميت آن توجه داشت. ولى ابژكتيويسم، به بهانه‌ی عينيت با مطلق كردن آن هرگونه برخورد طبقاتى و عقيدتى را نفى می‌‌كند و هرگونه نتيجه‌گيرى ناشى از جهان‌بينى پژوهشگر را در بررسی‌ها منكر می‌‌گردد. از اين رو بايد گفت كه جانبدارى مغاير با علميت و عينيت نيست. اهميت اين مسئله در علوم اجتماعى و در تحليل‌هاى اجتماعى ـ تاريخى فراوان ذكر شده است. نمونه‌یی از اين تحليل‌هاى عينى از رويدادهاى تاريخى توأم با ابراز داورى را كارل ماركس* در رساله‌ی هژدهم برومر لويى بناپارت به‌دست داده است.

 

ابطال‌پذيرى[4]

به باور كارل پوپر (94 ـ 1902) در كتاب حدس‌ها و ابطال‌ها، كار علم اين است كه به‌جاى اثبات صدق نظريه‌ها، آن‌ها را تكذيب و ابطال نمايد. هر نظريه‌یی كه كذب آن نشان داده می‌شود طرد يا دست‌كم اصلاح می‌گردد. علم بدين‌گونه به‌وسيله‌ی حدس و ابطال پيشرفت می‌كند. نمی‌توان مسلم دانست كه هر نظريه مطلقاً صادق است. هر نظريه در اصل می‌تواند ابطال گردد. از ديدگاه پوپر علم به دليل آنچه از زمان ديويد هيوم* به «مشكل استقراء» معروف شده است، هرگز نمی‌تواند صادق بودن چيزها را ثابت كند. گزاره‌ى «تمام قوها سفيد هستند» يا بخشى از تعريف «قو» است يا يك تعمیم درباره قوها براساس مشاهدات تمام مثال‌هاى شناخته‌شده. هنگامی‌ كه مهاجران سفيدپوست براى نخستين بار در استرالياى غربى قوهاى سياه را ديدند منكر اين شدند كه آنچه ديده‌اند قو بوده است. بنابراين گزاره‌ی «تمام قوها سفيد هستند» نمونه‌ی يك تعميم علمىِ ابطال‌پذير و باطل است.

ابن خلدون

يك ايراد به ابطال‌پذيرى اين است كه در به حساب آوردن نقش تأييد فرضيه در علم ناكام است. اين گرايش، با تمركز بر كوشش براى تكذيب فرضيه‌ها، اثرات پيش‌بينی‌هاى موفقيت‌آميز را در مورد اينكه آيا نظريه‌ی علمی‌ را می‌پذيرد يا نه كوچك جلوه مي‌دهد. براى مثال، اگر فرضيه‌ی من اين است كه دمايى كه در آن آب به شيوه‌یی دائمی‌ در رابطه با فشار جوّ كه در آن آزمايش صورت می‌گيرد متغيّر است، پس اين به من اجازه خواهد داد كه سلسله پیش‌بینی‌هایی درباره‌ی دمایی که در آن آب در فشارهای گوناگون به جوش می‌آید انجام دهم. اگر معلوم شود که پيش‌بينی‌هاى من درست است، اين تأييد نظريه‌ی من است. بنابراين ابطال‌گرايى توصيف شده‌ی پوپر اين جنبه علم را نديده می‌گيرد. اين البته ابطال‌گرايى را بي‌اعتبار نمی‌كند: نيروى منطقى كذبِ يك مشاهده هنوز به تنهايى بزرگتر از هر مشاهده‌ی تأييدكننده است. با اين همه، لازم است ابطال‌گرايى اندكى با تصديق نقش تأييد فرضيه‌ها منطبق گردد.

 

ابن خلدون، عبدالرحمن ابوزيدبن محمد (1406ـ1332)[5]

مورخ، جامعه‌شناس و فيلسوف كه در تونس زاده شد و در قاهره بدرود حيات گفت. اجداد وى اندكى پس از فتح اندلس به آن سرزمين آمده و در آنجا اقامت گزيده بودند؛ سپس از آنجا به تونس رحل اقامت افكندند. پدرش از كودكى او را به تحصيل علم واداشت. قرآن را حفظ شد و به فراگرفتن حديث و فقه و نحو پرداخت. او بسيارى از كتاب‌هاى ادب و شعر را آموخت و آنگاه به علوم منطق و فلسفه رغبت جست. در 18 سالگى بود كه طاعون بر آن ديار مستولى گشت و بسيارى از مردم از جمله پدر و مادر او را هلاك كرد و ناچار به ترك تونس شد.

ابن خلدون در سال 1376م. در 42 سالگى خارج از تونس در قلعه‌یی كه در آن گوشه‌ی عزلت گرفته بود به تأليف تاريخ بزرگ خود مشغول شد و بعد از چهار سال كه در خلوت تفكر و نوشتن سپرى ساخت عزم تونس كرد و با اجازه سلطان آن كشور در سال 1378 م. به آن ديار وارد شد. پادشاه و مردم تونس مقدمش را گرامی‌ داشتند. وى همچنين به تأليف كتاب تاريخ خود اشتغال داشت تا در اوايل سال 1382م. آن را به پايان برد. ابن خلدون خود گويد «اخبار اديان و عباسيان و تاريخ پيش از اسلام را آنچه به من رسيده بود نوشتم و نسخه‌یی از آن را تكميل كردم و به كتابخانه‌ی سلطان تقديم داشتم». وى در اين هنگام يعنى همان سال 1382م. عزم سفر به مصر كرد و در قاهره اقامت گزيد، و در جامع‌الازهر به تدريس پرداخت. شهرت او همه‌ی مصر را فراگرفته بود و دانش‌پژوهان از هر سو به گردش جمع شدند.

ابن خلدون ثمره‌ی تمامی‌ تجارب و تأملات خود را در كتاب مفصل «مقدمه»ى خود ــ كه سبب اشتهار علمی‌ او شد ــ به وديعه نهاد. «مقدمه» صورت زنده‌یی است از زندگى جوامعى كه او خود يكى از افراد آن بود، در عصرى پر از جنبش‌ها و تحولات سياسى و فكرى، عصرى سرشار از انقلاب‌ها و كشمكش‌ها، عصرى كه مسلمانان از آن پس رو به قهقرا نهادند و اروپاييان راه پيشرفت و ترقى در پيش گرفتند.

در سال 1400 م. تيمور لنگ به سوريه لشكر كشيد و دمشق را تهديد كرد. سلطان مصر سپاهش را براى مقابله با امير تيمور به سوريه گسيل داشت. ابن‌خلدون با اين سپاه همراه بود. چون اميرتيمور دمشق را سخت محاصره كرد، ابن خلدون به همراه دوستان‌اش در حين فرار به چنگ جاسوسان تيمور گرفتار آمدند. او را نزد اميرتيمور بردند و امير را از او خوش آمد. و به او اجازه داد تا به مصر بازگردد. ابن خلدون از اين پس در قاهره ماند و در سال 1406م. در آنجا درگذشت. زندگى پرماجراى او بدين‌‌سان سپرى شد. بدون شك او بزرگترين متفكرى است كه در سده‌ی هشتم هجرى و سده‌ی چهاردهم ميلادى، افريقاى شمالى به خود ديده است.

ابن خلدون به اخبار و رويدادها بسنده نكرد و خواست به تحليل رويدادها پردازد و اهميت خاصى را كه پديده‌هاى اجتماعى دارند روشن كند و به اصطلاح امروز به كشف «قوانين تاريخى» برسد. مقدمه كوششى است در راه نقد تاريخ و انتقاد از مورخان ديگر كه در روايات و خرافات به نظر انتقادى نمی‌نگريستند و گويى مقصودشان فقط اين بود كه معلومات بسيارى را در كتاب‌هاى خود بگنجانند. او می‌خواست براى تمييز ميان خطا و صواب در اخبار قواعد ثابتى كشف كند و وسايلى را فراهم سازد تا مورخان را به شناخت صحيح و دقيق رويدادها يارى دهد. جنبه‌ی مهم مقدمه، جنبه‌ی اجتماعى آن، يعنى تحليل پديده‌هاى اجتماعى است. جامعه‌ها پديده‌هاى واقعى هستند، از اين ‌رو بايد در پيدايش و اختلافات ميان آن‌ها و شيوه‌هاى معيشت‌شان به جست‌وجو و تحقيق پرداخت. جامعه‌ها به‌صورت واحدهاى سياسى برمبناى جغرافيايى و عوامل اقتصادى استواراند. او كوشيد تا به وضع نظريه‌یی كلى و همه‌جانبه نائل آيد كه در پرتو آن بتواند اصل و امتداد حكومت‌ها را در زمان و مكان مورد بررسى قرار دهد. كار او در عالم اسلام سابقه نداشت. بعد از او نيز ديگر كسى كار او را پیگیرى نكرد. از اين رو آنچه او آورده در جهان اسلامی‌ بى‌همانند است.

ابن‌ رشد

 

 

ابن رشد (98ـ1126م.)[6]

ابوالوليد محمد بن احمد بن محمد بن رشد كه در اروپا به «آوروئيس» شهرت دارد، آخرين و معروفترين فيلسوفان اندلسى و از آخرين خردگرايان بزرگ عرب بود كه پيش از هر شخص ديگرى به خردگرايى روى آورد. او در قرطبه زاده شد. او در خاندانى كه سال‌ها مهد علم و فقاهت بود پرورش يافت. جدش ابوالوليد محمد بن رشد يكى از فقهاى عصر خويش بود و در انقلاب‌هاى سياسى آن سامان تأثير به‌سزايى داشت. ابن‌رشد نخست به تحصيل الاهيات همت گماشت و در فقه مالكى استادی ‌يافت و علاوه بر اين در فنون ادب و حفظ شعر نيز سرآمد شد. آنگاه با شوقى وافر به تحصيل رياضيات، پزشكى و فلسفه پرداخت. ترجمه‌هاى عربى او از ارسطو*، همراه با تفسيرها و شروح آن، براى نخستين بار به لاتين ترجمه شد. ابن رشد تا آنجا كه می‌توانست ترجمه‌هاى ارسطو و ترجمه شارحان او را گردآورد زيرا او خود يونانى نمي‌دانست. آنگاه به فهم و درك مشكلات و غوامض آ‌ن‌ها پرداخت. اين ترجمه‌ها همكنشىِ ميان انديشه‌هاى ارسطو و مكتب كليسا را در نوزايى فكرى همبسته با فلسفه‌ی مدرسى سده‌ی سيزدهم آسان ساخت. ترجمه‌ی متون يونانى، سريانى، پهلوى و سانسكريت به زبان عربى در فاصله‌هاى ميان سده‌ی نهم و سيزدهم ميلادى انجام گرفت. مكتب مشائى كه آموزه‌هاى نوافلاطونى و ارسطويى را در هم تركيب كرده بود از طريق كندى (866-801م.) فارابى (950-870م.) و ابن‌سينا* (1037‌-‌908م.) به جنبش مدرسى (اسكولاستيك)

معرفی شد. با اين همه ابن رشد بود كه با تمركز بر آثار ارسطو*، بيشترين تأثير را در اروپا گذاشت. او با صداقت تمام كوشيد آن دسته از انديشه‌هاى ارسطو را كه به صراحت بيان شده بود، بازتوليد كند و آن‌هايى را كه مبهم بودند مورد شرح و تفصيل قرار دهد. ترجمه‌هاى ابن رشد و اعتبار تفسيرهاى او به دانشمندان اروپايى كه از جامع بودن ترجمه‌هاى او اطمينان داشتند امكان داد تا پيرامون انديشه‌هاى ارسطو تحقیق بيشترى به‌عمل آورند. آنچه از ابن رشد در خور اهميت است اين است كه او بيش از شارح بودن فيلسوف است و اين فيلسوف خود داراى آرا و انديشه‌یی است كه با ديگر فلاسفه‌ی اسلامی‌ كه پيش از او بودند مخالف است. ديدگاه‌هاى سياسى ابن رشد در تفسيرهاى او بر جمهورى افلاطون* و سياست ارسطو بيان شده است. او از مطالعه‌ی جمهورى چنين نتيجه گرفت كه در حكومت سياسى در عمل به توان فرمانروايان براى انتقال فضيلت ما به اقشار گوناگون جامعه نيازمند است و لازمه‌ی اين كار اين است كه فرمانروا درك کامل و بسيار عميقى از فضيلت‌ها داشته باشد. از نظر وى اخلاق نيكوماخوسى ارسطو بنياد عملى سياست است.

 

ابن سينا (1037 ـ 1098 م.)[7]

ن. ك. به ابن رشد Averroës

 

آپارات (دستگاه)[8]

مجموعه‌یی از افراد كه به طور تمام وقت از حزب كمونيست فرمان می‌بردند. كسانى را كه در اتحاد شوروى سابق در اين مجموعه جاى داشتند آپاراتچيك می‌خواندند كه واژه‌یی روسى به معناى عضو فعّال حزب يا پيرو بى‌چون و چراى دستگاه رهبرى حزب بود. در اصل «دستگاه» از تبديل گروه انقلابيان حرفه‌یی كه لنين آنان را هسته‌ی اصلى «حزب تراز نوين» می‌ناميد، به يك شبكه‌ی ثابت سازمانى به‌وجود آمد.

 

آپارتاید

آپارتايد[9]

اين واژه‌یی افريقايى، به معناى جدا نگهداشتن و يكى از شكل‌هاى وحشيانه‌ی تبعيض نژادى است. در اصل اين سياست تبعيض نژادى در كشور جمهورى افريقاى جنوبى از سوى اقليت سفيدپوست اروپايى عليه اكثريت سياه‌پوست بومی‌ و هنديان آن كشور اعمال می‌گشت. آپارتايد يعنى مجبور كردن نژادهاى غيرسفيد به اقامت در محلات و استان‌هاى خاص، محروم كردن آنان از تمامی‌ حقوق سياسى و امكان تحصيل و پيشرفت. آپارتايد بر اثر مبارزه و مقاومت مردم به رهبرى نلسون ماندلا* و با پشتيبانى دولت‌هاى سوسياليستى و دموكرات و ساير دول آسيايى و افريقايى رسماً غيرقانونى شناخته شد و سرانجام در 30 ژوئن 1991 پايان نظام آپارتايد به طور رسمی‌ اعلام گشت.

به‌دنبال اين تحولات نلسون ماندلا رهبر حزب كنگره‌ی ملى افريقا* كه سال‌ها در زندان و در تبعيد می‌گذراند به رياست جنبش هوادار مذاكره با دولت افريقاى جنوبى برگزيده شد. در سال 1992 در مورد انتخابات چندحزبى و حكومت چندنژادى با تقسيم قدرت ميان اقليت سفيدپوست و سياهپوستان توافق صورت گرفت. سپس در ماه مه 1994 به‌دنبال برگزارى نخستين انتخابات همه نژادى، حزب كنگره‌ی ملى افريقا به رهبرى نلسون ماندلا به پيروزى رسيد. وى روز دهم ماه مه 1994 مراسم سوگند رياست جمهورى را به جاى آورد و به مردم آفريقاى جنوبى اعلام كرد كه از اين پس می‌توانند خود را آزاد بدانند. ماندلا پس از يك دوره رياست جمهورى از قدرت كناره گرفت و به ديگران نيز فرصت داد كه در انتخابات شانس خود را بيازمايند.

 

اپوزيسيون[10]

اين واژه‌ی فرانسوى به معناى «مخالفت» يا «مخالفان» و نامی‌ است براى گروهی در پارلمان يا خارج از آن كه در دولت شركت ندارند و برنامه‌ی ديگرى براى اداره‌ی كشور پيشنهاد می‌كنند، در حالى كه خود را به قانون اساسى و نظام كشور وفادار نشان مي‌دهند. اپوزيسيون با مبارزه و تلاش خود در پارلمان يا خارج از آن در كار حكومت نظارت انتقادى دارد و می‌كوشد افكار عمومی‌ را متوجه امكان انتخاب كابينه‌ی ديگرى سازد و از اين روى به‌زعم خود امكان انتخاب درست‌ترى را فراهم كند. در واقع اپوزيسيون به‌ويژه در بريتانيا، سايه‌ی كابينه‌ی احتمالى آينده و ابزار مؤثرى براى نظارت بر قوه مجريه به‌شمار مي‌آيد. اين‌گونه اپوزيسيون‌ها در نظام‌هاى تك‌حزبى يا پيشوايى به‌صورت رسمی‌ و قانونى وجود ندارد. در اين نظام‌ها هرگونه مخالفت با حزب و دولت حاكم مخالفت با نظم عمومی‌ و قانون اساسى نظام قلمداد می‌شود و با سركوب روبه‌رو می‌گردد.

 

اپورتونيسم، فرصت‌جويى[11]

كنار گذاردن اصول مرامی‌ و عقيدتى بنا بر «مصلحت» و براى حفظ منافع روزمره. اين اصطلاح بيشتر در ميان سازمان‌هاى سياسى به‌ويژه احزاب کمونیست متداول است.

 

آپوليتيسم[12]

اين واژه در مقابل پوليتيك (سياست)، به معناى سياست‌گريزى و روش لاقيدانه نسبت به سياست، خوددارى از مشاركت در جريان‌هاى سياسى، سر باز زدن از اتخاذ مشى سياسى آشكار است.

 

اتحاد مقدس[13]

اصطلاحى است در مباحث اجتماعى و سياسى به‌معناى دسته‌بندى گروهی براى اجراى سياستى در راستاى خلاف مصالح ملى، ترقى و سعادت مردم است. سابقه‌ی رواج اين اصطلاح به اوايل سده‌ی نوزدهم برمی‌گردد. «اتحاد مقدس» نام سازمانى بود كه پس از سقوط ناپلئون بناپارت به‌دست امپراتوران و پادشاهان وقت اروپا به منظور سركوب جنبش‌هاى انقلابى و آزادى‌خواهانه در اروپا به‌وجود آمد. اين سازمان در ماه سپتامبر 1815 در پاريس رسماً تأسيس شد و در آن تزار روسيه، امپراتور اتريش و پادشاه پروس شركت داشتند. سپس تقريباً تمامی‌ پادشاهان اروپا كه حافظ نظام فئودالى‌ـ‌ اشرافى و مخالف هرگونه تحوّل دموكراتيك و استقلال‌خواهانه بودند به اين اتحاد پيوستند. حتا انگلستان نيز گرچه رسماً به سازمان نپيوست، ولى اصول آن را مورد تأييد قرار داد و آشكارا از آن پشتيبانى كرد. مبتكران و رهبرانِ اين سياه‌ترين نيروهاى موجود زمان ـ مترنيخ، صدر اعظم اتريش و الكساندر اول تزار روسيه بودند. «اتحاد مقدس» هرچند سال يك‌بار كنگره تشكيل مي‌داد و تدابير لازم براى سركوبى جنبش‌هاى انقلابى اتخاذ می‌كرد. هزاران تن از استقلال‌جويان و آزادى‌خواهان اسپانيايى، ايتاليايى، يونانى و جز آن‌ها قربانى سركوب خونين و ارتجاعى «اتحاد مقدس» شدند. سران اتحاد مقدس مداخلات نظامی‌ و سركوب جنبش‌هاى انقلابى را همواره با عبارت «جلوگيرى از آشوب و اشاعه‌ی انقلاب» توجيه می‌كردند. سرانجام در نتيجه‌ی تضادهاى داخلى ميان پادشاهان عضو سازمان و ميان منافع طبقات حاكم آن‌ها از قدرت «اتحاد مقدس» كاسته شد. انقلاب سال 1830 در فرانسه و سپس امواج انقلاب‌هاى بزرگ و پی‌درپی 1849-1848 م. در اغلب کشورهای اروپایی، شیرازه‌ی اتحاد مقدس را برای همیشه از هم گسیخت.

اتحاد شوروی

 

 

اتحاد شوروى (91 ـ 1924)[14]

اتحاد جماهير شوروى سوسياليستى در 30 دسامبر 1924 با اتخاذ يك پيمان و قانون اساسى فدرال تشكيل شد و تا 31 دسامبر 1991 ادامه داشت. به‌دنبال پيوستن اجبارى دولت‌هاى بالتيك در 1940، اين دولت شامل 15 جمهورى تشكيل‌دهنده شد: ارمنستان، آذربايجان، بلوروسيا، استونى، گرجستان، قزاقستان، قرقيزستان، لاتويا، لتونيا، مولداويا، فدراسيون سوسياليستى روسيه، تاجيكستان، تركمنستان، اوكراين و ازبكستان. اتحاد شوروى پهناورترين كشور جهان با جمعيت 293 ميليون در 1991، مركب از گروه‌هاى قومی‌، زبان‌ها و مذاهب متعدد بود.

دوره‌ی شوروى از انقلاب اكتبر 1917 روسيه آغاز شد. اين انقلاب به فروپاشى امپراتورى در روسيه و تشكيل دولت‌هاى مستقل در بالتيك، اوكراين و گرجستان انجاميد؛ دو جمهورى اخير در 1921 بار ديگر به اتحاد شوروى پيوستند. شوراها كه در طى جنگ ميان سربازان، كارگران و دهقانان تشكيل شده بودند نقشى تعيين‌كننده در تجهيز نيروها در انقلاب فوريه‌ی 1917 ايفا كردند. در آغاز آن‌ها از منشويك‌ها* ]جناح رقيب بلشويك‌هاى هوادار لنين* [حمايت كردند. اما با ادامه جنگ از سوى حكومت موقت، به‌تدريج زير نفوذ بلشويك‌ها قرار گرفتند. گرچه بركنارى حكومت موقت در انقلاب اكتبر از سوى شوراها تصويب شد. اما چون انتقال بدون خونریزی صورت گرفت به نظر برخى ناظران اين تحول به كودتاى بلشويكى تعبیر شد.

شكل‌گيرى ساختار نهادى روسيه شوروى به درازا كشيد و ميان شوراها، شوراى كميسرهاى خلق‌ها، اتحاديه‌هاى كارگرى، ارتش و حزب كمونيست رقابت قابل ملاحظه‌یی وجود داشت. در عين حال، حتا در اين مرحله، اختلاف ميان دعاوى مشروعيت‌بخش رژيم و كانون واقعى تصميم‌گيرى قابل تشخيص بود. هم شوراها و هم اتحاديه‌هاى كارگرى به عنوان منابع اصلى قدرت به‌سرعت كنار زده شدند، اگرچه شوراها موقعيت خود را به‌صورت منبع رسمی‌ حاكميت دوباره به‌دست آوردند، اتحاديه‌هاى كارگرى به اين عنوان كه در اداره اقتصاد بسيار بخشى و محلى عمل می‌كنند با موفقيت مورد تهاجم قرار گرفتند و حتا بحث قابل ملاحظه‌یی درباره‌ی تداوم وجود آن‌ها در جامعه‌یی سوسياليستى كه در آن فرض بر اين است كه استثمار ملغا شده است، در نگرفت. لنين آنها را «كمربندهاى اتصال سياست حكومت و حزب به كارگران» تعريف كرد: موقعيتى فرعى و تبعى كه آنها آن را تا 1989 حفظ كردند. در شرايط جنگ داخلى كه از 1918 تا 1920 فراهم آمد، ارتش نقش مهمی‌ ايفا كرد اما درخواست تروتسكى* براى اعمال قدرت بيشتر بر صنعت از طريق «نظامی‌ كردن كار» نيز رد شد. به‌تدريج حزب و شوراى كميسرهاى خلق به‌مثابه‌ی منابع اصلى قدرت اجرايى به‌پيدايى آمدند. رياست شوراى كميسرهاى خلق تنها مقام رسمی‌ لنين بود، و از 1918 تا بيمارى او در 1922، حكومت بدنه‌یی كارآمد بود. اما حتا لنين در مورد واگذارى مداوم تصميم‌گيرى به كميته‌ی مركزى حزب شكايت داشت ولى از آنجا كه تمامی‌ كميسرها در كميته مركزى نيز عضويت داشتند، اين امر شگفت‌انگيز نبود. با وجود اين، واگذارى قوه مجريه‌ی دو رأسى ويژگى هميشه حاضر در زندگى نهادى شوروى بود.

بلشويك‌ها با دفاع از حق خودگردانى به ملت‌ها به قدرت رسيده بودند. اما براى بسيارى از آنان ملت‌گرايى (ناسيوناليسم) پديده‌یی ذاتاً «بورژوايى» و تنگ‌نظرانه می‌نمود: استدلال می‌شد كه منافع محلى در داخل فرهنگ بزرگتر و مترقى‌تر روسى بهتر تأمين می‌گردد. لنين بار ديگر در تدوين تركيبى كه در آن مرزهاى ملى حفظ شده و فرهنگ‌هاى قومی‌ به شرط «سوسياليست» ماندن در شكل تقويت می‌شود بسيار راهگشا بود. در عين حال رانش عمومی‌ سياست، سال‌هاى متمادى در آغاز «به‌سوى گرد آمدن» و سپس «ادغام شدن» ملت‌ها گرايش داشت. سياست ملى دولت شوروى به گونه‌یی ناهمساز كه هم متضمن ارتقاء اعضاء اكثريت رسمی‌ در اغلب جمهوری‌هاى غيرروسى بود و هم گاه براى نخستين بار استقرار زبان‌هاى ملى مدون تحت حمايت دستگاه فرهنگى دولت، سرانجام، نتايج عميق‌ترى در رابطه با ايجاد جنبش‌هاى جدايى‌خواهانه ملى كه در اواخر دهه‌هاى 1980 به پيدايى آمدند، به‌بار آورد.

اتحاد شوروی

دوره‌ی 38 ـ 1929 در ايجاد نظام نهادينه‌ی شوروى تعيين‌كننده بود و اين تا سال 1989 دوام داشت. در اين زمان، تحت رهبرى استالين* كه پايه‌هاى قدرتى همچون دبيركلى حزب ساخته شده بود، حرکت‌هاى صنعتى شدن و اشتراكى شدن آغاز شدند. صنايع عظيم جديد به وجود آمدند و ميليون‌ها نفر از روستاها به سوى شهرها نقل مكان می‌كردند. در عين حال ميزان سركوبى به گونه‌یی بسيار گسترده بالا گرفت. برآوردها متفاوت‌اند. اما ميليون‌ها نفر با اعدام در اردوگاه‌ها يا بر اثر گرسنگى در روستاها جان باختند. درون خود حزب كمونيست، سلسله تصفيه‌هايى صورت گرفت كه نتيجه‌ی آن تغييرات گسترده‌اى در رهبرى بود. طى اين ده سال اندازه‌ی دولت و ديوان‌سالارى آن، بسيار توسعه يافت و بزرگترين رشد در نهادهاى مسؤول مديريت اقتصاد رهبرى‌شده صورت گرفت.

بزرگترين تهديد براى موجوديت اتحاد شوروى با هجوم آلمان در 1941 فرا رسيد. در 1940 دو كشور پيمان عدم تجاوز امضا كرده بودند شامل يك پروتكل محرمانه كه به اتحاد شوروى اجازه مي‌داد تا كشورهاى بالتيك را به خاك خود ضميمه كند. استالين آشكارا بر اثر تلفات جانى و ارضى پس از حمله شگفت‌انگيز آلمانی‌ها عصبى شده بود. آلمانی‌‌ها پيش از بن‌بست در زمستان در خاك شوروى چنان پيش رفتند كه به چند كيلومترى مسكو رسيدند. اتحاد شوروى سرانجام نقش تعيين‌کننده در شكست ارتش آلمان و تسخير برلين و اشغال اروپاى شرقى و سپس تسلط بر آن‌ها ايفا كرد. اما اين اقدام به قيمت تلفات و خسارت عظيم جانى انسان‌ها انجام شد؛ حداقل 20 ميليون شهروند شوروى در اين تلاش‌ها جان باختند.

پس از جنگ، نظام سياسى شوروى از تمامی‌ اتهامات مبرا جلوه‌گر شد: نهادهاى آن تلاش در جنگ را مديريت كرده بودند؛ رشد اقتصادى در مقايسه با غرب سرمايه‌دارى در ترازهاى بالا از سر گرفته شد. بسيارى از مردم شوروى در مورد افق‌هاى آينده‌ی كشور خود كه در وعده‌ی خروشچف* براى بناى كمونيسم تا دهه‌ی 1980 بازتاب يافت و با پيشرفت‌هاى شوروى در فضا برانگيخته شده بود احساس خوشبينى می‌كردند. ولى سلسله‌رويدادهايى براى فروريختن اين اعتماد با هم تركيب شدند. نخست خروشچف خود رابطه ميان نظام و سركوبى را افشا كرد. افشاگرى در مورد استالين به نحو مرگبارى مشروعيت رژيم را بر باد داد. دو ديگر اينكه ميزان بالايى از محافظه‌كارى نهادى، به‌ويژه در ميان بدنه‌ی مسؤول مديريت اقتصاد پديد آمد. اين امر به كاهش رشد و همراه با آن افزايش ميزان فساد انجاميد. در آغاز دهه‌ی 1970 كاركرد اقتصادهاى غرب كه شناسايى آن به گونه‌یی روزافزون فراهم می‌شد، با اقتصاد شوروى دمساز گشت و سپس از آن جلو افتاد. بدين سان ادعاهاى برترى سوسياليسم در اين شرايط نقش بر آب شد.

آگاهی روزافزون از بحران در كشور به ميخائيل گورباچف كمك كرد كه در سال 1985 به قدرت رسد و به برنامه‌ی پرسترويكا  (گلاسنوست) او به منظور توانبخشى دوباره به اقتصاد و جامعه انجاميد. اما چارچوب نهادى توان مقاومت در برابر سرخوردگى شديد گروه‌هاى گوناگون را به‌ويژه با توجه به هزينه‌ی خود اصلاحات نداشت. ناآرامی‌ ملى به‌ويژه شديد بود و به دنبال دو سال گشایش ميان مركز و حكومت‌هاى جمهوری‌ها، اتحاد شوروى در اواخر 1991 از هم فرو پاشید و سپس با توافق ميان جمهوری‌ها براى تشكيل جامعه مشترك‌المنافع كشورهاى مستقل* به فراموشى سپرده شد.

 

اتحاد گمركى[15]

قرارداد ميان دو يا چند كشور براى برقرارى تعرفه‌هاى گمركى واحد و رفع مرزهاى گمركى ميان خود و ايجاد مرزهاى مشترك گمركى براى ديگر كشورها مثلا اتحاد گمركى «بنلوكس»* با شركت كشورهاى بلژيك، هلند و لوكزامبورك.

اتحادیه‌ی اروپای غربی

اتحاديه‌ى اروپاى غربى[16]

اين اتحاديه در پنج ماه مه سال 1955 به‌جاى سازمان پيمان بروكسل و به‌‌منظور همكاری‌هاى نظامی‌، اقتصادى، اجتماعى و فرهنگى ميان كشورهاى عضو (آلمان، ايتاليا، بريتانيا، بلژيك، فرانسه، لوكزامبورگ و هلند) تشكيل شد. آژانس كنترل تسليحات اين اتحاديه كه در پاريس قرار دارد با «ناتو» در تماس است. مركز اتحاديه در لندن است. اين اتحاديه در دوران جنگ سرد امكانات خود را در اختيار ناتو قرار داد. كميته تسليحات آن با سازمان پيمان آتلانتيك شمالى پيوستگى دارد. با وجود اين اتحاديه اروپاى غربى نتوانست جاى ناتو را در عرصه امنيت اروپا بگيرد.

 

اتحاديه‌ی تجارت آزاد اروپا[17]

در 21 ژوئيه‌ی سال 1959 كشورهاى پرتغال، سوئيس، اتريش، انگلستان، سوئد، نروژ و دانمارك در شهر استكهلم قرارداد اين اتحاديه را امضا كردند. هدف از ايجاد ا«افتا» لغو حقوق گمركى و ساير محدوديتهايى بود كه براى داد و ستد آزاد كالاها بين كشورهاى عضو وجود داشت.

 

اتحاديه‌ی اروپا[18]

اين اتحاديه در اصل مرکب از كشورهاى آلمان، اتريش، ايتاليا، اسپانيا، ايرلند، بريتانيا، بلژيك، پرتغال، دانمارك، سوئد، فرانسه، فنلاند، لوكزامبورگ هلند  و يونان بود. در سال  1995 با پيوست چند كشور ديگر اروپايى تعداد اعضاى آن به پانزده رسيد. طبق تصميم پانزده كشور مزبور در سال 2004 با پيوستن كشورهاى لهستان، مجارستان، چك، اسلواكى، قبرس، مالت، استونى، لتونى، ليتوانى، اسلوونى شمار اعضاى اتحاديه به 27 كشور رسيد. هدف از ايجاد اين اتحاديه فضاى بدون مرز، بازار و پول مشترك و اتخاذ سياستهاى همسان در زمينه‌هاى مختلف است. دفاتر اصلى اتحاديه در شهرهاى بروكسل، استراسبورگ و لوكزامبورگ قرار دارد.

اتحاديه‌ی پان آمريكن[19]

سازمان دولت‌هاى قاره‌ی امريكا كه آن را «نخستين كنفرانس بين‌المللى دولت‌هاى امريكايى»، در 1890 در واشنگتن تأسيس كرد. پس از جنگ جهانى دوم نياز به همبستگى بيشتر ميان دولت‌هاى امريكايى احساس شد و در 1948 «سازمان دولت‌های امريكايى» پديد آمد كه اتحاديه‌ی پان‌امريكن ركن اصلى دائمی‌ و دبيرخانه‌ی آن به‌شمار رفت. اتحاديه چهار اداره دارد كه به امور اقتصادى و اجتماعى، حقوق بين‌المللى، امور فرهنگى و خدمات ادارى، رسيدگى می‌كنند و در عين حال، مشاور شوراى سازمان و دولت‌هاى امريكايى است. اتحادیه مقدمات تشكيل كنفرانس‌هاى ويژه و بستن قرارداد بين آنها را فراهم می‌كند و نيز عهده‌دار دادوستد اطلاعات ميان دولت‌هاى عضو است.

 

اتحاديه‌ی تجارت آزاد امريكاى لاتين[20]

اتحاديه‌یی است مركب از 11 كشور امريكاى لاتين که براى برداشتن همه‌ی تعرفه‌هاى گمركى و تشويق هماهنگى رشد صنعتى ميان خودشان اين معاهده را
در 1960 دو كشور امضا كردند و بوليوى در 1967 به آن پيوست. كشورهاى عضو از نظر صنعتى به‌ سه بخش تقسيم شده‌اند: آرژانتين، برزيل، شيلى، مكزيك (پيشرفته‌ترين)، سپس كلمبيا، پرو، اروگوئه و ونزوئلا، و سرانجام بوليوى، اكوادور و پاراگوئه.

 

اتحاديه‌هاى كارگرى[21]

سازمان‌هاى جمعى كارگران كه هدف آنها جايگزين كردن چانه‌زنى جمعى به جاى چانه‌زنى جداگانه‌ی فردى و بدين‌گونه حفظ و بهبود تراز زندگى اعضاى خود است. آن‌ها به مثابه‌ی سازمان‌هاى تدافعى عمل می‌كنند كه به منظور مقابله با ضعف اقتصادى مزدبگيران بدون تملك و افراد نامتشكل تأسيس شده است.

اتحادیه‌های کارگری

شواهد چندانى در دست نيست كه بتوان اين نظر را تأييد كرد كه اتحاديه‌هاى كارگرى از اصناف حرفه‌یی قرون وسطایی برخاسته‌اند. گرچه نخستين شكل‌هاى سازمان‌يابى پايدار در ميان مزدبگيران اتحاديه‌هايى از افزارمندان دستى بودند كه در سده‌ی هژدهم تأسيس شدند. اتحاديه‌گرايى كارگرى مدرن با گسترش كارخانه‌هاى دستى (مانوفاکتوری) در سده‌ی نوزدهم آغاز شد. گسترش اتحاديه‌ها در بريتانيا چونان نخستين ملت صنعتى، به‌ويژه هنگام ارزيابى نقش سياسى آن‌ها، آموزنده است. الغاى قوانين ائتلاف[22] در انگلستان در 1924 انجمن‌هاى پنهانى محلى افرازمندان را قادر ساخت تا به صورت علنى درآمده و در اتحاديه‌هاى مختلط ملى ــ كه نخستين آن از جامعه‌ی مختلط مهندسان در 1850 تشكيل شده بود، متمركز شوند. اين اتحاديه‌هاى مدل جديد، در حالى كه در وسعت ملى بودند، به لحاظ ديدگاه محافظه‌كار باقى ماندند و فقط نماينده‌ی افزارمندان ماهری بودند که به حفظ موقعیت خود در بازار کار اشتیاق داشتند. قانون اتحادیه‌های کارگری 1871 اتحاديه‌ها را سازمان‌هاى قانونى اعلام نمود و قانونگذاری‌هاى بعدى در سده‌ی نوزدهم، چانه‌زنى جمعى را قانونى كرد. دهه‌هاى پايانى سده‌ی نوزدهم شاهد رشد اتحاديه‌هاى «كارگرى عمومی‌» (نظير اتحاديه‌هاى دريانوردان، باراندازان و اتحاديه‌هاى عمومی‌ و شهرداری‌ها) بود كه به انبوه كارگران غيرماهر كم‌مزدی كه پيش از اين از اتحاديه‌هاى «مدل» محروم بودند روى آورد. اين موج «اتحاديه‌گرايى نوين» در پى آن بود كه تا با سلاح اعتصاب و عضوگيرى گسترده، شيوه‌هاى كارگران ماهر ــ يعنى نگهداشتن مهار كارآموزى و هيأت‌هاى چانه‌زنى مشترك ــ را تغيير دهد. اتحاديه‌گرايى معاصر بريتانيا با رابطه‌ى غالباً دشوار موجود ميان سازمان‌هاى كارگران ماهر و غيرماهر، كه ميراث مستقيم سده‌ی نوزدهم است، شكل می‌گيرد.

نقش سياسى اتحاديه‌هاى كارگرى را می‌توان از سه ديدگاه گسترده تحليل كرد. تكثرگرايان محافظه‌كار، بر اين باورند كه اتحاديه‌ها سازمان‌هاى اقتصادي‌اند كه نقش آن‌ها تعقيب يك برنامه‌ی محدود مربوط به شرايط استخدام است. به موجب اين ديدگاه گرچه برنامه اتحاديه‌هاى كارگرى ممكن است مشروحاً موضوع‌هاى رفاهی و تربيتى را دربر بگيرد، آنها از برعهده گرفتن نقش سياسى مستقيم در جامعه نهی می‌شوند. نويسندگان در سنت‌ وبرى سوسیال دموكراتيك اصرار دارند كه هدف اتحاديه‌گرايى كارگرى مشاركت دموكراتيك در تنظيم شغل است. تمركز اوليه‌ی فعاليت اتحاديه، كارگاه باقى می‌ماند، اما استدلال می‌شود كه اتحاديه چونان يك سازمان دموكراتيك نمايندگى، بايد نقش فعال گسترده‌ترى در بازسازى اجتماعى ايفا كند. اين سنت در بريتانيا، كه در شرايط استثنايى حزب كارگر از جنبش موجود اتحاديه‌هاى كارگرى به‌وجود آمد، بسيار بانفوذ بوده است. رهيافت‌هاى ماركسيستى اتحاديه‌گرايى كارگرى بغرنج و بر ميزان تسهيل اقدام جمعى و آگاهی و در عين حال همراه با آن بر محدود كردن و تقسيم طبقه كارگر از سوى اتحاديه‌ها تمركز می‌كنند.

ماركس* بر اين باور بود كه كارگران بدون اتحاديه‌ها به توده‌یی بيچارگان درهم شكسته كه اميدى به رستگارى ندارند تنزل خواهند كرد؛ اما كارگران نبايد تلاش‌هاى خود را به «يك مزد روزانه منصفانه در ازاى يك روز كار منصفانه» محدود كنند، بلكه بايد بر پرچم خود شعار انقلابى انحلال نظام دستمزدى را بنويسند» (مزد، بها و سود)

اتحاديه‌گرايى اروپايى در ساختار، ايدئولوژى و شكل سازمانى خود، برحسب تحول تاريخى متفاوتى كه روى داد، مدت‌ها با گوناگونى ملى شناخته می‌شده است. در حالى كه در آلمان روابط صنعتى گرايش به تمركز بسيار، قانونمند و تعاونى دارند، در ايتاليا تأثير سياست‌هاى سوسياليستى و سنديكاليستى شکل محكمی‌ از كارگاه محلى اتحاديه‌گرايى كارگرى را متداول كرده است. از اتحاديه‌هاى کارگری سال‌هاى 1930 تا اتحاديه‌هاى شركتى ژاپنى و معاملات تك‌اتحاديه‌یی دوران پس از جنگ، اتحاديه‌هاى كارگرى مجبور بوده‌اند با انبوهی از استراتژی‌هاى مديريتى به منظور بازسازى روابط كار / سرمايه روبه‌رو شوند. با اين همه به نظر مي‌رسد كه اتحاديه‌گرايى اروپايى با رشته ادغام‌ها و فرصت‌هاى گسترده براى سازمان‌دهی بين‌المللى در پرتو ابتكاراتى براى گستردگى و تعميق يكپارچگى اروپايى به مرحله‌ی جدى نوينى وارد شود.

اثبات‌گرایی

اثبات‌گرايى[23]

اصطلاحى كه «اگوست كنت»* آن را باب كرد تا به حذف داوری‌هاى ارزشى در علوم اجتماعى و سياسى بپردازد. به نظر كنت فلسفه و ساير علوم اجتماعى و سیاسى بايد ادعاى نيل به شناخت را غير از طريق اثباتى و علمی‌ كنار گذارند و فقط به تبيين حدود و روش‌هاى علم اكتفا كنند. اثبات‌گرايان تأكيد می‌كنند كه در علم از جمله علوم اجتماعى و سياسى، جاى داوری‌هاى ارزشى نيست. منتقدان اين گرايش فلسفى بر اين باورند كه «واقعيت» آنچنان كه كنت تصور می‌كرد، همانند يك شىء آنقدر ساده نيست و انكار داورى ارزشى از سوى اثبات‌گرايان خود يك داورى ارزشى است.

 

اجتماع[24]

گروه بزرگى از مردم كه از نظر اجتماعى بر حسب هويت خود نسبت به يك مكان خاص با يكديگر در ارتباط هستند. تفكر محافظه‌كارانه سنتى بر اين انديشه تأكيد دارد كه اجتماع بر اساس اشتراك ريشه ــ خون و خویشاوندى و پيوندهاى تاريخى ــ مردمی‌ كه در يك مكان خاص زندگى می‌كنند استوار است. در مورد اصطلاحاتى نظير «اجتماع يهودى» اشتراك ريشه ممكن است از جاى ديگر يا از اشاره به يك موطن ناشى شود. تفكر سوسياليستى تعابير محافظه‌كارانه‌ی اجتماع را ابزار سلطه‌گرانه‌یی جهت پيوند داراها و ندارها در جامعه‌ی طبقاتى مي‌دانند، زيرا از ديدگاه آنان اجتماع يا جامعه صرفنظر از اشتراك در هويت خود نسبت به يك مكان خاص، از طبقات و قشرهاى مختلف‌المنافعى تشكيل شده كه هر كدام براى پيشبرد منافع و علاقه‌ی خود تلاش می‌كنند. بدينسان ديدگاه محافظه‌كارانه‌ی اجتماع مانع مشاهده‌ی برخورد واقعى منافع اقتصادى اعضاى اجتماع و باعث انحراف كشاكش اجتماعى آنان می‌شود. البته محافظه‌كاران و سوسياليست‌ها ممكن است بر بنيادهاى مختلف وجود اجتماع تأكيد كنند اما هر دو طرف مناسبات ذاتى اجتماع را بزرگتر از نگرانی‌ها، منافع و هدف هر فرد ساكن در آن مي‌دانند و بر اين باورند كه اين مناسبات بنياد پايدارى يك اجتماع به شمار مي‌روند. ن. ك. به جامعه.

اجماع[25]

به نظر ماكس وبر* اجماع زمانى به وجود مي‌آيد كه انتظارات درباره رفتار ديگران واقعگرايانه است و علت آن نيز اين است كه ديگران معمولاً اين انتظارات را حتا اگر يك توافق آشكار در اين زمينه وجود داشته باشد، براى خود معتبر مي‌دانند. به نظر ماركسيست‌ها اجماع مفهومی‌ ايدئولوژيك است كه به منظور پنهان ساختن ميزان كشمكش درون جامعه و براى تداوم حكومت طبقاتى مورد استفاده قرار می‌گيرد.

اجماع به معناى توافق ميان احزاب بر سر رويه‌ها و كنوانسيون‌هاى معين و نيز اهداف سياسى گسترده به‌وجود مي‌آيد. انديشه‌هاى اجماع همزمان با بحث پيرامون «پايان ايدئولوژى» و جايگزين شدن هماهنگى پيرامون اهداف قابل حصول به جاى كشمكش بر سر ارزشها و اهداف مطرح شد. چنين توافق گسترده‌یی پيرامون اهداف در سياست‌هاى انگلستان بعد از جنگ به عمل آمد. در آن زمان كشمكش ميان احزاب به چند موضوع محدود اما بسيار مهم نظير ملى كردن صنايع بزرگ محدود می‌شد. چنين اجماعى بدين منظور مورد استفاده قرار گرفت تا بيشتر سياستگذاری‌ها را به يك بحث و جدل تكنيكى درباره تعديل‌هاى گسترده‌ی سياست‌هاى موجود تبديل كند و فرصت‌هاى موجود براى گروه‌هاى متنفذ جهت اعمال نفوذ در چارچوب مجموعه‌ی اهداف مورد توافق را افزايش دهد. بدين‌گونه سياست كشاورزى بعد از جنگ بر اساس يك ديدگاه دو حزبى استوار شد كه در قانون كشاورزى سال 1947 متجلّى گشت. بر اساس اين قانون بايد به كشاورزان كمك كرد تا توليد را به حداكثر برسانند و راه‌هاى رسيدن به اين هدف بر طبق ارزيابى سالانه قيمت ميان دولت و اتحاديه‌هاى ملى كشاورزان به مذاكره گذاشته شود. سياست اجماع بعد از جنگ در جامعه‌هاى غربى در ائتلاف پايدار دو حزب اصلى در اتريش (66 ـ 1945) و «ائتلاف بزرگ» کوتاه‌تر اما از نظر سياسى مهم‌تر آلمان غربى (69 ـ 1966) به توسعه‌يافته‌ترين شكل خود انجاميد. در انگلستان مشكلات رو به فزونى اقتصادى سال‌های دهه‌ی 1970 اجماع سياسى مبتنى بر تأمين هزينه‌هاى عمومی‌ فزاينده‌ی ناشى از رشد را به زير سؤال برد. در حالى كه حزب محافظه‌كار در دوران رهبرى مارگارت تاچر*، از سياست اجماع دور شد و به سياستى روى آورد كه از عقايد حزب كارگر متفاوت بود. ولى دهه‌ی1990 تا حدى شاهد بازگشت به سياست اجماعى بيشتر بود. حتا در دوران تاچر، اجماع پيرامون رويه‌هاى سياسى تا حد زيادى حفظ شد و اين نظر مطرح شد كه اگر جامعه‌یی بخواهد چونان موجوديتى كارآمد به بقاى خود ادامه دهد، ميزانى از توافق پيرامون رويه‌هاى تصميم‌گيرى لازم مي‌آيد.

احزاب پروتستان

 

 

احزاب پروتستان[26]

اين احزاب، احزابى سياسى هستند كه هدفشان پيشبرد يا دفاع از علايق مذهب پروتستان در مقابل هواداران كاتوليك‌گرايى يا ضدّ روحانيت‌ها يا ليبراليسم افراطى در موضوع‌هاى شخصى است. سياست‌هاى فرقه‌گرايانه‌ی ايرلند شمالى، وحدت‌گرايان اولستر، وحدت‌گرايان رسمی‌ و احزاب وحدت‌گراى دموكرات را سوق داده است به اينكه آشكارا با بخش پروتستان جمعيت عليه اقليت كاتوليك و ادعاهاى ارضى «اير» يعنى دولتى كاتوليك همصدا شوند. به همين‌گونه، در اسكانديناوى احزاب مردم مسيحى از دهه‌ی 1960 به دنبال نفرت شديد پروتستان‌ها از آزادى جنسى به پيدايى آمدند. در غير اين صورت پيشبرد و دفاع از مذهب پروتستان يا يكى از جمله عناصر غيرمذهبى تعريف‌كننده‌ی يك حزب سياسى است نظير مورد حزب محافظه‌كار انگلستان* و تقويت كليساى رسمی‌ انگلستان يا يكى از جمله علل مذهبى ديگر توسط يك حزب سياسى عليه سكولاريسم طرح می‌شود نظير حزب درخواست دموكراتيك مسيحى هلند. عقايد پروتستانى معمولاً از دهه 1960 در چارچوب واكنش‌هاى مذهبى عام‌تر عليه سكولاريسم* در متن جنبش‌هاى «اكثريت اخلاقى» مردم‌گراىِ درون احزاب مستقر نظير حزب جمهورى‌خواه امريكا پيش برده شده‌اند. در هيچ كجا حزب منحصراً پروتستانى حكومت تشكيل نمي‌دهد و اين وجهی از سامانه‌هاى سياسى است كه با تأكيد روزافزون بر تساهل ميان‌فرقه‌یی و سلطه‌ی كلى مسائل غيرمذهبى در تعريف سامانه‌هاى حزبى در غرب، مورد تشويق قرار می‌گيرد.

احزاب راديكال[27]

«راديكال» به معناى «مربوط بودن به ريشه» است و راديكاليسم به معناى اصلاح ريشه‌یی و شاخه‌یی است. اين احزاب در اصل همچون احزابى شناخته می‌شوند كه در سده‌ی نوزدهم كه از گسترش حق رأى مشاركت مردمی‌ در سياست، آزادی‌هاى مدنى و رفاه اجتماعى بيشتر ــ در زمانى كه هيچيك از اين‌ها هنجارها نهادينه نشده بودند ــ حمايت می‌كردند. با نهادينه شدن اين هنجارها در سده‌ی بيستم، احزاب راديكال به احزابى تبديل شدند كه درصدد استقرار شرايط بحث سياسى نظير احزاب سبز* اروپايى برآمدند. در برخى كشورها كه در آن رابطه كليسا و دولت نيرومند و معمولاً پذيرفته شده است، احزابِ نماينده‌ی ديدگاه ضدّ روحانى را می‌توان راديكال به‌شمار آورد. برخى و نه همه‌ی تحليلگران آماده‌اند كه مقوله‌یی از احزاب «راست راديكالى» نظير پوژاديست‌ها و جبهه‌هاى ملى فرانسوى و بريتانيايى را بپذيرند. باعث شگفتى است كه عده‌یی از احزاب سراسر اروپا، عنوان راديكال را از زمان تشكيل خود حفظ كرده‌اند و شايد در آن هنگام سزاوار آن عنوان هم بودند. اما از آن پس به احزاب نهادينه‌یی كه هوادار حتا كمترين تغيير سامانمند نيستند تبديل شدند.

 

احزاب سبز[28]

احزاب سبز از دغدغه و نگرانى براى «ثبات زيست‌محيطى»* سياره‌ی زمين و كيفيت زندگى در جامعه‌هاى صنعتى كه به‌ويژه در سالهاى 1970 شدت گرفت فرا روييدند. سبزهاى آلمان[29] موفق‌ترين و بانفوذترين آنها بودند. جنبش آنها از ميان طيف گسترده‌یی از «ريشه‌هاى سبز» و سازمان‌هاى همجوار آن سر برآورد كه فهرست‌هايى از داوطلبان مورد قبول در انتخابات محلى ارائه دادند و خودشان را در 1980 به‌صورت حزب سازمان دادند. اين حزب براى مدتى بسيار موفق بود. در 1983 در انتخابات بونداستاگ 5 درصد آراء را با 23 كرسى در آن كسب كرد و در اوج موفقيت در 1987، 2/8 درصد آراء و 46 كرسى داشت. معروف‌ترين چهره‌ی آن پتراكلى بود.

احزاب سوسیالیست

طى اين دوره بسيارى از كشورها، از جمله اكثر كشورهاى غربى، دست به تشكيل احزاب سبز زدند. چندين حزب موجود نظير حزب «زيست‌محيطى» در بريتانيا و حزب «ارزش‌ها» در زلاندنو تغييرنام داده و خود را حزب سبزها ناميدند. اين حزب تقليدى احترام‌آميز از حزب سبزهاى آلمان بود، اما تصور سبز بودن با معانى تازگى و طبيعت آن نيز تفكرى بود كه چنين جنبش نيرومندى را ثابت كرده است. سبزها، اين مزيت را نيز داشتند كه به عنوان يك رنگ از امتياز طراوت ايدئولوژيك معينى برخوردار شوند و اگرچه رنگ اسلام و برخى جنبش‌هاى ملت‌گرا نيز سبز بود اما برخلاف آبى، قرمز، سياه، سفيد و ساير رنگ‌ها به تصورات «چپ» و «راست» در سياست آلوده نشد.

حادثه‌ی هسته‌یی چرنوبيل در 1986 براى آرمان سبز در بسيارى از كشورها يك تلنگر بود و احزاب سبز در اواخر دهه 1980 با پيروزى انتخاباتى چشم‌گيرى روبه‌رو شدند. در انتخابات پارلمان اروپا در 1989 اكثر احزاب سبز از كاركردهاى خود ركورد درخشانى برجاى گذاشتند از جمله در بريتانيا رقم برجسته‌ی 9/14درصد آراء نصيب آنها گشت. احزاب سبز در اروپا براى نخستين بار در دهه‌ی 1990 وارد حكومت‌هاى ائتلافى چپ گسترده شدند؛ در فرانسه در 1997 و در آلمان در 1998. در سال 2011 حزب سبز در آلمان، شاید تحت تأثیر بحران نشت رادیوـ ‌اکتیویته ناشی از سونامی ژاپن، از آراءِ بی‌نظیری برخوردار شدند. اين می‌ماند كه مشاهده كنيم كه چگونه مسئووليت‌هاى ادارى، ماهيت راديكال پيشين برنامه سبز را تحت تأثير قرار دادند.

 

احزاب سوسياليست[30]

نامزدهاى نمايندگى سوسياليست و برنامه‌هاى سوسياليستى، پيش تاريخ احزاب سوسياليست‌اند. حزب كارگر بريتانيا در 1900 به صورت كميته‌ی نمايندگى كارگرى، يكى از مؤلفه‌هاى حزب مستقل كارگرى بود كه در 1893 تأسيس گشت. قديمی‌ترين حزب سوسياليست در يك كشور بزرگ حزب سوسيال دموكرات آلمان است كه خاستگاه‌هاى آن را می‌توان به حزب كارگران آلمان رساند كه برنامه‌ی گوتاى 1875 آن مورد انتقاد شديد ماركس* قرار گرفت. نخستين نامزد سوسيال‌دموكرات در روند انتخابات رياست جمهورى امريكا در 1892 شركت كرد و 19/0 درصد آراء را به‌دست آورد؛ هيچ حزب سوسياليستى تا كنون نتوانسته خود را در آن كشور مستقر سازد (ن. ك. به Sommbart). اگرچه سوسياليست‌هاى برجسته‌یی در فرانسه طى انقلاب 1789 (ن. ك. به بابوف) و انقلاب 1848 (ن.ك. به بلانكى) حضور داشتند، تاريخ مداوم احزاب سوسياليست در فرانسه فقط به 1905 برمی‌گردد. دليل پيدايش ديرهنگام احزاب سوسياليست اعطاى ديرهنگام حق رأى به طبقه‌ی كارگر بود كه همواره از حمايت توده‌یی برخوردار بود. هنگامی‌ كه احزاب سوسياليست بر اثر جنگ جهانى اول گرفتار انشعاب و تفرقه شدند، به سختى توانستند از حق رأى سود جويند. بسيارى از رهبران جنبش‌هاى سوسياليستى در كشورهاى متحارب به موعظه‌ی سوسياليسم بين‌المللى ادامه دادند. اما اين امر تفرقه‌ی درون جنبش سوسياليستى را عميق‌تر كرد، زيرا بسيارى از احزاب سوسياليست در آن زمان گاه همچون در بريتانيا براى نخستين بار در ائتلاف حكومتى حضور داشتند. بنابراين موفق‌ترين احزاب سوسياليستى اين دوران احزاب موجود در استراليا و زلاندنو بودند كه چندان زير تأثير جنگ قرار نداشتند. در ميان جنگ‌ها موفق‌ترين احزاب سوسياليست در كشورهايى بودند كه از ركود مفرط و فاشيسم گريخته بودند، به‌ويژه در اسكانديناوى (ن. ك. به سوسیال دمکراسی).

پس از 1945، احزاب سوسياليست در سراسر جهان گسترش يافتند، زيرا بسيارى از احزاب ضدّ استعمار در جهان سوم به ‌طور ضمنى يا آشكارا، سوسياليست شده بودند از ميان احزاب آنجاهايى كه ميراث سوسياليستى عميق‌تر بود، شايد بتوان از حزب كنگره* در هند و كنگره‌ی ملى افريقا* در افريقاى جنوبى نام برد. در برخى كشورهاى ديگر «سوسياليسم» چيزى بيش از برچسبى براى آنچه تصادفاً نخبگان ضدّ استعمارى محلى می‌خواستند نبود.

برخى استدلال می‌كنند كه احزاب سوسياليست دچار زوال دائمی‌ هستند. كاهش «طبقه‌ی كارگر»* با هر تعريف، به ‌عنوان بخشى از جمعيت، مشكل روزافزون تأمين بودجه‌ی دولت رفاه* و (ظاهراً) نامقبوليت مردمی‌ روزافزون ايدئولوژى سوسياليستى در ميان توده‌ی رأي‌دهنگان را از جمله دلايل ضعيف و زوال پيشگفته برشمرده‌اند. اما احزاب و سياستمداران به بقاى خودشان علاقه‌ی حياتى دارند و سياستمداران خردورز سوسياليست از سياستمداران خردورز مسلك‌هاى ديگر كم‌هوش‌تر نيستند و بدين لحاظ می‌توان انتظار داشت كه مطالبات خود را با شرايط در حال تحول سازگار نمايند.

احزاب لیبرال

 

 

احزاب ليبرال[31]

احزاب ليبرال به همانگونه متنوع هستند كه انديشه‌هاى ليبراليسم گسترده و مبهم است. تمامی‌ ليبرال‌ها به آزادى فرد عقيده دارند. اين عقيده اما شكلهاى متفاوتى به خود می‌گيرد، از اعتقاد ليبرال كلاسيك به حقوق طبيعى كه دولت حق دخالت در آن را ندارد تا ليبراليسم نوين كه در مدت بيش از يك سده بر احزاب ليبرال انگليسى مسلط بوده و نقش مهمی‌ براى آزادسازى مردم از فقر و جهل و تبعيض قائل است. برخى احزاب ليبرال هستند كه بعضى از ليبرال‌ها آن‌ها را چندان ليبرال نمي‌دانند و احزابى هستند كه در نام خود اشاره‌یی به ليبراليسم ندارند اما بسيارى از ليبرال‌ها اهداف آن‌ها را ماهيتاً ليبرال می‌شناسند. ماهيت يك حزب ليبرال در كشورى خاص غالباً با توجه به حزب عمده‌یی كه با آن مخالفت می‌كرده است تعيين می‌شود: احزابى كه يك حزب سوسياليست را رقيب اصلى خود مي‌دانند نسبت به بازارهاى آزاد نظر مساعدترى دارند تا احزابى كه با يك حزب محافظه‌كار مخالفت می‌كرده‌اند.

احزاب ليبرال معمولاً فاقد پايگاه اجتماعى احزاب سوسياليست، كمونيست، محافظه‌كار و كشاورزى و نیز پايگاه سرزمينى احزاب منطقه‌گرا و ملت‌گرا هستند. آنها در اكثر شرايط سياسى در سده‌ی بيستم مايل بوده‌اند خودشان را در جايگاهی ميانه‌رو مركز و نوعاً در حدّ فاصل ميان سوسياليست‌ها و محافظه‌كاران قرار دهند. به اين دلايل اهميت آنها به طور كلى تنزل يافته است. اكثر كشورها داراى يك حزب ليبرال شناخته‌شده نيستند و تنها در معدودى از كشورها حزب ليبرال دولت را در اختيار دارد يا حزب اپوزيسيون (مخالف) اصلى است. چنين كشورهايى اما، به شدت با يكديگر تفاوت دارند و عبارت از استراليا، كانادا، كلمبيا، هندوراس ژاپن‌اند. در استراليا و ژاپن، احزاب ليبرال و ليبرال‌دموكرات به ترتيب در راست مركز قرار دارند، در هندوراس و كانادا احزاب ليبرال در چپ مركز هستند و در حالى كه حزب ليبرال در كلمبيا به نظر مي‌رسد كه شيرازه‌ی مركز را در دست دارد.

[1]. Coalition                         2. Super Power

 

 

[3]. Objectivism                                   

[4]. Falsifiability

[5]. Ibnkhaldun

[6]. Averroës Ibn Rushd

[7]. Avicenna                             2. Aparat

 

[9]. Apartheid                            2. Opposition

 

[11]. Opportunism                        2. Apolitism

  1. Saint alliance

 

[14]. Soviet Union

[15]. Custom Union

[16]. Western European Union

[17]. European Free Trad Association

[18]. European Union

[19]. Pan American Union

[20]. Latin American Free Trade Association (LAFTA)

[21]. Trad Unions

[22].Combination Acts  كه اجازه مي‌داد ميان اشخاص حقوقى و حقيقى به منظور محدود يا نابود ساختن رقابت و كاهش دستمزد كارگران ائتلاف صورت گيرد.

[23]. Positivism                              2. Community

 

[25]. Consensus

[26]. Protestant Parties

[27]. Radical parties                         2. Green parties

  1. Die Grunen

 

[30]. Socialist Parties

[31]. Liberal parties